شهر توس هم در میراث جهانی یونسکو ثبت نمی‌شود

اردوان روزبه

نزاع دولت با دولت و مخالفت نهادهای دولتی با هم بر سر چگونگی استفاده از اماکن تاریخی٬ به یک معضل برای حفظ میراث فرهنگی ایران تبدیل شده است.

سد سیوند و بنای پاسارگارد، عبور خط آهن از حریم تخت جمشید، مخدوش شدن میدان نقش جهان با برج جهان‌نما در اصفهان، توسعه اسکله بوشهر و اینک تخریب حریم منظری شهر توس با دکل‌های چهار صد کیلو واتی وزارت نیرو٬ گوشه‌ای از اختلاف نهادهای دولتی با هم است.

کوچک‌ترین نتیجه تخریب حریم منظری شهر توس با دکل‌های بزرگ برق این است که دیگر نمی‌توان شهر توس را برای ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو نامزد کرد.

بی انصافی به حق حکیم پارسی گوی

سیاوش صابری مدیر پایگاه میراث فرهنگی توس اشاره می‌کند: "این بی انصافی است که برای مردی که همیشه با کلامش حریم ایران را پاس داشته است، حریمی قائل نشویم".
او ادامه می‌دهد: "ساخت و سازهای غیر مجاز در محدوده این بنا همیشه خطر نابودی این میراث ارزشمند فرهنگی را داشته است."

وی همچنین اشاره می‌کند: "اگر مولانا برای کشور ترکیه یک ثروت ملی محسوب می‌شود و سالیانه میلیون‌ها گردشگر فرهنگی را به خود جلب می‌کند، کشور ما نیز با داشتن خیام، عطار و فردوسی و بزرگان ادب پارسی بیش از این می‌تواند مورد توجه همگان قرار گیرد."
صابری اعتقاد دارد این اهمیت برای مدیران کلان کشور روشن نشده است و این آثار ثروت ملی است که می‌تواند بر افزایش درآمد کشور نقش بسزایی داشته باشد.

مدیر کل حفظ و احیای بناهای تاریخی کشور نیز در خصوص تخریب منظری بنای توس اشاره می‌کند که: "بدیهی است قوانین حاکم بر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از سوی دولت و نمایندگان وضع شده و برای تمامی سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی لازم‌الاجرا است و همانطوری که به وزارت نیرو ابلاغ می‌شود برق را به کشور همسایه ترکمنستان صادر کند به این سازمان هم ابلاغ می‌شود که از حریم میراث فرهنگی کشور حراست کند".

مکرمی‌فر رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی است. او در پاسخ این سوال که تاثیر این دکل‌ها در ثبت شهر توس در فهرست جهانی یونسکو چه تاثیری خواهد داشت گفت: "ثبت یک اثر در آثار جهانی یا ملی روال خاصی را دارد، حریم درجه یک و حریم منظری از نکات مهم ثبت یک اثر در آثار جهانی است. در آرامگاه فردوسی بزرگترین مشکل ثبت جهانی وجود دکل‌های فشار قوی در حریم منظری آن است. در حالی که وزراتخانه‌ها پیش از اجرای هر پروژه موظف به استعلام از میراث فرهنگی هستند که به نظر می‌رسد این کار صورت نپذیرفته. با این شرایط ما این اثر مهم تاریخی را نمی‌توانیم برای ثبت جهانی به یونسکو معرفی کنیم".

او اشاره می‌کند که اقداماتی از طریق سازمان انجام شده و به این تخلف اشاره شده است اما تاکنون پاسخی نگرفته است. او ادامه می‌دهد: "برای ما ثبت این اثر بسیار مهم بوده چون از هشت اثر ثبت شده از ایران در آثار جهانی، هیچکدام از خراسان نیست.در شرایطی که ما شهر توس را با شعاع هفت کیلومتر و چهار دروازه اصلی با قدمتی چند صد ساله و یا آثار به‌جای مانده هشتصد هزار ساله همجوار کشف رود را داریم، به دلیل عدم همکاری یک وزراتخانه دیگر ثبت جهانی این آثار میسر نیست."

جواد آرین‌منش در کسوت رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، سازمان میراث فرهنگی را به ناکارآمدی در احیای منطقه تاریخی و گردشگری توس واقع در مشهد متهم می‌کند اما این سازمان معتقد است موانع زیادی در این نا کار آمدی دخیل است.

فرید جواهرزاده مدیر روابط عمومی این سازمان هم با ذکر آسیب منظری به توس توسط شرکت توزیع برق استان خراسان اشاره می‌کند: "ما امیدوار بودیم که بتوانیم با تلاش‌های جدی که در این حوزه شده بود توس را جزو آثار جهانی یونسکو ثبت کنیم. متاسفانه علیرغم طی مراحل فنی با وجود این دکل‌ها این روند متوقف شده چرا که ما یک اثر در آستانه خطر را نمی‌توانیم معرفی کنیم. مکاتباتی در این ضمینه داشته‌ایم اما تاکنون پاسخ منطقی دریافت نکرده‌ایم."

ما باید بپذیریم "توس" متعلق یک فرد نیست و این منطقه تاریخی که سابقه‌ای از دوران پارینه سنگی دارد متعلق به ملت است. ما از مردم برای نجات توس استمداد می‌طلبیم و حتی این اخبار را در اختیار رسانه‌ها گذاشته‌ایم و جالب است بدانید که این موضوع برای مردم بسیار مهم است. شما اگر جست‌وجویی در اینترنت داشته باشید خواهید دید که وب سایت‌هایی برای حمایت توس به صورت خود جوش راه افتاده و این بسیار ارزشمند است."

به هر حال حتی اگر تیمور عسگری نماینده مشهد به وزارت نیرو تذکر رسمی دهد و بگوید که باید این دکل‌ها جمع آوری شود یا آریان منش نماینده دیگر این شهر، سازمان میراث فرهنگی را به کم کاری در حفظ این اثر متهم کند و حتی مدیر روابط عمومی وزارت نیرو یعنی دکتر علیزاده اشاره کند که اگر تخلفی صورت بپذیرد باید برخورد شود، روند سیم‌کشی و نصب این دکل‌ها ادامه دارد که بی شک هر روز اصلاح مسیر آن را مشکل‌تر یا غیر ممکن خواهد کرد. به هر حال این انتقال برق از همین مسیر به ترکمنسان ادامه خواهد یافت چرا که اهمیت حفظ یک اثر تاریخی برای مدیران کلان کشور هنوز محرز نشده است. جمله‌ای به یاد می‌آید که تمدن هر جامعه از تاریخ آن نشات می‌گیرد.

بسی رنج بردم در این سال سی
عجم زنده کردم بدین پارسی

ونکته دیگر این که :

ماده ۵۶۰ از فصل نهم قانون مجازات اسلامی

هر کس بدون اجازه از سازمان میراث فرهنگی کشور یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام شده از سوی سازمان مذکور در حریم آثار تاریخی فرهنگی مذکور در این ماده مبادرت به عملیاتی نماید که سبب تزلزل بنیان آنها شود یا در نتیجه آن عملیات به آثار و بنا های مذکور خرابی و یا لطمه‌ای وارد آید علاوه بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارات وارده به حبس از یک تا سه سال محکوم می‌شود.

توس در گذر تاریخ

شهر توس در روزگاران گذشته ولایتی مهم شامل نوغان (مشهد کنونی)،تابران، رادکان و تروغیذ بوده است. این شهر نخستین بار به واسطه حکیم ابوالقاسم فردوسی در سده چهارم هجری به نام شد و در سال ۶۱۷ هجری قمری هم به دست مغول‌ها با خاک یکسان گردید. بعد از مغول‌ها بازسازی زود هنگام آن دیری نپایید و به دست "میرانشاه"پسر تیمور در سال ۷۹۱ هجری قمری دوباره روی خشم و خون دید. از آن تاریخ به بعد شهر کهنه توس که از یک سو با بنای هارونیه و از سوی دیگر با مقبره حکیم پارسی زبان احاطه شده است در زیر خاک مدفون شد. این سرزمین حکیم ابوالقاسم فردوسی را در دل دارد، شاعری پارسی‌گوی و اهل ولایت "پاژ" در نزدیکی همین شهر که در طول سی سال بالغ بر شصت هزار بیت شعر سروده است که با آن پارسی زبانان را افتخاری عظیم حاصل آمده.

مقبره فردوسی و هارونیه که معروف به زندان هارون الرشید عباسی و محمد غزالی یکی از بزرگترین اماکن تاریخی ایران است که سالیانه بیش از یک میلیون بازدیدکننده ایرانی و خارجی دارد. چندی پیش این بنا به عنوان یک مرکز تاریخی محل افروختن مشعل بازی‌های آسیایی بود که طی آن بیش ۵۰۰ میهمان خارجی و خبرنگار از این مقبره دیدن کردند. درسال ۱۳۷۵با توجه به اهمیت حفظ آن شورایی با عنوان "احیای توس" متشکل از وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی، مسکن و شهرسازی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، استاندار خراسان وقت، قائم مقام تولیت آستان قدس رضوی، نماینده مجمع نمایندگان استان و رئیس سازمان میراث فرهنگی وگردشگری تشکیل شد که یکی از مهمترین اهداف آن جلوگیری از ساخت و ساز در اطراف حریم این شهر تاریخی و خارج کردن روستاهای توس علیا و سفلی از این محدوده بود که رقمی نزدیک به یکصد میلیارد ریال هم در آن زمان برای این موضوع تخصیص داده شد. اما تاکنون هیچ اقدامی برای آن انجام نپذیرفته است و این روستاها درست بر روی این شهر تاریخی قرار دارند. به‌زودی با انتقال خط لوله گازرسانی به این دو روستا و عبور آن از روی این مجموع تاریخی بی‌نظیر دیگر چیزی از آن باقی نخواهند ماند.

گزارش و گفت‌وگوها را اینجا بشنوید.