نمایشگاه پر دردسر "هنر پیش از اسلام" در آمریکا

نوشته هلند کاتر
ترجمه سپهر یوسفی

گزارش شنیداری را از اینجا بشنوید.

گشایش نمایشگاه هنر پیش از اسلام ایران در موزه بنیاد آسیا هنگامی هیجانی شد که اداره گمرگ فرودگاه بین‌المللی "کندی" از ورود تعدادی از اشیائی که از پاریس می‌آمد جلوگیری کرد.

ظروف نقره ای باستانی، چرم‌های حکاکی شده و پارچه‌های ابریشم همه متعلق به موزه‌های فرانسه از جمله موزه لوور هستند. اما بر اساس مقررات محاصره اقتصادی ایران توسط آمریکا واردات کلیه اشیاء ایرانی به امریکا نیاز به مجوز دولتی دارد، حتی اگر این اجناس مدتی در جای دیگری خارج از ایران باشند. اگرچه بنیاد آسیا چنین مجوزی را داشت اما اشیاء هنری تا ساعت یازده در محوطه فرودگاه ماندند و سپس با عجله به مانهتن منتقل شدند.

اشیائی که در نمایشگاه هنر ساسانی به نمایش گذاشته می‌شوند تعداد بسیار اندکی از مجموعه‌ای است که موزه سرنوشی در پاریس گرد آورده است. این موزه اشیائی را هم از ایران قرض گرفته که انتقال آنها به آمریکا غیرممکن است. به هر حال نمایش ۷۰ شیء هنری در نیویورک قابل ملاحظه است. باید در نظر داشته باشیم که این نمایشگاه تنها نمایشگاه بزرگ آثار هنری ساسانیان در سی سال اخیر در این بخش از کره زمین است. بر حسب اتفاق این اشیاء در زمانی به آمریکا وارد می‌شوند که دولت بوش شدیدا متوجه نقش ایران در جنگ ویرانگر عراق است.

نقش شاپور دوم ساسانی در موزه ملی- عکس: خبرگزاری میراث فرهنگی

هر چند در خلال سی سال اخیر دانشمندان پژوهشهای فراوانی درباره سلسله ساسانیان انجام داده‌اند، ولی هنوز دانش ما نسبت به این دودمان بسیار اندک است. ساسانیان حدود چهار سده بر منطقه‌ای که شامل ایران کنونی، عراق و بخشی از افغانستان و پاکستان می‌شود تا شمال آفریقا حکمرانی می‌کردند. الگوی تاریخی آنان هخامنشیان بودند که پرسپولیس را در قرن پیش‌تر ساخته بودند. رقبای ساسانیان٬ رومی‌ها، سپس بیزانس و در اواخر سلسله های اسلامی بودند.

از نظر موقعیت زمانی و مکانی ساسانیان بسیار خوش شانس بودند. آنان وقتی به قدرت می‌رسند که بده و بستان در جاده ابریشم بین چین و دریای مدیترانه کاملا رواج داشت و به این جهت آنان تحت تاثیر فرهنگ‌های مسیر این جاده قرار گرفتند. نخستین چیزی که در نمایشگاه دیده می‌شود جامی سیمین و زرین است که با نقش سر مردی از خانواده سلطنتی تزیین شده که آشکارا بر اساس تصاویر یونانی رومی شکل گرفته، در حالی که جام شراب دیگری نزدیک آن به شکل سر یک بزکوهی از نظر سبک٬ریشه در سرزمین‌های آسیای میانه دارد. ساسانیان تا جایی که توانستند به هنر رنگ و بوی ماندگار خود را دادند. پارچه‌های نفیس ساسانی در مصر هم پیدا شده‌اند.

هنر ساسانی مدام در گردش بوده و توزیع گسترده آن همراه با حفاری‌های کنترل نشده تخمین زدن دقیق زمان ساخت آنها و تعیین مکان اصلی آنان را غیر ممکن ساخته است. باستان شناسان و مورخان برای تعیین اینکه اشیاء یافت شده واقعا از ساسانیان هستند یا به سبک آنان ساخته شده‌اند مدام با مشکل روبرو هستند.

به هر حال به نظر می‌رسد که بعضی از تصاویر به ویژه آنهایی که اشاره به دین حکومتی ساسانیان یعنی مذهب زرتشتی دارد مشخصا متعلق به فرهنگ سلطنتی ساسانیان است. اما در این مورد هم باید گفت که نمونه برداری تمدن‌ها از یکدیگر بسیار متداول بوده است.

تصویری که از همه بیشتر در نمایشگاه حضور دارد، تصویر شاه است. نیم تنه‌ای گچی از یک عضو خانواده سلطنتی از بزرگترین اشیاء نمایشگاه محسوب می‌شود که در کیش کشف شده است. مرسوم بوده که هر حاکمی برای وجه تمایز خویش تاجی با طرح‌های سنتی بر سر می‌گذاشته است و درحالی که نیمی از تاج نیم تنه یادشده از بین رفته است، می‌توان تشخیص داد که متعلق به شاهپور دوم بوده است.

با این حال نیم تنه در بین اشیاء بنیاد آسیا چیزی نمادین است. مجسمه تصویری است ماندگار از شاهنشاه به عنوان سمبول قدرت مطلق: موجودی شهری و مدنی، اخلاقی و معنوی، خارق العاده، تثبیت کننده عالم هستی و لنگر استوار امپراتوری.

منبع:نیویرک تایمز