جدال بر سر حجاب در مصر

احمد سمایی

"فاروق حسنی"، وزیر فرهنگ مصر اخیرا یك هفته به عنوان اعتراض در جلسات كابینه مصر شركت نكرد. اعتراض او به رفتار همتایانش در كابینه بود كه چرا از وی در برابر موج مخالفت‌ها و اعتراض‌ها حمایت نكرده‌اند.

تظاهرات هوادارن اخوان‌ المسلمين در اعتراض به اظهارات فاروق حسنی

مخالفت‌ها با حسنی از روز ۲۷ آبان (۱۶نوامبر) ، درست پس از انتشار مصاحبه وی با روزنامه "المصر الیوم" آغاز شد. وزیر فرهنگ مصر دراین مصاحبه، از جمله گفت:"این واقعیت كه روز به روز زنان بیشتری در مصر حجاب به سر می‌كنند نشانه‌ای از عقب‌گشت جامعه است." حسنی سپس سه دهه پیش را به یاد خوانندگان روزنامه آورد كه بسیاری از زنان و دختران مصری بدون حجاب به تحصیل و كار اشتغال داشتند و شان و حرمتشان هم از زنان محجبه امروزی كمتر نبود. وزیر فرهنگ مصر در بخش دیگری از مصاحبه از این "واقعیت كه اسلام‌گرایان امروز، مذهب را بیش از پیش در توجه به ظواهر خلاصه می‌كنند" ابراز تاسف كرده بود.

فاروق حسنی نقاش و از اعضای ارشد حزب حاكم "دمكراتیك ملی" حسنی مبارك است و از ۱۸سال پیش مسئولیت وزارت فرهنگ مصر را به عهده دارد. با این حال، اعتراض به مصاحبه او تنها به جماعت‌های اسلامی مانند "اخوان المسلمین" كه در این سال‌ها قدرت بیشتری در صحنه سیاسی مصر پیدا كرده‌اند محدود نماند و شماری از اعضای فراكسیون حزب حاكم نیز در نامه‌ای ضمن ابراز اعتراض، خواهان آن شدند كه حسنی برای ادای توضیحات در مجلس حاضر شود. رییس دفتر رییس جمهور نیز اعلام كرد كه وزیر فرهنگ حق نداشته است در مسائل مذهبی اظهار نظر كند.

در مصر سابقه نداشته است كه یك وزیر از جانب اعضاء و نمایندگان حزب خودش این گونه مورد حمله قرار بگیرد. نكته تلخ‌تر برای وزیر فرهنگ مصر این بود كه اعضای كابینه نیز سكوت اختیار كردند و كلمه‌ای در حمایت از وی بر زبان نیاوردند.

علاوه بر تظاهرات خیابانی هواداران اخوان‌المسلین و گروه‌های اسلامی مشابه، دانشگاه الازهر، به عنوان بالاترین مرجع مذهبی مصر نیز در واكنش به اظهارات حسنی بیانیه‌ای صادر كرد و از حجاب به عنوان "پوششی كه خداوند در قرآن به رعایت آن دستور داده" یاد كرد. الازهر در این بیانیه حجاب را فریضه‌ای دانست كه از "14 قرن پیش تا كنون مسلمانان بر سر آن اجماع دارند." تعداد معدودی از اعضای ارشد الازهر نیز این بحث را مطرح كردند كه آیا فارق حسنی را به خاطر نظراتش باید كافر به حساب آورد یا نه؟

خانم بركت، سردبير نشريه حوا که از مخالفان حجاب سنتی است

در این میان علاوه بر خانم "طهانی الجبلی"، تنها عضو دادگاه قانون اساسی مصر، خانم "اقبال بركت"، سردبیر نشریه "حوا" كه به مسائل زنان می‌پردازد نیز از وزیر فرهنگ مصر در برابر معترضان حمایت كرده‌اند. به عقیده خانم بركت كه كتابی هم با عنوان "روسری" منتشر كرده است اعتراض به حسنی موجی است كه اگر در برابر آن مقاومت نشود روز به روز خشن‌تر و تهاجمی‌تر می‌شود.

كتاب " روسری" كه اولین بار سال ۲۰۰۲ در مصر انتشار یافت زیر فشار محافل اسلام‌گرای مصر در هفته‌های اخیر از كتابفروشی‌ها جمع شده است. خانم بركت در این كتاب حجاب را رسمی مربوط به دوران قبل از اسلام می‌داند كه هنوز هم بادیه‌نشینان شبه‌ جزیره عربستان ، چه زن و چه مرد، برای حفاظت از سر خود در برابر نور خورشید و طوفان شن بر سر می‌اندازند. به گفته سردبیر "حوا" عفت و نجابت انسان‌ها امری درونی است و به مقنعه و روسری ربطی ندارد.

در این میان،‌ بازگشت دوباره فاروق حسنی به جلسات كابینه مصر شاید با حمایتی كه نزدیك به ۳۰۰ روشنفكر و هنرمند مصری از وی به عمل آوردند بی‌ارتباط نباشد. این گروه كه معمولا از منتقدان جدی وزیر فرهنگ مصر بوده‌اند در نامه‌ای "فضای ترور فرهنگی" كه در پی مصاحبه وی ایجاد شده و نیز "اتحاد میان حكومت و اسلام‌گرایان" را محكوم كردند.

در نامه روشنفكران مصری به "تقسیم‌ كاری" غیررسمی اشاره می‌شود كه بر اساس آن رژیم مبارك دست اسلام‌گرایان را در سمت و سو دادن به گفتمان و رفتار اجتماعی و فرهنگی جامعه باز‌گذاشته و اینها نیز در مقابل پذیرفته‌اند كه كاری به كار سیاست‌های خارجی، اقتصادی و رسانه‌ای دولت نداشته باشند.

برخی تناقضات در رویكردهای دولت مصر خواسته یا ناخواسته اتهامی را كه روشنفكران مصر در نامه خود عنوان كرده‌اند تایید می‌كند. به عبارت دیگر، درحالی كه در اعتراض به اظهارات فاروق حسنی حزب حاكم با اسلام‌گرایان در یك موضع قرار گرفته است، ولی در تلویزیون دولتی كشور مجریان و گویندگان زن حق پوشیدن روسری و مقنعه را ندارند.

در مصر سه دهه پیش، در شهرهای بزرگی همچون قاهره و اسكندریه حجاب رو كاهش بود. ولی حالا بیش از ۷۵درصد زنان مصر حجاب به سر دارند. برخی نیز روبنده‌دار می‌پوشند. این روند به خودی خود اگر بحث و نقد و انتقاد در باره آن مجاز و جاری باشد مسئله نگران‌كننده‌ای نیست. ولی مشكل به نوشته نامه روشنفكران مصر از زمانی آغاز می‌شود كه صحبت در باره آن به تابو بدل شود و وزیری به خاطر انتقاد به حجاب از تهدید‌ات جانی نیز در امان نماند.