ابداع خلق یهود

میترا داودی

هر حکومتی، به هر شکلی که هست، بیش از هر چیز به هویت نیاز دارد. شهروندانی که تابع آن حکومت هستند باید بتوانند در هویتی که حکومت برای خودش تدارک می‌بیند، هویت خودشان را بازیابند. اگر این هویت‌یابی شکل نگیرد، احساس ملی خدشه‌دار می‌شود.

حکومت‌ها متأسفانه خودشان را با مردم تعریف نمی‌کنند، بلکه با ابزارهای سلطه حاکمیت خودشان را تثبیت می‌کنند. در ساختار حکومت‌ها، ادارات، سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی مهم‌تر از شهروندان هستند. از این جهت حکومت‌ها برای به دست آوردن باور مردم و ایجاد وفاق ملی به اسطوره‌ها نیاز دارند. اسطوره‌ها هم معمولاً در پیشینه‌ی یک ملت و در افسانه‌ها و حماسه‌های ملی و مذهبی شکل می‌گیرند.

از آنجا که معمولاً تاریخ و افسانه با هم درآمیخته‌اند، یکی از مهم‌ترین وظایف تاریخ‌نویسان این است که به روش‌های علمی افسانه و رویدادهای تاریخی را از هم تمیز دهند.

اسرائیل یک واقعیت تاریخی است نه یک اسطوره

شلومو ساند، مورخ اسرائیلی در پژوهش‌هایش نظریه‌های صهیونیست‌ها را که در اساطیر مذهبی قوم یهود ریشه دارد به چالش کشیده است. شلومو ساند اعتقاد دارد که صهیونیسم خلق یهود را ابداع کرده است با این هدف که از یهودیان یک ملت واحد بسازد و برای آنها هویت اسرائیلی و یهودی تدارک ببیند.

شلومو ساند

شلومو ساند می‌گوید: اسرائیل خود را یک دولت یهودی می‌داند. این امر به معنای آن است که شهروندان غیریهودی اسرائیلی که یک چهارم جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند، جبراً دولت اسرائیل را از آن خود ندانند. ساند اعتقاد دارد که دولت اسرائیل به وجود نیامد که در خدمت همه‌ی اسرائیلی‌ها باشد، بلکه دولت اسرائیل تشکیل شد تا کاری برای یهودیان سرگردان انجام دهد.

شلومو ساند را متهم کرده‌اند که موجودیت اسرائیل را زیر سئوال برده است. این مورخ اسرائیلی در کتابی که اخیراً با عنوان «ابداع خلق یهود» در ۴۹۸ صفحه منتشر کرده این اتهامات را رد می‌کند. اسرائیل در نظر او یک واقعیت تاریخی است و بعد از فاجعه‌ی هولوکاست تشکیل شد تا موطن یهودیان سراسر جهان باشد. او اساطیر ملی و مذهبی اسرائیلی‌ها را که بر اساس آنها و به اعتقاد صهیونیست‌ها خلق اسرائیل، یک خلق برگزیده است، به چالش می‌کشد. شلومو ساند اعتقاد دارد که شهروندان اسرائیلی با چنین اساطیری از کودکی آشنا می‌شوند و تنها فایده‌ای که این اساطیر دارند این است که اسرائیلی‌ها خود را به عنوان برگزیدگان خداوند برتر از ملت‌های دیگر بپندارند.

شلومو ساند تلاش می‌کند در این اثر پژوهشی ثابت کند که این اندیشه‌ی مذهبی که قوم یهود به ارض موعود و زمین مقدس بازگشته از نظر تاریخی و علمی درست نیست و بیشتر یک اسطوره است تا یک واقعیت تاریخی. به نظر او واقعیت این است که دولت اسرائیل بر اساس این اسطوره موفق شد، یهودیان سراسر جهان را زیر یک پرچم و تحت حاکمیت یک دولت متحد کند و بعد از جنگ جهانی دوم و فاجعه‌ی هولوکاست، جامعه‌ی اسرائیل را در مدتی کوتاهی بسازد.

او به عنوان یک مورخ با ساز و کار اساطیر و اهمیت اساطیر در زندگی اجتماعی و مذهبی ملت‌ها آشناست، اما با این حال در کتابش تلاش می‌کند، بدون آن‌که اسطوره‌ها و اهمیت‌شان را نفی کند، واقعیت‌های تاریخی را از اساطیر ملی و مذهبی تفکیک کند. زند در اثرش نشان می‌دهد که اسرائیل ارض موعودی نیست که اکنون پس از دو هزار سال تحقق پیدا کرده، بلکه یک ضرورت تاریخی است که بعد از جنگ جهانی دوم و فاجعه‌ی هولوکاست به وجود آمده.

فلسطینی‌ها همان اسرائیلی‌های عهد عتیق‌اند

این مورخ اسرائیلی اعتقاد دارد که دیاسپورا، یا رانده شدن خلق اسرائیل از ارض موعود و آوارگی آنها هرگز اتفاق نیفتاده است و صرفاً اسطوره‌ای مذهبی است که صهیونیست‌ها برای شکل بخشیدن به هویت ملی یهودیان از آن استفاده کرده‌اند و با همین اسطوره است که صهیونیست‌ها بعد از جنگ جهانی دوم و تأسیس دولت اسرائیل، جنگ‌های گوناگون با اعراب را توجیه کرده‌اند. ساند در این پژوهش تاریخی اعتقاد دارد که فلسطینی‌ها در واقع همان اسرائیلی‌های عهد عتیق هستند.

ساند می‌نویسد: «مذهب دارای کشور نیست. این مردم هستند که صاحبان واقعی کشورشان هستند. لذا ناسیونالیست‌های یهودی نمی‌توانستند بر اساس یهودیت دولتی را شکل بدهند.»

شلومو ساند پس از انتشار «ابداع خلق یهود» مورد تعرض کلامی مخالفانش قرار گرفت. پدربزرگ و مادربزرگ این مورخ اسرائیلی از قربانیان هولوکوست بودند. اما پدر و مادرش توانستند فرار کنند و او در آوارگی در اردوگاهی در لینز متولد شده است. پدر و مادر ساند در سال 1948 به اسرائیل مهاجرت کردند. ساند با افکار ضدیهود به خوبی آشناست و به دلیل پیشینه‌اش به سادگی نمی‌توان او را به ضدیت با اسرائیل متهم کرد.

شلومو ساند در «ابداع خلق یهود» می‌نویسد: «انگیزه‌ی من در این پژوهش‌های تاریخی فقط خود تاریخ نبود. بلکه به دلیل پیشینه‌ام و آشنایی‌ام با راسیسم، به عنوان یک شهروند اسرائیلی و یک مورخ با هرگونه اندیشه‌ای که برای انسان‌ها بر اساس قومیت، ملیت یا مذهب‌شان تبعیض قائل شود مخالفم. من به عنوان یک مورخ اسرائیلی موظفم به جای آن‌که به راسیسم در آلمان یا در فرانسه بپردازم اندیشه‌های راسیستی در زادگاهم اسرائیل را به چالش بکشم.»

نظریه‌های شلومو ساند در اسرائیل بحث‌های بسیاری را برانگیخته است. عده‌ی زیادی با او مخالفت دارند اما عده‌ای هم از نظریه‌های او و از اثر پژوهشی‌اش «ابداع خلق یهود» استقبال کرده‌اند.

تعریفی فراگیرنده‌تر از دولت اسرائیل

او در «ابداع خلق یهود» به گرایش‌های گوناگون و بهضاً متضاد در «صهیونیسم» می‌پردازد و اعتقاد دارد که صهیونیسم پیچیده‌تر از آن است که بتوانیم بگوییم فقط یک نوع صهیونیسم وجود دارد.

این مورخ اسرائیلی خود را نه صهیونیست و نه ضد صهیونیست می‌داند. او اعتقاد دارد که صرفاً یک مورخ است و به عنوان مورخ اثری پدید آورده که نه تنها به تاریخ و اساطیر قوم یهود می‌پردازد بلکه حاوی یک پیام سیاسی هم هست.

پیام سیاسی این اثر این است که اسرائیل فقط وقتی می‌تواند از صلح و ثبات برخوردار شود که خود را بخشی از خاورمیانه در نظر بگیرد. او می‌گوید: جامعه‌ و دولت اسرائیل باید خودشان را بر اساس مقتضیات زمان از نو تعریف کنند.

شلومو ساند می‌نویسد: «دولت اسرائیل باید تعریفی جهان‌شمول‌تر از خودش به دست دهد. دولت اسرائیل باید دولت عرب‌ها، مسیحی‌ها و مسلمانان و یهودیان باشد. دولت اسرائیل نمی‌تواند خودش را به عنوان یک دولت صرفاً یهودی تعریف کند.»

شلومو ساند در این اثر ارزشمند که به دخترانش هدیه داده، می‌گوید: «اسرائیل نمی تواند فقط با گذشته و فجایع تاریخی موجودیت خود را تعریف کند. دولت اسرائیل باید با رویکرد به آینده تعریفی فراگیرنده‌تر از موجودیت خود به دست دهد.»

مشخصات کتاب:
Shlomo Sand
The Invention of the Jewish People
Resling2009
ISBN 317919518