نوروز در تاجیکستان

رسول شادان

سومنک‌پزی رسم نوروزی تاجیک‌ها است و اگر در شمال تاجیکستان آن را سوملک گویند در قسمت جنوب و منطقه‌ی کوهستان به عنوان سومنک و یا سمنو یاد می‌شود.

در مراسم سومنک‌پزی که طبق عادت شب قبل از نوروز برگزار می‌شود، زنان و دختران نقش دارند. زنان و دختران در لباس نوروزی در اطراف دیگ سمنو به رقص و آوازخوانی و شعر‌گویی می‌پردازند.

این تعامل نوروزی در میان تاجیک‌ها به عنوان بیت‌برک معمول است. پس از مراسم سومنک‌پزی در برخی از مناطق تاجیکستان صبح نوروز مراسم گل‌گردانی صورت می‌گیرد.

میرسعیده سلطان، ساکن منطقه‌ی رشت تاجیکستان گل‌گردانی را چنین تصویر کرد: «در منطقه‌ی رشت در جایی که من بزرگ شدم گلی است که به گل نوروزی معروف است اما در دیگر مناطق به آن سیاه گوش می‌گویند.»

او ادامه می‌دهد: «بهترین لحظات کودکی من به همین گل نوروزی و به دوره‌ی نوروزی معروف است چون کودکان در روز نوروز از سحر برای چیدن گل نوروزی می‌روند و این گل را به مادران و خواهران خود هدیه می‌کنند.»

میرسعیده سلطان می‌گوید: «همچنین به یاد دارم وقتی برای هدیه، گل نوروزی می‌آوردیم مادران به نو کردن خانه و خانه تکانی می‌پرداختند. در بعضی از روستاها و در مرکز ده، گلخانه‌ای بزرگ درست می‌کنند و مردم روستا‌های مختلف جمع می‌شوند و گرد همین گلخانه تا ساعت چهار، پنج صبح رقص و بازی و شادی می‌کنند و در مورد نوروز شعر می‌خوانند.»

اگر‌چه گل‌گردانی در رشت معمول است در منطقه‌‌ی کلاب الله پرک رسوم قدیمی زرتشت معمول است. عبدل مومن احمد، ساکن منطقه‌ی کلاب در این باره گفت:

«یک ویژگی که در اکثر دهات کوهستان کلاب هنوز زنده است به قول مردم همین دهات، به الله پرک مشهور است. شخصاً در چنین جمع‌هایی شرکت کردم. این مراسم فقط در دهات است و اصلاً در شهر وجود ندارد.»

او ادامه می‌دهد: «مردم به اندازه‌ی یک متر بلندی هیزم خشک گرد می‌آوردند. این هیزم را آتش می‌زنند و کودکان از سن ۱۰ تا ۲۵ ساله دامنشان را بالا می‌زنند و از روی آتش می‌پرند.»

با وجود این بسیاری از رسوم و تعامل نوروزی قدیمی در میان تاجیکستان از میان رفته است و بسیاری از ساکنان شهرها و به خصوص شهر دوشنبه در عید نوروز شهر را به قصد طبیعت زیبای کوهستان ترک می‌کنند.

منور منورزاد می‌گوید: «ترک کردن شهر در عید نوروز یک بخش تجدید نوروز در عهد قدیم است که سیزده به در نام دارد.»

منور منورزاد در رابطه با از بین رفتن برخی از عادت‌های نوروزی قدیمی می‌گوید: «در نوروز همراه فرزندان و اهل بیتم بیرون از شهر رفته‌‌‌‌ و همه در یک چمنزار عید را جشن می‌گیریم. یکی از خصوصیات نوروزی همین است که بعد از نوروز حداقل باید یک هفته نوروز را جشن گرفت.»

وی ادامه می‌دهد: «از زمان جمشید تا به امروز و حتا شنیده‌ام که در ایران نوروز را ۱۳ روز جشن می‌گیرند و حتا در روز آخر به آن سیزده بدر می‌گویند با خانواده به بیرون از شهر می‌روند و این روز را جشن می‌گیرند. در تاجیکستان چیزی که با نوروز مطابقت دارد فقط چهارشنبه‌سوری است که تا امروز به ما رسیده است.»

عبدالفتاح شافی تجلیل نوروز در دوشنبه به طرز جدید را نمی‌پذیرد. به گفته‌ی وی جشن نوروز آهنگ دولتی گرفته است و از شکوه و شهامت مردمی این جشن کاسته است. وی گفت:

«متأسفانه باید گفت نوروز را آن‌گونه که می‌خواهیم در تاجیکستان جشن نمی‌گیرند و بسیاری از سنت‌های نوروزی فراموش شده است. مراسم‌هایی که در تاجیکستان باقی مانده است تنها پختن سمونک است. آن هم نه در همه جای تاجیکستان. بلکه بیشتر در مناطق دور‌دست کوهستانی مثل بداخشان و بادیه رشت گل‌گردانی می‌کنند.»

عبدالفتاح شافی ادامه می‌دهد: «از سنت‌هایی که فراموش شده این است که تقریباً در هیچ جا هدایای نوروزی به هم نمی‌دهند و برای تبریک به منازل هم نمی‌روند و در شهرهای بزرگ مثل دوشنبه و خوجند مردم نوروز را تنها یک روز استراحتی می‌دانند و بس.»

او در پایان می‌گوید: «این در حالی است که جشن نوروز در تاجیکستان در زمان شوروی ممنوع بود و پس از اثبات این نکته که این جشن به اسلام ارتباطی ندارد، بزرگداشت آن از سر گرفته شد.»