مشق‌نویسی در نوروز

مریم محمدی

مشق شب یا تکلیف عید نوروز در زمان ما از مسایلی بود که بچه‌ها با آن در واقع دست به گریبان بودند. تصویری از آن وضعیت را عباس کیارستمی در یکی از بهترین کارهای مستندش به همین نام، یعنی «مشق شب»، ارایه کرد. اما امروز بچه‌های ایرانی با مشق شب، به ویژه با تکلیف ایام عید چگونه روبه‌رو هستند؟ با بچه‌ها صحبت کردم:

اسمم ترانه است.

کلاس چندمی ترانه‌ خانم؟
من کلاس دومم.

مدرسه الان تعطیل است. مشق می‌نویسی؟
بله... مشق می‌نویسیم. مشق به ما دادند.

چقدر مشق بهت دادند؟
مشق‌هایمان... پیک نوروزی دادند و یک روز درمیان دیکته و دیگر... یک کتاب ریاضی داشتیم اسمش پیک گل‌واژه بودش. آن را هم دادند تا از درس یک تا دهش را حل کنیم.

اونوقت یعنی هر روز باید مشق بنویسی؟
البته من پیک نورزی‌ام را قبل از عید نوشتم.

و سوالهایی از سر بی‌اطلاعی که: از کجا می‌دونستی که قبل از عید باید بنویسی پیک نوروزی را؟
مامانم گفتش که چون می‌خوایم برویم مسافرت عید، قبل از عید انجام بده تا توی مسافرت راحت باشی. اما مقداری هم برای عید گذاشتم.

خب آره. ولی از کجا می‌دونستی که پیک نوروزی را باید عید بنویسی؟
متوجه نیستم.

تو می‌گویی قبل از عید پیک نوروزی را نوشتی تمام شد پیش از عید. می‌گویم از کجا می‌دانستی که مشق عیدت پیک نوروزی هست که بنویسی؟
آهان! معلم‌مان، خانم ولی، بهمان پیک نوروزی داده بودش. رویش هم نوشته بود پیک نوروزی. یعنی پیک نورزی هم باید توی نوروز می‌نوشتم دیگر.

حساب هم باید بنویسی، ریاضی، به جز دیکته و مشق؟
آهان. بله، باید بنویسم. نوشتم. اما آن را قبل از عید ننوشتم. آن را اولهای عید تمام کردم.

حالا ترانه، مشق‌های عید به نظرت زیاد هست یا کم هست؟ کمتر بشود یا باید بیشتر بشود؟
به نظرم کافیه.

من کیارش هستم.

کلاس چندمی کیارش جان؟
من کلاس چهارم هستم.

الان توی تعطیلات عید هستی؟
بله.

مشق هم می‌نویسی؟
بله، بله.

برای عید بهتان چقدر مشق گفته‌اند؟
سه ‌تا پیک دادند. یکی‌ را اداره داده، از طرف منطقه‌ی آموزش و پرورش. یکی هم که مدرسه‌مان داده، یکی هم معلم زبان‌مان به ما داده.

کیارش جان این سه‌تا پیک زیاد نیست برای تعطیلاتتان؟
خب می‌گویم که، پیک زبان‌مان حدوداً پنج‌­ شش‌ صفحه بود. ولی خب پیک‌ها خیلی جذاب بود و آدم تشویق می‌شد به حل کردنش.

الان تو سه‌تا پیک را تمام کردی یا اینکه داری کار می‌کنی؟
بله، سه‌تا پیک را تموم کردم، چون خیلی مسافرت می‌رویم. ولی برای آنهایی که ممکن است در خانه باشند و اصلاً مسافرت نروند، برای اینکه هم حوصله‌شان سر نرود و هم اینکه از یادشان نرود، به نظر من اگر دوباره مرور کندن درسها را بهتر است، یعنی اگر می‌خواهند سریع حل بکند، درسها را باید مرور هم بکنند. ولی اگر هم می‌خواهند می‌توانند خرد خرد، اگر مسافرت کم میروند، می‌توانند خرد خرد تا آخرین روز کار کنند.

هر سال که تعطیلات تمام می‌شود و برمی‌گردید مدرسه، بچه‌هایی هم هستند که تکلیف عیدشان را انجام نداده باشند؟
فکر نمی‌کنم. ولی اگر کسی انجام نداده باشه یا باهاشان رفتار بدی می‌شود یا اینکه برخوردشان هم بد است. حتماً باید انجام بدیم.

خب اگر انجام نداده باشند چه می‌شود؟
خب معلم‌مان و مدیر آنها را دعوا می‌کنند. بعد هم گفتند که حتماً باید این کار انجام شود، وگرنه ما اخراجشان می‌کنیم

آهان. پس بیشتر بچه‌ها انجام می‌دهند تکلیف‌شان را.
بله، چون اصلاً جذابه پیک خواندن و سوالهایی دارد که آدم را تشویق می‌کند برای حل کردنش.

مثلاً چه سوالی؟
مثلا جدول حل کردن دارد، معما دارد، معمای هوش داره. مثلاً بعضی از سوالها هست که واقعاً بعضی‌هاشون را همه‌ی خانواده می‌نشینند دور هم و همه باهم فکر کنند تا این رمز را پیدا کنند. خیلی جذاب است سوالهایش.

من ماهان هستم.

کلاس چندمی؟
من کلاس اول راهنمایی‌ام.

ماهان جان، برای تعطیلات نوروز بهتان مشق شب دادند، تکلیف عید دادند؟
بله، دادند.

چقدر دادند؟
درباره‌ی هر درسی یک تمرین‌هایی دادند که ما حل کنیم. یعنی مثلاً می‌خواستند که توی عید بیکار نباشیم.

به نظر تو مشق عید کم است یا زیاد است و یا کافی است؟
خوب است، ولی بستگی به خودمان دارد. اگر بخواهیم می‌توانیم بیشتر تمرین کنیم.

بیشتر تمرین کنید! آنوقت تعطیلاتان چی می‌شود؟
تعطیلات اگر برنامه‌ریزی داشته باشد، می‌شود این کار را کرد. خرد خرد انجام داد.

تا الان چقدر از مشق‌هایت را نوشتی؟
من الان فقط یکی از درسهام مانده که آن را باید فردا انجام بدهم.

بعد دیگر بیکار می‌شوی؟
دیگه بیکار می‌شوم. اما روزهای دیگر خرد خرد کارهایم را انجام می‌دهم. مثلاً درسهای دیگر هم می‌خوانم.

اسم شما چیست؟
مژگان.

مژگان خانوم، درست می‌گویم؟
بله، بله.

کلاس چندمی؟
سوم راهنمایی.

برای ایام نوروز که تعطیل هستید‌، مشق عید به شما دادند‌؟
بله، بله.

چقدر دادند؟
از هر کدوم یک فتوکپی دادند یا گفتند که تمرین‌های دوره‌ای‌اش را باید حل کنید. خودشان هم یک پیک نوروزی هم دادند.

آنوقت این تکلیف عید را چطوری باید انجام بدهید، روزی چقدر باید انجام بدهید که تا آخر عید تمام شود؟
روزی مثلاً یک صفحه از هر درسی که به ما دادند، روزی یک صفحه حل می‌کنیم. خرد خرد مثلاً اینجوری یادآوری برایمان می‌شود که مثلاً آن درسها را انجام بدهیم.

مژگان جان، بچه‌ها همه می‌گویند که راضی هستند. این درست است؟ همه فکر می‌کنند مشق عید به اندازه هست؟ بعضی از بچه‌ها فکر نمی‌کنند که زیاد هست مشق عید و خسته می‌شوند؟
به نظر من مشق عید، یک موقعیت مناسبی است که ما درسها را مرور کنیم که برای بعد از عید آن آمادگی را داشته باشیم و یادمان نرود.

آهان. یعنی خسته نمی‌شوید؟ زیاد نیست مشق‌ عید؟
نه، زیاد هست. ولی خب انجام می‌دهیم.

فکر نمی‌کنی باید کمتر شود؟
نه، به اندازه است آخر. هر روز مثلاً یکساعتی را برایمان مقرر می‌کنند که مثلاً ما آن روز را انجام بدهیم، بعد به اندازه برایمان مشق معین کرده‌اند.

همانطور که شنیدید با هیچ ترفندی نتوانستم از بچه‌ها بشنوم که مشق عید زیاد است. اما با تجربیات خودم از مدرسه و مشق عید و مشق شب، مشکل بود باور کنم که بچه‌ها به این ترتیب راضی و خوشحالند از انجام تکلیف مدرسه و هیچ کس شکایتی ندارند.

تصمیم گرفتم که با یکی از معلمان ایرانی صحبت کنم و نظر او را در مورد تکلیف شب و چگونگی آن بپرسم. با خانم خلیلی صحبت می‌کنم. معلم دوره‌ی ابتدایی در مشهد:

ما تعطیلات قبل و بعدش را بخواهیم حساب کنیم، تقریبا نزدیک بیست روز می‌شود که بچه‌ها از درس و کتاب دور هستند. از نظر لزومش، خب بچه‌ها در زمانی که این پیک را حل می‌کنند، آن مشقی که ما بهشان می‌دهیم، اسمش پیک نوروزی هست، زمانی که این پیک را حل می‌کنند، تقریباً با درس و مشق دو مرتبه یک رابطه‌ی نزدیکی برقرار می‌کنند. یعنی دوباره برمی‌گردند به همان حال و هوای قبل از عید. پس بنابراین بعد از تعطیلات نوروزی که برمی‌گردند سرکلاس، خیلی فاصله نگرفتند.

با چندتا بچه‌ای که صحبت کردم، می‌گویند که در واقع هر روز باید این تکلیف را انجام بدهند. یعنی اینقدرهست که اگر بخواهند راحت برگزار بشود، باید هر روز یکی‌­ دو صفحه کار بکنند. به نظرتان نمی‌آید که هر روز کارکردن در ایام تعطیل برای بچه‌ها شاید لازم نباشد، با توجه به اینکه تعطیلاتشان هست؟
ببینید، بسته نوع تکلیف‌شان‌، بچه‌ها زمان انجام دادن تکلیف را تنظیم می‌کنند. تکلیف به صورت تلفیق بین درسها انجام می‌شود. مثلاً تلفیق بین درس علوم و نقاشی. تلفیق بین درس انشا و نقاشی. بطور مثال، برای تکلیف روز سیزده فروردین بچه‌ها بهترین خاطره‌ای را که روز سیزدهم داشتند، به صورت نقاشی و به صورت یک انشا چهار، پنج سطری می‌نویسند و امتیاز می‌گیرند. و این چیزی نیست که بخواهد خسته‌شان بکند.

آیا هرگز برایتان پیش آمده که بعد از عید، بچه‌هایی بیایند که آن تکالیف را انجام نداده باشند، همه‌اش را یا بخشی‌ را؟
به‌هیچ عنوان. اصلاً در این ده سالی که من مشغول به کار هستم، به هیچ عنوان چنین موردی نداشتیم. فکر می‌کنم نوع و طرز این تکلیف برای بچه‌ها خیلی مهم باشد. و توی مدرسه‌مان، از اول آذرماه معلم‌ها به طور گروهی با همدیگر در طرح پیک سال شرکت کردند و نزدیک به سه ماه طول کشید کار کامل پیک نوروزی. یعنی هرسال به همین صورت است. این یک مجموعه خیلی جالبی هست که بچه‌ها با نهایت ذوق و شوق آن سیزده روز را وقت می‌گذارند و حالت بازی چون دارد، الان دختر خودم من، قبل از اینکه شما زنگ بزنید، گفت مامان حوصله‌ام سر رفته، کاشکی بازی‌ آورده بودم. همان موقع پیک‌اش را آورده، مداد رنگی‌هایش را پهن کرده و شروع کرده به انجام دادنش.

با دختر خانم معلم هم که این گفت‌وگو را شاهد هست، صحبت می‌کنم:
سلام.

سلام عزیزم. اسم شما چی هست؟
یاسمن.

یاسمن خانوم کلاس چندمی؟
اول.

الان توی تعطیلات عیدی!
بله.

خب مشق عید هم داری؟
بله.

چقدر داری؟ مشق عیدت زیاد هست یا کم است؟
کم است، آسان است.

تو همه را نوشتی یا هنوز هم داری؟
هنوز هم دارم.

دلت نمی‌خواست مشق عید کمتر بود؟
همه‌اش مثل یک بازی هست.

پس دلت نمی‌خواد کمتر باشد؟
نه.

خیلی خب، مرسی یاسمن خانوم که حرف زدی با من.