درخت‌کاری ما و کانادايی ها

محمد تاج دولتی

مجله محیط زیست را از اینجا بشنوید.

روز ۱۶ اسفند در ایران روز درختکاری بود. از ۴۰ سال پیش تا کنون هر سال در این روز بحثهای زیادی درباره درخت و اهمیت درختکاری مطرح می‌شود، اما خبرهای منتشر شده در اوقات دیگر سال همه درباره اقداماتی در جهت نابودی درختان و جنگل‌هاست.

بر اساس آمار رسمی، ۱ درصد خشکی‌ها و ۲ درصد بیابان‌های کره زمین در محدوده جغرافیایی ایران واقع شده و میانگین بارندگی ۲۵۰ میلی‌متر در سال بیشتر نیست. خبرهای همین چند ماه گذشته در مورد تخریب و نابودی ۵ تا ۸ هزار اصله درخت برای احداث سد سیوند، که عمر تعدادی از آنها به ۵۰۰ سال و بیشتر می‌رسید؛ زمزمه احداث مجتمع پتروشیمی در وسط جنگل‌های گلستان؛ احداث جاده در پارک ملی لار و گلستان؛ و آخرین خبر چند روز پیش درباره قطع صدها درخت کهنسال در پارک سرخه حصار در شرق تهران ِ دود گرفته، به خوبی نشان می‌دهد که سازمان‌هایی چون شهرداری، که در همه جای دنیا یکی از مهمترین وظایف‌شان حفظ و گسترش درختکاری است، در ایران موجب نابودی و قطع بی‌رویه درخت‌ها هستند.

شاید نگاهی به وضعیت و اهمیت درخت و جنگل در کشوری مثل کانادا بتواند درجه بی‌توجهی به درخت‌ها و جنگل‌ها را در ایران روشن‌تر کند.
سازمان جنگل‌های کانادا یکی از بزرگترین سازمان‌های دولتی زیست محیطی در این کشور است که در کنار صدها سازمان غیردولتی وظیفه مراقبت از درخت‌ها و جنگل‌های موجود و گسترش آنها را به عهده دارد.

کاشتن یک درخت اقدامی ساده اما بسیار مهم برای حفظ محیط زیست است. به همین دلیل در ۱۰ سال گذشته بیش از ۷۵ میلیون درخت در کشور کانادا کاشته شده است.

دولت کانادا چه از طریق سازمان جنگل‌های کانادا و چه از طریق کمک به سازمان‌های غیردولتی مثل بنیاد کانادایی درخت، همه ِ شهروندان این کشور را تشویق می‌کند که بکوشند هر سال نفری یک تن از گاز کربنیک موجود در هوا را کاهش دهند و اعلام کرده است بهترین روش، کاشتن ۱۱۰ درخت در سال توسط هر شهروند کانادایی است. به‌طور متوسط ۱۱۰ درخت، در هر سال حدود ۱ تن از گاز کربنیک موجود در هوا را کاهش می‌دهد.

۱۰ درصد جنگل‌های زمین در کاناداست

کشور کانادا که دومین کشور وسیع کره زمین است، با جمعیتی حدود ۳۲ میلیون نفر، یعنی کمی بیش از نیم درصد جمعیت جهان، ۱۰ در صد از کل جنگل‌های کره زمین را در اختیار دارد که نیمی از مساحت این کشور را پوشانده است. کانادا با داشتن ۲۰ درصد منابع آب شیرین دنیا یکی از پرآب‌ترین و سبزترین کشورهای کره زمین است. در این کشور ۱۸۰ نوع درخت بومی وجود دارد که همه ِ این درخت‌ها بر اساس اندازه و ارتفاع‌شان رده‌بندی می‌شوند.

درختان کوچک: ۵ تا ۱۰ متر ارتفاع
درختان متوسط: ۱۰ تا ۲۰ متر ارتفاع
درختان بزرگ: ۲۰ تا ۶۰ متر ارتفاع
درختان عظیم: ۶۰ متر ارتفاع و بیشتر

با اینکه در مقایسه با دیگر کشورهای جهان ملت کانادا به‌طور سرانه از مساحت جنگل بیشتری بر خورداراست اما نزدیک به ۷۸ درصد مردم این کشور در شهرهایی زندگی می‌کنند که تماس آنها با منابع جنگلی محدود به مناطق پردرخت و سبز حاشیه شهرها و یا درختانی است که در حاشیه خیابان‌ها و جاده‌ها وجود دارند و دسترسی به جنگل‌های انبوه این کشور ندارند.

با این طبیعت غنی از لحاظ جنگل و تولید صنایع چوب و کاغذ، که یکی از مهمترین صادرات کانادا را تشکیل می‌دهد، اهمیت به درخت و گسترش هر چه بیشتر آن از اولویت‌های زیست محیطی این کشور است. تا آنجا که نه تنها قطع یک درخت، بلکه آسیب رساندن یا بریدن شاخه‌های بزرگ درختی که در ملک شخصی شهروندان قرار دارد هم بدون جریمه و مجازات نیست.
از دید قوانین و ضابطه‌های شهروندی در کانادا درخت مائده‌ای است زمینی و بسیار ارزشمند.

درخت از جنبه فرهنگی دارای اهمیت است : توجه کنید به افسانه‌ها و نمایشات مذهبی و اعتقادی بسیاری از ملت‌ها و فرهنگ‌ها و اقوامی که گروهی از آنان کشور چند فرهنگی کانادا را تشکیل می‌دهند.

درخت از جنبه درمانی دارای اهمیت است: درختانی که برگ یا پوست یا ریشه یا میوه یا شیره تنه ِ آنها در امور درمانی، بهداشتی و زیبایی استفاده می‌شود.
درخت از جنبه تغذیه دارای اهمیت است: درختانی که از میوه یا گل یا برگ و شیره آنها برای تغذیه انسان‌ها و حیوانات استفاده می‌شود.

درخت از جنبه تأمین انرژی دارای اهمیت است: گرمای آتش ِ چوب، تهیه ذغال، تهیه ماده سوختی اتانول، روغن گیاهی برای ماشین‌های صنعتی و غیره.

درخت از جنبه تولیدات صنعتی مثل تهیه کاغذ، رنگ، خاکستر و نمک‌های معدنی دارای اهمیت است.

درخت از جنبه تولیدات وسایل زندگی مانند میز و صندلی و در و پنجره و کمد و همه ِ ابزارهای چوبی دارای اهمیت است.
درخت از جنبه افزایش کیفیت حاصل‌خیزی زمین، جلوگیری از گسترش بیابان‌ها و صحراها ومهار سیلاب‌ها و بادها دارای اهمیت است.

و از همه مهمتر درخت از نظر پاکیزه کردن هوا از آلودگی ها و تولید اکسیژن برای تنفس دارای اهمیت است.

حال چگونه می‌توان به جای کاشتن درختان بیشتر برای جبران مصارف ناگزیر از چوب درختان و گسترش جنگل‌ها برای زندگی بهتر، نظاره‌گر قطع و نابودی بی‌رویه درختان و جنگل‌ها بود؟

---------------------------------------
در همین‌باره:
مجله هفته گذشته محیط زیست: حقیقت تلخ گرمایش آب و هوا