نیمه خالی پیوند کلیه در ایران

همايون خيری

در ايران برای اولين بار در سال ۱۹۶۵ ميلادی موضوع جايگزيني کليه‌ مطرح و دو سال بعد نخستین پيوند کليه انجام شد. اکنون پس از گذشت حدود ۴۰ سال «مبادلات غير قانوني دريافت کليه در ايران» به موضوعي برای تحقيق پژوهشگران علوم پزشکي در کشورهای ديگر درآمده است.

در ماه‌‌های سپتامبر و نوامبر‌ سال ۲۰۰۶ در دو مقاله‌ی علمي در نشريه‌ی "تمرين در نفرولوژی باليني" موضوع روابط اهدا کنندگان و دريافت کنندگان کليه در ايران مورد ستايش و سرزنش قرار گرفت.

در مقاله‌ی اول که در ماه سپتامبر و به قلم يکي از استادان دانشگاه تورنتو کانادا منتشر شد با تمجيد از نظارت دولت ايران و وجود مجاری قانوني پرداخت و دريافت پول توسط دريافت کننده و اهدا کننده از رشد علوم مرتبط با پيوند عضو زنده در ايران به مثابه موفقيت‌ پزشکان و جراحان ايراني ياد شده بود.

نويسنده‌ی مقاله از ايران و سپس اسرائيل به عنوان دو کشوری که در آن‌ها دولت بر دريافت عضو اهدايي و پرداخت پول به اهدا کنندگان نظارت مستقيم دارد ياد کرده است.

اما در مقاله‌ی دوم که حاصل تحقيق دو پژوهشگر در مرکز ملي تحقيقات و درمان کليه در چنديگر هند است به روابط غير شفاف و مبادلات غير قانوني پيوند کليه در ايران پرداخته شده و از آنچه به عنوان موفقيت‌های علمي جامعه‌ی پزشکي ايران در مقاله‌ی محقق کانادايي مورد ستايش قرار گرفته به عنوان ادعای چاپ چند مقاله‌ درباره‌ی پيوند عضو زنده بدون داده‌های معتبر کلينيکي ياد شده است.

پژوهشگران هندی در مقاله‌ی خود از وجود بازار سياه خريد و فروش کليه در بين اهدا کنندگان و دريافت‌کنندگان ايراني که در آن فروشنده و خريدار بر سر عضو پيوندی معامله مي‌کنند نام برده‌اند.

اکنون نشريه‌ی "تمرين در نفرولوژی باليني" که يکي از نشريات زير مجموعه‌ی نشريه‌ علمي "نيچر" است مقاله‌ای به قلم علي نوبخت حقيقي عضو فرهنگستان علوم پزشکي ايران و نماينده‌ی سابق مجلس شورای اسلامي به چاپ رسانده که در حقيقت در صدد پاسخگويي به پژوهشگران هندی برآمده است.

نويسنده با اشاره به سابقه‌ی چهل ساله‌ی پيوند کليه در ايران که برای اولين بار در دانشگاه شيراز انجام شده مي‌نويسد که تا پيش از انقلاب ۱۹۷۹ انجام ۱۱۴ پيوند زنده‌ کليه درايران به ثبت رسيده است بنابراين ايران از جمله کشورهای پر سابقه در موضوع پيوند کليه است.

در ادامه مقاله‌ از افزايش تقاضا برای درمان بيماری‌های کليوی متعاقب تحريم‌ ايران و بروز جنگ ميان ايران و عراق به عنوان عوامل افزايش فشار برای استفاده از پيوند زنده عضوی نام برده شده و به اين نکته اشاره شده که اعتقاد به استفاده از پيوند کليه زنده از غير خويشاوندان و قانونمند کردن آن در دوران جنگ مورد توجه قرار گرفته است.

نويسنده مي‌گويد علت باورپذير شدن اهدای عضو زنده از غير خويشاوندان به ايثارگری در دوران جنگ پيوند خورده چنانکه بر اساس باورهای تاريخي و اجتماعي بسياری از افراد در زمان جنگ جان خود را برای نجات جان ديگران فدا مي‌کردند و از اين‌رو اهدا عضو نيز بخشي از همين ايثارگری تلقي مي‌شود.

در ادامه مقاله به هشت بند از قوانين مربوط به اهدا کليه زنده در ايران اشاره شده، از جمله ممنوعيت اهدای کليه به غير ايرانيان و دريافت عضو از آن‌ها. به‌علاوه نويسنده به شکل گيری شبکه‌ای از ارتباطات در دو سال گذشته اشاره کرده که ضمن ارتباط با اهداکنندگان و دريافت‌کنندگان نتايج حاصل از انجام عمل پيوند را منتشر خواهند کرد.

در بخشي از مقاله‌ از مراجعه‌ی حدود ۹۱ درصد از اهداکنندگان به بنياد بيماری‌های خاص به عنوان متولي قانوني اما غير دولتي پيوند کليه در ايران به عنوان نشانه‌ای از تحت کنترل بودن موضوع اهدا سخن گفته شده اما بلافاصله اشاره شده که نمي‌توان مشکلات اقتصادی در کشورهای در حال توسعه را که طرفين پيوند را به راه‌های غير قانوني تشويق مي‌کند ناديده گرفت.

گرچه دو مقاله‌ای که در آن‌ها به موضوع پيوند کليه در ايران پرداخته شده به قلم نويسندگان کانادايي و هندی‌ست اما دکتر علي نوبخت حقيقي در انتهای مقاله‌ی خود به مشکلات کشور امريکا در مورد پيوند اعضا اشاره کرده و گفته است که شواهد بسياری در رسانه‌هايي امريکايي وجود دارد که نشان مي‌دهد آن‌ها نيز با مسائل غير قانوني مرتبط با پيوند کليه دست به گريبان هستند.

گرچه دکتر نوبخت در مقاله‌ای که به چاپ سپرده درصدد پاسخگويي به پژوهشگران هندی درباره‌ی معاملات غير قانوني پيوند کليه در ايران بوده اما شايد بتوان گفت پاسخ اصلي او را نه در اشاره‌اش به مشکلات کشور امريکا بلکه بايد در ميانه‌ی مقاله يافت.

در ميانه‌ی مقاله و پس از گريزی به موضوع ايثارگری در دوران جنگ گفته شده است که اهدای عضو زنده همچون جانفشاني در راه انسان‌های ديگر است و اين موضوعي ا‌ست که شواهد بي بديلي برای اثبات آن وجود دارد بنابراين انتظار مي‌رفت همکاران محترم به جای استفاده از واژه‌ی "فروش کليه" در ايران در مقاله‌ی خود از واژه‌ی "اهدا کليه" استفاده مي‌کردند، به باور ما آن‌ها ترجيح داده‌اند نيمه‌ی‌ خالي ليوان را ببينند.

منابع: نشریه تمرین در نفرولوژی بالینی ٬ مقالات یک٬ دو و سه