محرم و عاشورا در میان اهل سنت

احمد اقبال

با آغاز ماه محرم، فصل سوگواری مسلمانان شیعه برای شماری از بزرگان دین که در این ماه و ماه پس از آن (صفر) درگذشته‌اند، آغاز می‌شود. اوج این سوگواری‌ها، روز دهم ماه محرم (عاشورا) است که سالگرد قتل امام حسین، نواده پیامبر اسلام و امام سوم شیعیان است.

روحانیون شیعه لبنانی، در حال سوگواری در عزاداری ماه محرم (عکس از AP)

بر خلاف شیعیان که روزهای متعددی در سال را به عنوان مناسبت‌های مذهبی، سوگواری و عزاداری می‌کنند، در تقویم کشورهای سنی‌مذهب و در میان جوامع سنی، روز سوگواری و عزاداری وجود ندارد.

سنی‌ها، حتی در سالگرد مرگ بزرگان دین و مذهب خود، یعنی حضرت محمد و خلفای راشدین (ابوبکر، عمر، عثمان و علی) هم به عزا نمی‌نشینند.

در باورهای اهل سنت، روز تولد و روز وفات حضرت محمد، هر دو در دوازدهم ربیع‌الاول واقع شده است و از آن‌جایی که فقه اهل سنت، عزاداری را جایز نمی‌شمارد، این روز در میان سنی‌ها فقط به عنوان «مولود النبی» گرامی داشته می‌شود. در این روزها، مسلمانان اهل سنت، قرآن می‌خوانند و صدقه و خیرات می‌دهند.

زنجیرزنی شیعیان هزاره در افغانستان (عکس: AP)

سوگواری ممنوع!
بر اساس اعتقادات این گروه که اکثریت مسلمانان را تشکیل می‌دهند، بیش از سه روز، نمی‌توان برای مرده سوگواری کرد. حتی در میان برخی مذاهب اهل سنت، سوگواری، مطلقاً جایز نیست و نمی‌توان برای کسی که خدا او را آفریده و بازپس گرفته، عزاداری کرد.

از آن‌جایی که سنی‌ها از سوگواری منع شده‌اند، ظاهراً نیازی هم به حفظ و در خاطر داشتن تاریخ دقیق درگذشت خلفا و امامان خود نداشته‌اند. بنابراین بر خلاف شیعیان، در میان سنی‌ها کمتر کسی به دنبال یافتن این تاریخ‌ها از لابه‌لای اسناد و کتب تاریخی بوده است.

با این وجود، مسلمانان سنی روز دهم محرم (عاشورا) را همه ساله به همراه شیعیان گرامی می‌دارند. اما این گرامی‌داشت، با اعمال و آدابی که شیعیان در روز عاشورا و ایام پیرامون آن انجام می‌دهند، تفاوت کلی و اساسی دارد.

سنی‌ها در روز عاشورا از برگزاری مراسم شادمانی مانند عروسی و جشن تولد خودداری می‌کنند. این پرهیز، در برخی جوامع سنی (همانند سنی‌های ایران، افغانستان و پاکستان) از روز دهم ماه محرم فراتر می‌رود و تمام این ماه را در بر می‌گیرد.

روز عاشورا در بیشتر کشورهای دارای اکثریت سنی، تعطیل رسمی و دولتی است و تلویزیون‌ها و رادیو‌ها از پخش برنامه‌های تفریحی و شاد در این روز خودداری می‌کنند. اما این تعطیلی و خودداری از پخش برنامه‌های تفریحی، از یک روز فراتر نمی‌رود و با طلوع آفتاب روز یازدهم ماه محرم، همه به سر کارها باز می‌گردند؛ روند عادی زندگی از سر گرفته می‌شود؛ سینما‌ها باز می‌شود و رسانه‌های صوتی و تصویری هم به پخش برنامه‌های عادی خود ادامه می‌دهند.

تجمع زائران در آرامگاه امام حسین در شهر کربلای عراق (عکس از AP)

عاشورا پیش از اسلام
مسلمانان سنی معتقدند که در روز دهم ماه محرم، حضرت موسی پیامبر اولوالعزم، به پاس رهایی قوم بنی‌اسراییل از ظلم فرعون، روزه‌داری می‌کرده و حضرت محمد پامبر اسلام نیز این سنت را ادامه داده و از پیروان خود خواسته است در روز عاشورا، روزه بگیرند.

ابوعبدالله بخاری و مسلم بن حجاج، از محدثین معتبر اهل سنت، در کتاب‌های خود (صحیح بخاری و صحیح مسلم) به این موضوع اشاره کرده‌اند.

بر اساس برخی دیگر از روایت‌هایی که محدثان سنی نقل کرده‌اند، مناسبت‌های تاریخی دیگری نیز در این روز وجود دارد که آن را از سایر روزها متمایز و ممتاز می‌کند: به خشکی نشستن کشتی نوح، گلستان شدن آتش بر ابراهیم و عروج عیسی، از جمله این مناسبت‌هاست که به عقیده برخی از علمای اهل سنت، در روز عاشورا روی داده است.

افزوده شدن مناسبت نسبتاً تازه‌تر قتل امام حسین نواده پیامبر اسلام، اهمیت روز عاشورا را در میان مسلمانان سنی بیشتر کرده است. با این وجود، سنی‌ها در این روز، نه عزاداری می‌کنند و نه لباس سیاه می‌پوشند.

به باور برخی فرقه‌های اهل سنت از جمله سلفی‌ها، عزاداری در عاشورا یا مناسبت‌های مذهبی دیگر، نوعی بدعت (خلاف سنت) است.

برخلاف شیعیان که روزهای متعددی در سال را به عنوان مناسبت های مذهبی، سوگواری و عزارداری می کنند، در تقویم کشورهای سنی مذهب و در میان جوامع سنی، روز سوگواری و عزاداری وجود ندارد. سنی ها، حتی در سالگرد کشته شدن بزرگان دین و مذهب خود، یعنی حضرت محمد و خلفای راشدین (ابوبکر، عمر، عثمان و علی) هم به عزا نمی نشینند.