از صدسالگی قانون مطبوعات تا پورنوگرافی

امید حبیبی نیا

رخدادهای رسانه‌ها و ارتباطات مرور هفتگی تازه‌ای در رادیو زمانه است که در دو بخش ایران و جهان بطور گذرا به خبرهای شاخص در این حوزه خواهد پرداخت، تحولاتی که به نوعی زندگی ما در سالهای پایانی دهه اول قرن بیست و یکم در عصر ارتباطات را تحت تاثیر قرار می‌دهد و قرار است به همه جنبه‌های ارتباطات از منظر سیاسی، فن‌آوری و روانشناختی بنگرد و مخاطب علاقمند به تحولات رسانه ای را در جریان رخدادها، نظریه ها و چشم‌اندازهای روز قرار دهد. از هفته آینده مرور رخدادهای ایران در روزهای پنج شنبه و رخدادهای جهان در روزهای یکشنبه منتشر خواهد شد.

لغو امتیاز ماهنامه زنان و عصر پنچ‌شنبه
هیات نظارت بر مطبوعات در اواخر هفته گذشته، ماهنامه ادبی- هنری عصر پنج شنبه و در اوایل هفته، ماهنامه زنان را توقیف کرد.

عصر پنج‌شنبه که به مدیرمسوولی محمد عسلی و سردبیری محمد کشاورز از نه سال پیش در شیراز منتشر می شد. دلیل توقیف این نشریه بنا به گزارش خبرگزاری فارس توهین به انبیای الهی و اهانت به حجاب بوده است.

ماهنامه زنان نیز که تنها ماهنامه فمنیستی زنان ایران به شمار می‌آمد از شانزده سال پیش به مدیر مسوولی شهلا شرکت منتشر می‌شد. علت توقیف این ماهنامه نیز سلب امنیت روانی جامعه و به مخاطره افکندن سلامت روحی، فکری و روانی مخاطبان از طریق "سیاه‌نمایی وضعیت زنان در جمهوری اسلامی" ذکر شده است.

آخرین شماره‌های مجله زنان، عکس از راحله عسگری‌زاده، زمانه

این دو ماهنامه، تازه‌ترین مورد از توقیف مطبوعات در ایران به شمار می‌آیند، چندی پیش نیز مجوز انتشار دو روزنامه آریا و شرق توسط هیات نظارت بر مطبوعات لغو شده بود.

با تعطیلی نشریات تخصصی و به ویژه نشریاتی که در حوزه انتشار خود بی‌همتا هستند، مخاطبان این نشریات، ناچار به رسانه‌های دیگر روی خواهند آورد.

در ماه‌های گذشته چندین سایت مرتبط با جنبش زنان نیز در ایران فیلتر شده است. به این ترتیب به نظر می‌رسد که حاکمیت در ایران می‌کوشد تا تریبون‌های زنانه را از بین برده یا حداقل محدود سازد.

از سوی دیگر تعداد نشریات و روزنامه‌های توقیف شده، به نسبت سالهای قبل در حال افزایش است و این امر سبب خواهد شد تا مخاطب دائمی این گونه مطبوعات به سرعت جذب رسانه‌های مستمر و مطمئن‌تر از نظر بقا شوند.

افزایش شمار نشریاتی که بدون تذکر قبلی یا حتی ابلاغ رسمی با اعلان خبر در خبرگزاریها به محاق توقیف می روند در حالی است که چند روز پیش علیرضا ملکیان معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی مدعی "افزایش معنادار سعه صدر هیات نظارت بر مطبوعات" شده بود.

صدسالگی قانون مطبوعات
هجده بهمن ماه، صدسالگی تصویب قانون مطبوعات در ایران بود که نخستین بار پس از انقلاب مشروطیت و بیش از نیم قرن پس از انتشار نخستین نشریات ایرانی در مجلس شورای ملی به تصویب رسید.

اولین قانون مطبوعات ایران با اقتباس از قانون مطبوعات فرانسه تدوین شده بود. پیش‌تر با نشریات براساس سلایق یا دستورهای شاه و دربار برخورد می‌شد. مانند توقیف اولین شماره نشریه میهن به دستور ناصرالدین شاه که چندی بعد به دستور وی، اداره سانسور به همین منظور تاسیس شد.

چند ماه پس از تصویب قانون مطبوعات در ایران، اولین محاکمه رسمی یک روزنامه رخ داد، حسن کاشانی مدیر مسوول روزنامه حبل المتین به اتهام چاپ مقاله‌ای که در آن پیروزی اعراب بر امپراتوری ساسانی آغازگر دوران شوربختی ایران خوانده شده بود، در تابستان ۱۲۸۷ محاکمه شد.

دومین قانون مطبوعات ایران در سال ۱۳۳۱ توسط محمد مصدق، نخست وزیر وقت ایران تهیه و به مورد اجرا گذارده شد که به نسبت قوانین مطبوعات قبلی و بعدی خود مترقی‌تر بود.

دو سال پس از کودتا، قانون مطبوعات دیگری با ذکر موارد مختلفی از اعمال سانسور به تصویب و به مورد اجرا گذارده شد و برای نخستین بار وظایف هیات منصفه و چگونگی انتخاب آنان را تعیین کرد.

این قانون که تا سال ۱۳۵۸ به مورد اجرا گذارده می‌شد، در آن سال جای خود را به قانون دیگری داد که در آن چگونگی اخذ مجوز، نظارت و یا مجازاتهای احتمالی و تشکل‌های صنفی تعریف شده بود.

آخرین قانون مطبوعات کشور مصوب ۱۳۶۴ است که بعدها الحاقیه‌ها و متمم‌هایی نیز به آن افزوده شده و در سال ۱۳۷۹ اصلاحاتی در آن انجام شده است.

در این قانون، شورای عالی امنیت ملی می‌تواند مطبوعات را از انتشار برخی مطالب منع کند. اهانت به مقدسات، انتشار مطالب الحادی، اشاعه فحشا، تبلیغ اسراف، ایجاد اختلاف، تحریک به اقدام برعلیه امنیت، افشای اسرار دولتی، افترا به مقامات حکومتی، سرقت ادبی، استفاده ابزاری از تصاویر، پخش شایعات، انتشار مطالبی برعلیه قانون اساسی، از موارد دوازده‌گانه جرم مطبوعاتی در این قانون شناخته شده است.

کاهش سرعت اینترنت در ایران
چند روز پس از قطع کابل‌های زیردریایی شرکت ارتباطات هندی فلق که منجر به قطع و یا کند شدن شدید سرعت اینترنت در بسیاری از کشورهای خاورمیانه و هند شد، گزارشهای غیر‌رسمی از ایران نیز حاکی از کاهش شدید سرعت اینترنت که بطور معمول در ایران در خطوط دایل‌آپ بین ده تا پنجاه کیلوبایت و کاهش آن به حدود پنج تا بیست کیلوبایت بود.

یک کاربر اینترنت، عکس از راحله عسگری‌زاده، زمانه

در همین حال در اوایل هفته گذشته از صداوسیما خبر می‌رسید که ارتباطات اینترنتی این سازمان به شدت دچار اختلال شده است و به روز رسانی برخی از سایت‌های این سازمان با کندی پیش می رود، با این حال در اواخر هفته این مشکل ظاهراً با استفاده از خطوط جایگزین ماهواره‌ای مرتفع شد.

با این حال مقامات رسمی وزارت ارتباطات هر گونه اختلال یا کاهش سرعت در اینترنت در ایران را تکذیب کرده و مدعی وضعیت عادی و معمول اینترنت در ایران به دلیل تامین پهنای باند مورد نیاز از منابع دیگر شدند.

به گفته علی اکبر کرم‌بیگی، مدیر روابط عمومی شرکت فن‌آوری ارتباطات، ایران هجده میلیون کاربر اینترنت دارد که بالاترین رتبه از نظر ضریب نفوذ اینترنت با ۲۷ درصد را در خاورمیانه را داراست.

با این حال برخی ارزیابی‌های منطقه‌ای نشانگر آن است که ایران در میان کشورهای خاورمیانه از نظر سرعت، پشتیبانی، سرویس‌های اینترنتی و بهره‌برداری از اینترنت یکی از عقب مانده‌ترین کشورهای این منطقه به حساب می‌آید.

درگذشت معاون مطبوعاتی پیشین ایران
احمد بورقانی فراهانی، معاون مطبوعاتی خوشنام و محبوب پیشین ایران در سن ۴۸ سالگی روز سیزدهم بهمن‌ماه‌، به علت سکته قلبی درگذشت.

در دوران معاونت وی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فضای مطبوعات به مراتب به نسبت دو دهه پیشین بهبود یافته و بسیاری از مطبوعات نیمه مستقل فعالیت خود را از آن دوران آغاز کردند. با این حال احضار وی به دادگاه مطبوعات و افزایش فشارها بر مطبوعات و وزارت ارشاد، سبب استعفای وی شد. اما او چندی بعد به عنوان نماینده به مجلس ششم راه یافت.

بورقانی آخرین یادداشتش را با این بیت به پایان برده بود: قصر فردوس به پاداش عمل می‌بخشد ما که رندیم و گدا دیرمغان ما را بس

جشنواره فجر، میدان رویارویی سینماگران و سانسور
در حالیکه با نزدیک شدن به بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر، اعتراضات سینماگران نسبت به رویه اعمال ممیزی، نظارت و انتخاب افزایش می‌یافت، سرانجام در نهم بهمن ماه، ۴۵ سینماگر در نامه سرگشاده‌ای که در خبرگزاری‌های داخل کشور منتشر نشد نسبت به شیوه کار هیات انتخاب فیلم جشنواره اعتراض کردند.

صف تماشاگران جشنواره، عکس از احمد باطبی، زمانه

بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر که وزارت ارشاد دولت احمدی‌نژاد، آن را محصول اعمال سیاست‌ها و موازین اعمال شده در وزارتخانه تحت تصدی صفارهرندی خوانده است، بزرگ‌نیا، تختکشیان، درخشنده، رضابالا، شورجه، صلواتی فر، فرهنگ، مشیری و نیرومند را به عنوان هیات انتخاب فیلم برگزیده بود.

دو روز پس از انتشار این نامه سرگشاده، جمال شورجه، کارگردان و عضو هیات انتخاب جشنواره در پاسخ شدید‌الحنی که این بار توسط خبرگزاریهای ایران منتشر شد ضمن انتقاد شدید نسبت به اعتراض سینماگران، از ساخته شدن فیلم‌هایی خبر داد که در آن به ادعای وی به قیام علیه جمهوری اسلامی دعوت می‌شد.

شورجه همچنین در این نامه مدعی شده بود که ایران آزاد ترین کشور جهان برای فیلمسازی است.

انتشار این نامه باردیگر سبب بروز واکنش هایی در بین سینماگران و منتقدان شد و آنها ضمن انتقاد از لحن شورجه، بر ناکارآمدی شیوه برخورد با فیلم های فرهنگی تاکید شده بود.

مسوولان جشنواره امسال برای فرصت یافتن فیلم‌ها برای اعمال اصلاحات و تغییرات، نمایش فیلم‌های ایرانی را به هفته دوم موکول کرده بودند.

در این بین ۱۰۰ منتقد و روزنامه نگار سینمایی نیز با انتشار بیانیه‌ای خواستار نمایش فیلم آتشکار، دومین ساخته محسن امیر یوسفی برای خود شدند. این فیلم که داستان کارگری است که با روح پدرش درگیر می‌شود، از جشنواره کنار گذاشته شده بود.

در اولین روز آغاز بخش فیلم‌های ایرانی جشنواره نیز تهیه کننده فیلم دایره زنگی در اعتراض به درخواست سانسور مجدد فیلمش، آن را از جشنواره بیرون کشید.

علاوه بر رد چندین فیلم ایرانی از میان ۱۰۵ فیلم کوتاه و بلند در جشنواره امسال، در حال حاضر وضعیت اکران چندین فیلم ایرانی که در چند سال اخیر ساخته شده‌اند مشخص نیست و معاونت سینمایی وزارت ارشاد از اعطای پروانه نمایش به آنها خودداری می‌کند.

صدا و سیما و سالگرد انقلاب
به مناسبت بیست و نهمین سالگرد ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، تلویزیون جمهوری اسلامی در برنامه‌های ویژه‌ای، از جمله در اخبار خود به پخش مصاحبه‌هایی با شخصیت‌های فرهنگی و سیاسی مشهور یا پخش قطعاتی از فیلم‌های مستند پرداخته است که توجه برخی از تماشاگران تلویزیون را به خود جلب کرده است.

از جمله در اخبار شبکه اول بخشی از مصاحبه با احسان نراقی به نمایش درآمد که در آن سرانجام این نویسنده در برابر سوالات پیاپی خبرنگار کلافه شده و اعتراض می‌کند.

شبکه چهارم سیما نیز در شب های متوالی بخش هایی از فیلم به سوی آزادی ساخته مسعود جعفری جوزانی در سال ۱۳۵۸ را به نمایش درآورد که در یکی از این قطعات، حمله چریکهای فدایی خلق ایران در بیست و ششم بهمن ماه ۵۷ به سفارت آمریکا و دخالت ابراهیم یزدی وزیر خارجه وقت به نمایش در می‌آید.

در همین ایام، پخش سریالی با عنوان پدرخوانده در شبکه اول آغاز شده است که در چند قسمت آن محمد مصدق نخست وزیر ملی گرای ایران، متمایل به آمریکا و آیت‌الله کاشانی، مخالف آمریکا قلمداد شده است. آیت‌الله کاشانی از مخالفان خروج شاه از کشور و جمهوری بود و برخی از مورخان معتقدند که وی با دریافت پول از آمریکایی‌ها با کودتاگران همکاری نموده و از دولت کودتا حمایت کرد.

در همین حال انتقادات گسترده از جهت‌گیریهای سیاسی و تحریف تاریخ در این سریال حتی در برخی رسانه‌های داخلی نظیر ایسنا نیز بازتاب یافته است.

در همین حال آخرین نظرسنجی مرکز تحقیقات صدا و سیما نشانگر آن است که ۶۷ درصد از مردم برنامه های تلویزیونی صدا و سیما را تماشا می‌کنند و میانگین تماشای آن در هر روز، حدود چهار ساعت است. برخی آمارهای غیر رسمی حاکی از بهره‌برداری بیش از سی و پنج درصد از مردم از برنامه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای است.

نگهداری محصولات پورنوگرافی نیز جرم محسوب شد
در حالی که در سالهای اخیر تولید و توزیع فیلم‌های کوتاه پورنوگرافی در ایران به مشکل تازه‌ای بدل شده است، براساس مصوبه اخیر مجلس، نگهداری فیلم، نوار و سی‌دی "مستهجن" نیز جرم محسوب شده است.

این اصطلاح معمولاً در ایران برای فیلم های سکسی و پورنوگرافی استفاده می شود. در قوانین قبلی بیشترین تمرکز بر روی تولید و توزیع این گونه فیلم‌ها بود، اما به نظر می‌رسد با افزایش مبادله این گونه آثار از طریق گوشی‌های موبایل و نیز انتشار قطعات ویدئویی حاوی صحنه‌های هم آغوشی، تجاوز و یا رابطه با زنان خیابانی در اینترنت در ایران اکنون دامنه مجازات به دارندگان این گونه فیلم‌ها نیز کشیده شده است.

این قانون در حالی به تصویب رسیده است که برآورد یک مرکز تحقیقاتی در ایران حاکی از در اختیار داشتن چنین قطعات ویدئویی در بین بسیاری از جوانان ساکن تهران بوده است.

پیش‌تر نیز رئیس جمهور، قانون نحوه اجرای مجازات انتشار تصاویر "مستهجن" در اینترنت را به دستگاه‌های ذیربط ابلاغ کرده بود.

براساس این قانون، انتشار هر‌گونه تصویر یا ویدئویی از طریق ارتباطات الکترونیکی مشمول عنوان "مستهجن"‌، از مصادیق توزیع و تکثیر اینگونه آثار محسوب شده و مجازات مقرر در این قانون را به دنبال دارد.

سال گذشته انتشار سی‌دی منسوب به یکی از بازیگران زن تلویزیون در بازار مخفی و ویدئوی آن در اینترنت، به جنجالی بی‌سابقه در ایران بدل شد و توجه بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی از جمله مجله معروف پلی‌بوی را نیز به این ماجرا جلب کرد.

گفته می‌شود که تجارت فیلم‌های پورنوگرافیک، یکی از پرسودترین حرفه‌های بازار زیرزمینی در ایران است که اخیراً با ورود فیلم‌ها و قطعات ویدئویی ایرانی به آن از رونق بسیاری برخوردار شده است.

ضریب نفوذ سی و سه درصدی تلفن ثابت در ایران
شرکت مخابرات ایران به مناسبت دهه موسوم به فجر در جمهوری اسلامی ایران ادعا کرد ضریب نفوذ تلفن ثابت در کشور به۱۴/۳۳ رسیده است و ٢٣ ميليون و ‌۶۶۲ هزار مشترك آن هستند و انتظار می‌رود تا سال ۱۳۸۸ به ۳۶ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر و ضریب نفوذ پنجاه درصدی برسد.

وزیر ارتباطات نیز با اعلام آن که تعداد خطوط تلفن ثابت کشور از ۸۵۰ هزار در زمان انقلاب به ۵۲ میلیون و هفتصد هزار خط افزایش یافته است، تاکید کرد که نیمی از این خطوط تلفن در دولت احمدی‌نژاد واگذار شده است.

محمد سلیمانی گفته است که تنها ده هزار روستا به دلیل کم جمعیت بودن و صعب‌العبور بودن، فاقد خط تلفن هستند.

در پنج سال گذشته رشد ارتباطات تلفن همراه و ثابت در ایران از جهش خوبی برخوردار بوده است اما هنوز بسیاری از خدمات مرتبط در این زمینه با استانداردهای منطقه‌ای و بین المللی سازگار نیست.

تعداد مشترکان تلفن همراه در کشور بیش از ۲۱ میلیون نفربرآورده شده است اما علاوه بر ضعف سرویس‌های مرتبط، شرکت‌های خصوصی در این زمینه توانایی رقابت با بخش دولتی را ندارند و در نتیجه امکان ارائه خدمات متنوع و کاهش قیمت‌ها محدود شده است.

با این حال معاون وزیر ارتباطات با ذکر ضریب نفوذ ۳۱ درصدی تلفن همراه در کشور آمار متفاوتی ارائه داده و گفته است که دولت نهم ۵ میلیون خط تلفن به مردم واگذار کرده است و شمار خطوط واگذار شده ۳۳ میلیون است.

اختلاف آماری فاحش بین گفته‌های وزیر و معاونش در‌باره شمار تلفن‌های ثابت در ایران و میزان واگذاری آن در دولت احمدی نژاد که به نزدیک به بیست میلیون خط می‌رسد، نمونه‌ای از روشن نبودن آمار مشترکان خدمات ارتباطاتی در ایران است که بارها آمارهای مختلف با اختلافات بسیار از سوی مسوولان مربوطه ذکر می‌شود به عنوان نمونه شمار مشترکان تلفن همراه در کشور تا هفته‌های اخیر شانزده میلیون نفر و کاربران اینترنت ۱۵ میلیون نفر برآورد شده بود، ولی آمار تازه حکایت از ۲۱ میلیون مشترک تلفن همراه و ۱۸ میلیون کاربر اینترنت دارد.

با این حال این میزان، همچنان از برخی از کشورهای منطقه پایین‌تر است. به عنوان مثال در کویت، شمار کاربران اینترنت نزدیک به سی درصد و درصد مشترکان تلفن همراه پنجاه و پنج درصد است. در امارات متحده عربی این میزان به ترتیب به ۴۳ درصد و شصت و هفت درصد می‌رسد که ایران با وجود پیشرفت‌های کمی اخیر از این نظر در سطح منطقه از اغلب همسایگان خود عقب مانده‌تر است.

مطالب مرتبط:
از تلویزیون فارسی اتحادیه اروپا تا اعتیاد به اینترنت

یک بقچه خبر از دنیای این هفته رسانه‌ها