زنان در کسوت رهبران دینی

مترجم: رضا شوقی

پادشاهی مراکش تلاش چشم‌گیری را آغاز کرده است تا افراط‌‌گرایی دینی را در آن کشور مهار کند. در این راستا، مراجع دینی درهای مساجد را به روی زنان گشوده‌اند؛ البته نه تنها برای عبادت بلکه هم‌چنین برای راهنمایی دینی و ارائه‌ی مشاوره و تعلیمات دینی به مردم.

این طرح بخشی از برنامه‌ای‌ست که در مراکش به عنوان «بازسازی حوزه‌ی دین» معروف شده و یکی از اصلاحات متعدد در حال اجرا در سراسر کشور است.

مسجد محمدیه، کازابلانکا

آموزش زنان، به عنوان مشاوران دینی که وظیفه‌ی اصلی آن‌ها اشاعه‌ی فرهنگ اسلامی‌ست، به عنوان یکی از پروژه‌هایی که در بردارنده‌ی اصلاحات دینی و محافظت اسلام از افراط‌گرایی‌ست در نظر گرفته شده است. مفسران شروع این برنامه را به عنوان «پی‌ریزی یک دستورالعمل استراتژیک، جامع و چندمنظوره» تفسیر کرده‌اند که هدف آن حفاظت مراکش از خطر افراط‌گرایی و تروریسم و نیز حمایت از هویت ویژه‌ی فرهنگی، از طریق ترویج میانه‌روی و تساهل است.

آموزش مستدل و مدرن

پادشاه مراکش شروع این برنامه‌ی استراتژیک و مجموعه‌ی دیگری از ابداعات، که شامل بنیان‌گذاری مؤسسات آموزشی ویژه، تشکیل هیأت‌هایی در مساجد و تأسیس مرکز فتوا، به منظور جلوگیری از بروز اختلاف عقیده در امور دینی می‌شود را در آوریل سال ۲۰۰۴ اعلام کرد.

در این راستا، تشکیل گروه‌های مشاوران دینی اقدامی‌ست که می‌کوشد با به کار گرفتن زنان برای ارائه‌ی راهنمایی و مشاوره در امور دینی، از ماهیت تساوی‌طلب دین حمایت کند.

وزیر امور دینی و اسلامی مراکش، دکتر احمد توفیق، در مراسم فارغ‌التحصیلی دوره‌ی اول مشاوران زن اعلام کرد: «این زن‌ها دوره‌ی ۱۲ ماهه‌ی آموزش مستدل و مدرن تعلیمات دینی، که ضمانت کننده‌ی وفاداری آنان به ایمان، اصول مکتب مالکی در تفسیر دین و سیاست‌های دولت است، را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند».

مواد آموزشی این زنان شامل طیفی از علوم تخصصی مانند قرآن، حقوق دینی (فتوا)، سنت، صوفی‌گری، روش تفسیر، تاریخ اسلام، جغرافی، زبان عربی و زبان‌های خارجی‌ست.

بعضی از تحلیل‌گران معتقدند این حرکت، و نیز تأسیس کانال رادیو و تلویزیون دینی، واکنشی به بمب گذاری‌های انتحاری‌ست که در سال ۲۰۰۳ کازابلانکا، بزرگ‌ترین شهر مراکش، را لرزاند؛ فاجعه‌ای که افراط‌گرایان دینی عامل آن شناخته شده‌اند.

تصحیح تصور غلط از اسلام

احمد توفیق، وزیر امور دینی و اسلامی، اعلام کرده است که فارغ‌التحصیلی اولین دوره‌ی مشاوران زن به هیچ وجه ربطی به مسأله‌ی پیش‌گیری از تروریسم ندارد بلکه این مسأله نشان‌گر نیاز واقعی جامعه به وجود این زنان است.

کریما الرحائیلی، که خود از این زنان است، می‌گوید: «من و سایر همکارانم امیدواریم تصور غلط از اسلام را اصلاح کنیم و بگوییم که اسلام دین تسامح و بخشایش است». او به این نکته اشاره می‌کند که به ارتباط غلطی که غرب میان اسلام و تروریسم برقرار می‌کند واقف است.

آیا زنان می‌توانند امام جماعت شوند؟

مسأله‌ی مشاوره‌ی دینی زنان بیش از هر چیز مستمسکی برای منتقدان این گونه تصمیمات شده است؛ به خصوص پس از آن‌که روزنامه‌های مراکشی و بین‌المللی اعلام کردند که مراکش قصد دارد به زنان حق امامت جماعت را نیز اعطا کند.

ظهور بورباش، یکی دیگر از مشاوران دینی، با اشاره به این نکته می‌گوید: «وظیفه‌ی ما این است که آگاهی‌های مردم را افزایش داده و به زن‌ها مشاوره‌ی دینی بدهیم. نقش ما همان نقش امام است به استثنای آن که ما امام جمعه یا جماعت نمی‌شویم. حکم این مسأله در مذهب مالکی کاملا روشن است. زنان صریحا از امامت جماعت منع شده‌اند».

کمیته‌ی عالی علوم دینی مغرب نیز طی فتوایی به زنان اجازه‌ی امامت جماعت برای نمازگزاران مرد را نداده است. در این فتوا آمده است دلیل مخالفت فقه مالکی با امامت جماعت زنان، تغییراتی‌ست که در کارکرد و شکل نماز جماعت ایجاد خواهد شد. این فتوا اما به طور ضمنی به این نکته اشاره دارد که در صورت موافقت مراجع دینی، زنان می‌توانند امامت جماعت زنان را بر عهده بگیرند.

کمیته‌ی عالی علوم دینی که این فتوا را صادر کرده است یگانه مرجعی‌ست که مجاز به صدور فتوا برای پادشاهی مراکش است.

دکتر توفیق نیز بر تفاوت میان نقش زنان به عنوان مشاوران دینی و نقش امامت جماعت تاکید می‌ورزد. او به این نکته اشاره می‌کند که وظیفه‌ی ویژه‌ی مشاوران زن پرداختن به فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در مساجد، میانجی‌گری در مشاجرات خانوادگی، ایجاد آشتی بین اعضای خانواده و نظارت و راهنمایی در مورد مسایل دینی و تربیتی در مسجد است.

این تصمیم مراکشی‌ها باعث در گرفتن مباحثاتی میان علمای علوم دینی در شرق و غرب شده است. برخی از این افراد خواهان بازخوانی متون دینی معتبر به منظور تحقیق در این باره هستند که آیا شرایطی وجود دارد که زنان بتوانند امامت جماعت مردان را بر عهده بگیرند.

پاسخی که بعضی‌ها به آن دست یافته‌اند آن است که مردها می‌توانند در شرایط ویژه و در حریم خصوصی و نه در عرصه‌های عمومی مثل مسجد، در نماز جماعت به زن‌ها اقتدا کنند.

در حریم‌های خصوصی نیز تنها زمانی که مردان از خویشاوندان زن بوده، بی‌سواد باشند و زن تنها فرد باسواد در میان آنان باشد، زن می‌تواند امام جماعت شود. علاوه بر این، افتخار امامت جماعت تنها برای زن‌های مسن‌تر محفوظ است و به زنان جوان تعلق نمی‌گیرد.

منبع