افق روشن ساخت واکسن‌های چندگانه ویروس آنفولانزا

هادی ناصری

یک طرح برجسته‌ تحقیقاتی، یافته‌هایی را آشکار می‌کند که در درمان آنفلوآنزای فصلی و غیرفصلی مفید است.

در این طرح محققان تجزیه و تحلیل‌ جامع و کاملی را درباره‌ شروع شیوع ویروس آنفولانزای نوع (آ) و زمان و نحوه‌ی آشکار شدن اپی‌توپ‌های ویروس انجام داده‌اند. اپی توپ (Epitope) نقاطی روی آنتیژن یا مشخصه ویروس است که به گیرنده سلولها متصل می‌شود.

این طرح تحقیقاتی با حمایت موسسه‌ ملی آلرژی و بیماریهای عفونی که یکی از نهادهای سازمان ملی سلامت آمریکاست انجام شده است.
این رهاورد به محققان و پژوهشگرانی که روی ساخت واکسنهای جدید کار می کنند وهمچنین تشخیص و درمان علیه آنفلوآنزای فصلی و غیر فصلی بر پایه ی سیستم ایمنی بسیار کمک می کند زیرا جزئیات مولکولی و تمرکز سیستم ایمنی برای شناسایی و نابودی ویروس را آشکار می سازد.

ساختار مولکولی تمام سویه‌های اصلی ویروس آنفولانزا شناسایی شده‌اند. بر اساس این پژوهش تمام نقاطی از ویروس که سیستم ایمنی برای پاسخ مناسب روی آن تمرکز می‌کند شناسایی می‌شود. اعضای تیم تحقیق انستیتوی آلرژی و ایمنی‌شناسی لاژولا دریافته‌اند که از میان صدها مشخصه‌ی ویروسی مشترک میان سویه‌های مختلف آنفلوآنزا فقط یک مشخصه برای تولید واکسن‌های چندگانه آنفلوآنزا (واکسنهایی که همزمان بدن را در برابر سویه‌های مختلف ویروس واکسینه می‌کند) کاربرد دارد. بنابراین نتیجه‌ی این پژوهش کمک شایانی در ایجاد یک حفاظت کلی از بدن در مقابل این بیماری خواهد کرد. این تحقیق ویروس اچ۵.ان۱را نیز که مولد بیماری کشنده انسانی آنفلوآنزای پرندگان است در بر می‌گیرد.

"این تحقیق آنچه را که ما می‌دانیم و آنچه را که نمی‌دانیم به ما نشان می‌دهد".دکتر آنتونی اس فاوسی مدیر انستیتوی ملی آلرژی و بیماریهای عفونی در آمریکا با بیان این مطلب اضافه می‌کند: "این پروژه ضعف دانش ما را آشکار می‌کند و نشان می‌دهد که باید بسیار دقیق عمل کنیم."

این تحقیقات در قالب پروژه عظیمی به نام "طرح تجزیه و تحلیل منابع و اطلاعات پایه‌ی مشخصه‌های ایمنی" در سال ۲۰۰۴ میلادی بعد از اعطای جایزه ۲۵ میلیون دلاری موسسه ملی آلرژی و بیماریهای عفونی به انستیتو لاژولا کلید خورد تا یک منبع داده کامل را از مشخصه‌های عوامل ایجاد کننده بیماری شامل مواردی که ممکن است در حملات تروریستی بیولوژیکی مورد استفاده قرار گیرد٬ ایجاد کند.
مشخصه‌های ویروس آنفلوآنزا فقط بخشی از این منبع اطلاعاتی جامع است که به کامل‌ترین و بزرگترین پایگاه داده در مورد این ویروس در دنیا تبدیل خواهد شد. این مجموعه، اطلاعات صدها هزار مقاله‌ی تدوین شده در چندین دهه‌ی اخیر را در بر می‌گیرد که نتیجه‌ی آن بسته‌های داده‌ای وسیع و بسیار جامع در ارتباط با اجرام بیماری‌زا است.

دکتر آلساندروست رئیس قسمت تحقیقاتی کشف و ساخت واکسن موسسه لاژولا و مامور ارشد تحقیق پروژه اشاره می‌کند: "هدف پروژه فراهم کردن لیست مولکولها و ساختارهای مختلف است تا محققان سراسر جهان به راحتی و به سرعت به آن دسترسی داشته باشند تا در درک و پیش‌بینی پاسخ ایمنی به حجم وسیع مشخصه‌های بیماری‌زا و عوامل ناشناخته و درمان آنها با متد و اسلوب پیش بروند".

به این منظور دکتر ست و گروه پژوهشی او بر روی ۶۰۰ مشخصه از ۵۸ سویه‌ی مختلف ویروس آنفولانزای نوع (آ) مطالعه کردند. یکی از اهداف این گروه معین کردن مشخصه‌های مشابه میان دو سویه‌ی اصلی و بیماری‌زا یعنی آنفلوآنزای پرندگان و آنفلوآنزای انسانی بود. دانستن این امر مهم است چون ویروس آنفولانزای پرندگان به سرعت جهش می‌یابد ومی‌تواند قطعات ژنی را میان سویه‌های مختلف خود عوض کند که این کار باعث افزایش احتمال قابلیت انتقال مستقیم این ویروس به انسان می‌شود (در حال حاضر ویروس این توانایی را ندارد تا بطور مستقیم از پرندگان مهاجر به انسان منتقل شود و ابتدا از پرندگان مهاجر به ماکیان و سپس از ماکیان به انسان انتقال می‌یابد).
به عبارتی فقط تعدادی از مشخصه‌های در دسترس، به ایمنی بدن ارتباط داده شده‌اند و هنوز تعداد دیگر شناسایی نشده‌اند.

بیشتر مشخصه‌های موجود در انبار اطلاعات ویروس آنفلوآنزا، آنهایی هستند که با گروه خاصی از سلول‌های بدن به نام سلول تی (لنفوسیت تی) وتعداد کمتری هم با سلول بی (لنفوسیت بی) شناسایی می‌شوند. سلول بی نوعی از گلبولهای سفید خون است که با ترشح آنتی بادی یا پادتن با عوامل بیماری‌زا مبارزه می‌کند. آنتی بادی‌ها اجسام پروتئینی‌اند که با چسبیدن به مشخصه یا آنتیژن جرم بیماری‌زا در خنثی شدن و هضم آن موثرند که در بیماری‌هایی مانند انواع آنفولانزا ترشح شده و جزء اصلی سیستم ایمنی هستند.

سویه‌های ویروس آنفلوآنزا می‌توانند به قدری تغییر کنند که حتی سلول بی و سلول تی هم قادر به شناسایی آن نباشند و واکسنی که برای یک سویه تهیه می شود ممکن است برای سویه‌ی دیگر موثر نباشد ولی اگر مشخصه مشترکی بین سویه‌های ویروس وجود داشته باشد سیستم ایمنی شخص در شناسایی و حذف ویروس وهمچنین سویه‌های دیگر بهتر عمل خواهد کرد.

توسط نرم افزاری که محققان انستیتو لاژولا تهیه کرده‌اند، صدها مشخصه مشترک بین ویروس آنفلوآنزای پرندگان و انسانی یافتند. اما چیزی که هنوز مشخص نشده است چگونگی پاسخ و تشخیص سیستم ایمنی بدن به این مشخصه‌های مشترک است.

پیشرفت در پروژه و تجزیه و تحلیل‌ها به محققان در ساخت واکسن‌های موثر تر کمک خواهد کرد. از ۶۰۰ مشخصه موجود در مرکز داده‌ها تعداد کمی متعلق به ویروس آنفلوآنزای پرندگان است.
مرکز اطلاعات همچنین دربرگیرنده‌ی داده‌ها از پروتئین‌های ویروس آنفلوآنزا نیز هست به طوری‌که بیشتر حجم داده‌ها مربوط به دو نوع پروتئین به نام‌های هماگلوتینین و نوکلئوپروتئین است.

مقدار زیادی از دانش به دست آمده در تحقیق مربوط به پاسخ ایمنی به اجرام بیماری‌زا در بدن موش، مقداری از خرگوش، موش صحرایی و میمون و مقدار بسیار کمی هم از انسان و پرندگان است. در حقیقت فقط مشاهدات یک واکنش ایمنی از بدن انسان در مرکز اطلاعات ثبت شده است.
پژوهشگران موسسه لاژولا می‌گویند باید تحقیقات بیشتری در رابطه با چگونگی شناسایی ویروس آنفلوآنزای سویه‌ی پرندگان از سویه‌ی انسانی توسط سلول‌های بی و تی، بخصوص آن قسمتی که درباره‌ی ایمنی کلی بدن است، صورت گیرد.

دکتر استفان ویلسون مدیر پروژه و رئیس بخش تکنولوژی موسسه‌ی لاژولا می‌گوید: "نتیجه‌ی حاصله این است که این پروژه به ما می‌گوید کجا برویم و راه آینده ما را مشخص می‌کند". دکتر ویلسون اضافه می‌کند: "با اینکه صدها مشخصه آنفلوآنزا شناسایی و به مرکز اطلاعات اضافه شده است ولی وقتی به نحوه‌ی عمل آنتی‌بادی‌های انسانی نگاه می‌کنیم کمبود‌هایی آشکار می‌شود".

برنامه‌هایی که برای آینده‌ی پروژه طرح ریزی شده‌اند شامل اضافه کردن اطلاعات مشخصه‌هایی است که در بیماریهای خودایمنی و واکنشهای آسمی نقش دارند. بیماری‌های خودایمنی بیماری‌هایی هستند که در آن سیستم ایمنی بدن در شناسایی بافت‌های بدن به عنوان خودی به دلایل نامعلوم دچار اشکال می‌شود وعلیه آنها پادتن تولید می‌کند.

دکتر ست و پژوهشگرانش همچنین برای تجزیه و تحلیل و مجسم ساختن داده‌ها و پیش‌بینی پاسخ سیستم ایمنی بدن به اجرام بیماری‌زای ابزارهای متعدد و مختلفی ساخته‌اند.

New Details on How the Immune System Recognizes Influenza

منبع: NIAID