مرداب‌های جنوب عراق در حال بازسازی است

ترجمه و گردآوری: مانی پارسا

منطقه مردابی جنوب عراق به‌خوبی در حال احیاء است. این ناحیه عظیم که پیش از این، پوشیده از مرداب‌های نیزاری (مانداب) بود به دستور صدام حسین تقریباً به‌طور کامل خشک و تبدیل به صحرای سوزان شده بود ولی امروزه توانسته دوباره نیمی از مساحت خود را بازیابد.

حکومت بغداد در دهه ۹۰ میلادی دست به خشک کردن این مانداب‌های چندهزارساله زد زیرا نیزارهای پُرپیچ‌وخم آن مخفیگاه خوبی برای مخالفان رژیم صدام به وجود آورده بود. بعد از انحراف رودهای دجله و فرات و خشک کردن مانداب‌ها، هزاران هزار از عرب‌های شیعه بومی منطقه که به نام عرب‌های نیزارنِشین معروف هستند مجبور به فرار به ایران شدند و بسیاری از آنها هنوز در اردوگاه‌های پناهندگی داخل ایران به سر می‌برند.

این منطقه ماندابی در سال ۱۹۹۱ هنوز بیست‌هزار کیلومتر مربع مساحت داشت ولی در سال ۲۰۰۳ تنها ده درصد از آن باقی مانده بود. پس از حمله آمریکا در ماه مارس همان سال، سدهایی که بر روی دجله و فرات زده شده بود باز شدند و آب مجدداً به سوی منطقه جریان یافت.

پیشینه

قدیمی‌ترین مأخذ شرقی که درباره این مانداب‌ها صحبت کرده کتاب فتوح‌البُلدان نوشته بلاذُری، یکی از تاریخ‌نویسان ایرانی‌تبار قدیم است. وی در آن کتاب توضیح می‌دهد که این مانداب‌ها که اول کوچک بودند در استان شادشاپور ایران قرار داشتند و در زمان قباد، شکاف بزرگی در بندها پدید آمد و جنوب این استان به زیر آب رفت. در دوران انوشیروان این شکاف‌ها تعمیر شدند و برای بازیابی زمین‌ها اقدام شد. پس از حمله اعراب و آغاز جنگ، دهقان‌های منطقه به شکاف‌های تازه بی‌توجهی کردند و از این طریق، مانداب‌ها دوباره شکل گرفتند و بر طول و عرضشان افزوده شد. در دوره بعد از آن، سدها و بندهای جانبی دجله مرتباً شکسته می‌شدند و بسیاری از شهرها و روستاهای آباد قدیم غرقه در آب شد.

امروز

روبرت بیسِت، از کارکنان سازمان محیط زیست سازمان ملل گفت: "این روزها آمدن خبر خوب از عراق چیزی عجیب است". وی نتایج مرحله اول پروژه احیاء مانداب‌ها را که به هزینه دولت ژاپن انجام می‌شود به خبرنگاران نشان می‌دهد و می‌گوید: "رسیدن به شرایط خوب هنوز خیلی کار دارد ولی داستان‌های خیلی مثبتی از مناطق نیزارنشین‌ها به ما می‌رسد". اوضاع وخیم امنیتی عراق هم تأثیری در ادامه کار پروژه‌ها نداشته است.

با گسترش مانداب‌ها، هر روزه تعداد بیشتری از پرندگان و ماهیان به منطقه بازمی‌گردند و بعضی از بومیان اصلی منطقه هم به نیزارها برگشته‌اند ولی بخاطر وجود مشکلات آب آشامیدنی هنوز تعداد آنها زیاد نیست. آب مانداب‌ها امروزه نسبت به قبل بسیار شورتر شده است.

-----------------------------

منابع:

۱-روزنامه ان.ار.س
۲-محمدی ملایری، محمد: فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد دوم: دل ایرانشهر، تهران، انتشارات توس ۱۳۷۵. صص ۳۳۱ تا ۳۳۳