ششمین کنفرانس اروپایی مطالعات ایران در اتریش

سعید شروینی

فرهنگستان علوم اتریش (+) در وین در روزهای ۱۸ تا ۲۲ سپتامبر (۲۷ تا ۳۱ شهریور) محل برگزاری ششمین کنفرانس اروپایی مطالعات ایران (+) خواهد بود. در این کنفرانس سیصد کارشناس مسایل زبان، فرهنگ و تاریخ معاصر و باستان ایران از سی کشور جهان شرکت خواهند داشت.

طی چهار روز کنفرانس مجموعاً ۲۶۰ مقاله یا خلاصه پژوهش قرائت و مورد بحث قرار خواهد گرفت. این مقاله‌ها و پژوهش‌ها از زبان و فرهنگ و تاریخ باستان، میانه و معاصر ایران تا مردم‌شناسی و مطالعات در گستره‌ی دین را شامل می‌شوند. پروفسور برت فراگنر (Bert Fragner)،‌ رییس انستیتوی ایرانشناسی فرهنگستان علوم اتریش، که مسئولیت سازماندهی ششمین کنفرانس اروپایی مطالعات ایران را به عهده دارد، در مصاحبه‌ای با روزنامه‌ی استاندارد اتریش (۱۲ سپتامبر)، مسأله‌ی محوری کنفرانس را «ارتباطات و تعاملات نامحدود میان ایران‌پژوهان و ایجاد شبکه‌های جدید میان پژوهشگران یا تحکیم و ژرفش شبکه‌های موجود» اعلام کرده است.

حضور چشمگیر محققان داخل کشور

یک سوم شرکت‌کنندگان در کنفرانس از داخل ایران می‌آیند. شرکت این تعداد از محققان داخلی به گفته‌ی فراگنر «موجب بحثی پربار میان محققان داخل و خارج از ایران» خواهد شد. رییس انستیتوی ایرانشناسی اتریش ضمن انتقاد به عدم حمایت دولت ایران از ارتباطات بین‌المللی محققان داخلی، یادآور شده است که اکثر پژوهشگران داخل کشور به هزینه‌ی خود در کنفرانس وین شرکت می‌کنند.

اغلب شرکت‌کنندگان ششمین کنفرانس اروپایی مطالعات ایران از کشورهای اروپایی می‌آیند؛ اما پانزده محقق آمریکایی، ده اسراییلی و هشت ژاپنی نیز در این کنفرانس حضور دارند. کشورهای تاجیکستان،‌ گرجستان، چین و ارمنستان نیز محققانی را روانه‌ی کنفرانس خواهند کرد. بزرگ‌ترین گروه شرکت‌کننده در کنفرانس از ایتالیا می‌آید که شامل سی پژوهشگر و صاحب‌نظر در مسایل تاریخ، زبان و فرهنگ ایران است.

در چارچوب کنفرانس مطالعات ایران در وین، یک نمایشگاه کتاب هم برگزار خواهد شد که علاوه بر برخی از ناشران بین‌المللی،‌ مانند تاوریس، پیترز، رایشرت و بریل، انتشارات آکادمی علوم اتریش نیز آخرین آثار نشریافته در گستره‌ی مطالعات ایران را عرضه خواهد کرد.

محدودیت‌های موضوعی در کنفرانس

گرچه کنفرانس به لحاظ موضوعی محدودیت خاصی ندارد،‌ اما مباحث اقتصادی و تحولات سیاسی جاری ایران در آن مورد بحث قرار نخواهند نگرفت. به گفته‌ی فراگنر، دو گروه به این محدودیت‌ها انتقاد دارند؛‌ یکی آن دسته از محققان علوم اجتماعی و سیاسی خارج از کشور که فکر می‌کنند کنفرانس باید جایی برای بحث در مورد پاسخگویی به مهم‌ترین مسایل ایران معاصر باشد و دیگر، محققان وابسته به نهادهای دولتی که مایلند کنفرانس را به صحنه‌ی تبلیغ درک و دیدگاه‌های رسمی بدل کنند. فراگنر بر این نکته تأکید دارد که کنفرانس به رغم نپرداختن به مباحث جاری و ساری ایران، در مجموع بحث‌هایی را دامن خواهد زد که زمینه‌ی‌ مناسبی برای درک بهتر تحولات معاصر و جاری ایران خواهد بود.

ضرورتی که انقلاب به وجود آورد

تا پیش از انقلاب ایران،‌ ایرانشناسی و مطالعات مربوط به حوزه‌های مختلف فرهنگ و تاریخ ایران آن چنان برجسته و منفک از سایر رشته‌های مربوط به مطالعات هندواروپایی نبود. ایرانشناسان اروپا نیز، اغلب گستره‌ی پژوهش‌شان به ایران قبل از اسلام مربوط می‌شد. انقلاب ایران اما شناخت از تاریخ و فرهنگ متاخرتر ایران را به ضرورتی مبرم بدل کرد و محققان اروپایی ایران باستان که تا آن زمان کم و بیش از مخالفان تعمیم گسترده‌ی مطالعات ایرانشناسی به دوره‌های پس از اسلام بودند خود مبتکر بحث‌هایی تازه‌ در این زمینه شدند. همین درک و دریافت‌های جدید بود که تقسیم رشته‌ی عمومی ایرانشناسی به رشته‌های تخصصی‌تر را نیز به ضرورتی مبرم بدل کرد و سال ۱۹۸۳ به تشکیل "انجمن اروپایی مطالعات ایرانشناسی" (+) راه برد. این انجمن هر چهار سال کنفرانسی برگزار می‌کند به نام "کنفرانس مطالعات اروپایی ایرانشناسی".

به اعتبار نقش بالای ایتالیا و محققان آن در مطالعه‌ی تاریخ‌ و فرهنگ شرق، انجمن اروپایی مطالعات ایرانشناسی،‌ در رم پایه‌گذاری گردید و اولین کنفرانس اروپایی مطالعات ایران نیز، سال ۱۹۸۷ در شهر تورین برگزار شد. بامبرگ آلمان، کمبریج انگلستان، پاریس و راونای ایتالیا محل‌های برگزاری کنفرانس‌های بعدی بودند. در کنفرانس تورین تنها هفتاد محقق شرکت داشتند. این رقم دوازده سال بعد،‌ یعنی در کنفرانس پاریس به چهارصد نفر رسید. به ویژه پژوهشگران ایرانی، با توجه به وزن و اعتبار کنفرانس و مباحث آن، بیش از پیش برای شرکت در آن علاقه و تمایل نشان دادند.

مسئولیتی دوباره

مسئولیت کنفرانس بامبرگ را که سال ۱۹۹۱ برگزار شد برت فراگنر به عهده داشت. امسال نیز مسئولیت کنفرانس در وین به او سپرده شده است. فراگنر از سال ۲۰۰۳ رییس انستیتوی ایرانشناسی اتریش (+) است که اوایل سال ۲۰۰۲ پایه‌گذاری شده و به فرهنگستان علوم اتریش وابسته است. فراگنر دانش‌آموخته‌ی دانشگاه‌های اتریش و ایران است، ولی اکثر کارهای تخصصی خود را در آلمان انجام داده است. او از سال ۱۹۸۵ به عنوان پروفسور در دانشگاه آزاد برلین به تدریس و تحقیق مشغول شد و از سال ۱۹۸۹ این فعالیت را در بامبرگ ادامه داد. وی مدتی نیز ریاست انجمن مطالعات اروپایی ایرانشناسی را به عهده داشته است.

مؤسسه‌ی تحت سرپرستی فراگنر،‌ یعنی انستیتوی ایرانشناسی اتریش، فعالیتش در وجه عمده معطوف به بررسی "تأًثیر سنت و مدرنیته بر گستره‌های مختلف حوزه‌ی فرهنگ ایران" و "درک بهتر فرهنگ توأم با گرایش‌های اسلامی در حوزه‌‌ی تمدنی ایران،‌ افغانستان، آسیای مرکزی و شبه جزیره هند" است.