ایرانیکا به ۴۵ جلد می‌رسد

مریم ابریشم‌کار

کانون دوستداران ایرانیکا در دبی در نیمه ماه فوریه، اولین گردهمایی خود را در سال ۲۰۰۷ برگزار کرد. این کانون که مدت چهار سال است در دبی فعالیت می‌کند هر سال با برگزاری دو مهمانی ایرانیان علاقه‌مند به ایرانیکا را دور هم جمع می‌کند. به گفته منوچهر هوشمند، رییس کانون دوستداران ایرانیکا در دبی، این کانون با هدف آشنا ساختن و معرفی ایرانیکا به جامعه ایرانی خارج از کشور تشکیل شده است. همچنین این کانون در نظر دارد با برگزاری حراج‌های آثار هنری و فرهنگی برای بنیاد ایرانیکا کمک جمع آوری کند.

مهمانان ویژه این گردهمایی پروفسور احسان یارشاطر، سیمین بهبهانی و انوشیروان روحانی بودند.

پروفسور احسان یارشاطر رییس مرکز ایران‌شناسی دانشگاه کلمبیا

وسعتی که تصور نمی‌شد

در گردهمایی اخیر پروفسور احسان یارشاطر، مدیر مسؤول دانشنامه ایران و رییس مرکز ایران‌شناسی دانشگاه کلمبیا برای اولین بار به دبی سفر و در جمع دوستداران ایرانیکا اعلام کرد که این دانشنامه دست کم به ۴۵ جلد خواهد رسید. این در حالی است که هم اکنون تنها سیزده جلد از ایرانیکا منتشر شده و در ابتدا چنین تخمین زده می‌شد که این دانشنامه در هشت جلد به پایان برسد.

پروفسور یارشاطر در سخنان خود گفت: در ابتدا تصور می‌کردم مانند دایره‌المعارف جهان اسلام که هشت جلدی است دانشنامه ایران نیز به همین تعداد مجلد می‌رسد. وسعت جغرافیای تاریخ و تمدن ایران کمتر از دنیای اسلام ولی عمق آن بسیار بیشتر است و همین مساله سبب شد در عمل متوجه شوم دانشنامه به بیش از چهل جلد می‌رسد.

در تالیف ایرانیکا که گفته می‌شود جامع‌ترین، مستندترین و علمی‌ترین اثر تحقیقی درباره تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران است تا کنون بیش از هزار دانشمند و ایران‌شناس شرکت داشته‌اند.
حوزه شمول ایرانیکا منحصر به محدوده جغرافیای کنونی ایران نیست، بلکه کارشناسان معتقدند این دانشنامه شامل تمام سرزمین‌هایی است که در آنها به یکی از زبانهای ایرانی سخن گفته‌اند یا می‌گویند. بنابراین مطالب دانشنامه نه تنها شامل افغانستان، تاجیکستان، کردستان، بلوچستان و نواحی پشتو زبان پاکستان می‌شود، بلکه به فرهنگ سرزمینهایی مانند آسیای مرکزی، قسمتی از قفقاز و چین غربی که روزگاری زبانهای ایرانی در آنها رایج بوده نیز می‌پردازد.

پروفسور یارشاطر درباره ایرانیکا می‌گوید: نزدیک به سی و سه سال است که این برنامه بین‌المللی آغاز شده. ابتدا در ایران و سپس در نیویورک؛ در مرکز ایران‌شناسی دانشگاه کلمبیا ادامه پیدا کرد. در تدوین ایرانیکا ۴۳ نفر در رشته‌های مختلف مشاور هستند که به طور رایگان به این دانشنامه خدمت می‌کنند و در سراسر دنیا پراکنده هستند. همچنین هفت نفر ویراستار در دفتر مرکزی مستقر هستند.
ایرانیکا به گفته مدیر مسؤول آن به دو صورت منتشر می‌شود. یکی به صورت چاپی که سیزده جلد آن چاپ شده و دیگری در سایت ایرانیکا مقالاتی که خارج از ترتیب الفبایی هستند، منتشر می‌شود.

پروفسور یارشاطر منابع تأمین هزینه‌های تدوین ایرانیکا را چنین نام برد: مرکز ایران‌شناسی دانشگاه کلمیبا که مرکز ایرانیکا است به ایرانیکا اجازه می‌دهد که از کتابخانه و خدمات کامپیوتری آنجا استفاده کند. علاوه بر این نزدیک به ۲۸ سال است «بنیاد ملی علوم انسانی» در آمریکا که بزرگترین پشتیبان تحقیقات علوم انسانی است از ایرانیکا حمایت کرده است. البته این بنیاد کمک به ایرانیکا را مشروط کرده تا از منابع دیگری نیز هزینه‌هایش را تامین کند. به همین علت موسساتی نظیر بنیاد میراث ایران در لندن، بنیاد خانوادگی سمنانی در آمریکا، مؤسسه فرهنگی روشن در پاریس و همچنین کانون‌های دوستداران ایرانیکا در ژنو و دبی به شیوه‌های مختلف کمک‌هایشان را به بنیاد ایرانیکا می‌فرستند.

هر نسخه چاپی ایرانیکا هزینه‌ای معادل ۷۰۰ دلار در بر دارد اما به قیمت ۲۵۰ دلار فروخته می‌شود. پروفسور یارشاطر معتقد بود هنوز این دانشنامه در میان دایره‌المعارف‌های موجود در جهان گران قیمت است و به علاقه‌مندان توصیه کرد تا از این اثر در کتابخانه‌ها یا از مقالات موجود در سایت ایرانیکا استفاده کنند. هر جلد از ایرانیکا در ۱۵۰۰ نسخه چاپ می‌شود.

ایرانیکا در ایران

دانشنامه ایران یا ایرانیکا به زبان انگلیسی چاپ و منتشر می‌شود. ترتیب الفبایی آن نیز مسلما به زبان انگلیسی است اما بر اساس گفته‌های پروفسور یارشاطر بسیاری از مقالات این دانشنامه به زبان فارسی ترجمه و چاپ شده که هم اکنون در ایران این نسخ کمیاب هستند.

سیمین بهبهانی مقاله "رمان جدید" را برای ایرانیکا نوشته است

هرچند پیش‌ترها نگاههای غرض‌ورزانه در ایران به ایرانیکا بیشتر بود اما پس از چاپ سیزده جلد، ایرانیکا توانسته است جایگاهش را در ایران بیابد و مرجعی باشد برای سایر دایره‌المعارف‌های دیگر.
پروفسور یارشاطر در پاسخ به اینکه چرا دولت ایران از ایرانیکا به طور رسمی استقبال نکرده است می‌گوید ایرانیکا به تمام مذاهب و قومیتهای ایران می‌پردازد و این مساله برای دولت ایران خوشایند نیست.

سیمین بهبهانی و کانون نویسندگان

سیمین بهبهانی یکی از مهمانان ویژه در گردهمایی اخیر بود. او ایرانیکا را اثری منحصر به فرد معرفی کرد که می‌تواند گنجینه‌های ادبی، هنری و فرهنگی ایران زمین را از گزند فراموشی و تعصبات نگه دارد. به اعتقاد او یاد تمام افتخارات ایران که ممکن است اهل جهل یک روزی ویران کنند بوسیله ایرانیکا جاوید خواهد ماند.
خانم بهبهانی در پاسخ به اینکه آیا مدخلی با نام سیمین بهبهانی در ایرانیکا موجود است یا نه می‌گوید: اصولا دانشنامه‌ها نام زندگان را کمتر ثبت می‌کنند مگر اینکه فرد به مراحل بالا و واجب رسیده باشد.

در ادامه نیز درباره حضورش در ایرانیکا به عنوان محقق می‌گوید که تحقیق «رمان جدید» ایران تا زمان صادق هدایت یعنی سال ۱۳۲۰ به عهده او بوده که در بخش داستان (Fiction) ایرانیکا به چاپ رسید. رمان جدید ایران قدمت صد ساله‌ای دارد و از غرب گرته‌برداری شده است. سابقه رمانهای جدید در غرب نیز به بیش از ۲۰۰ سال نمی‌رسد.

خانم بهبهانی به عنوان یکی از اعضای کانون نویسندگان ایران می‌گوید: کانون به طور رسمی و عام فعالیتی برای ایرانیکا نداشته است. مقر کانون که هنوز هم به ثبت نرسیده و دولت آن را به رسمیت نشناخته، در ایران است و محل گردآوری و چاپ ایرانیکا در آمریکا و همین مساله کار را سخت می‌کرد. ولی افرادی از کانون بوده‌اند که آثارشان در ایرانیکا چاپ شده است.
درپایان این مراسم انوشیروان روحانی قطعاتی از ملودی‌هایش را با پیانو نواخت.