آيا مسلمانان تهديدی برای آزادی بيان‌اند؟

پرویز جاهد

شب گذشته کانال (Channel Four) چهار تلويزيون بريتانيا در برنامه بحث آزاد خود که جون اسنو آن را اجرا می‌کند به موضوع مسلمانان و آزادی بيان پرداخت.

از آنجا که بخش مهمی از اين بحث به موضوع سينما و فيلم تسليم ساخته تئو ون گوک فيلمساز مقتول هلندی مربوط بود، قسمت‌هائی از آن را در اينجا می‌آورم. ابتدا جون اسنو مجری برنامه با طرح اين پرسش که آيا مسلمانان تهديدی برای آزادی بيان به شمار می‌روند، شرکت کنندگان برنامه را به مباحثه در اين‌باره دعوت کرد. در بخش اول اين برنامه عمران خان از وکلای مسلمان سرشناس بريتانيا در برابر کارولين فورست روزنامه‌نگار چپ‌گرا و فمينيست قرار گرفت.

کارولين فورست در مورد چاپ کاريکاتورهای توهين آميز در مطبوعات دانمارکی گفت: برخی از دوستانم می‌گويند که چاپ اين کاريکاتورها توطئه جرج بوش و نيروهای آمريکائی است اما من که يک فمينيست و چپ‌گرا هستم در دفاع از فمينيسم و سکولاريسم چاپ اين کاريکاتورها را مجاز می‌دانم بدون اينکه فکر کنم توطئه‌ای در کار است.

کارولين در جواب عمران خان که از او پرسيد اگر مقاله‌ای بگويد نازی‌ها حق داشتند يهودی‌ها را بکشند و يا اينکه بچه‌بازها حق دارند بچه‌ها را قربانی کنند، آيا آن مقاله را چاپ م‌ کنی؟ گفت ما از آزادی بيان دفاع می‌کنيم نه از نفرت اما برای دفاع از آزادی بيان آن را چاپ می‌کنيم.

در اين موقع جون اسنو از کنان ملک روزنامه‌نگاری که در برابر عمران خان قرار داشت پرسيد که آيا ما حق داريم که اين کاريکاتورها را الان از تلويزيون نشان دهيم. کاريکاتورهائی که در آن پيامبر اسلام را يک تروريست معرفی می‌کند. ملک نيز با نشان دادن آنها موافقت کرد. اما عمران خان نشان دادن آنها را کار بي جائی دانست و گفت که اين کار به خاطر نمايش عمل توهين آميز، يک توهين است و هيچ کمکی به بحث ما نمی‌کند.

به دنبال آن جون اسنو از تماشاگران در جلسه خواست که در باره نمايش يا عدم نمايش کاريکاتورها در آن لحظه از تلويزيون رای گيری کنند. 69 درصد از حاضران با نمايش کاريکاتورها موافق و 31 درصد مخالف بودند. اما اسنو به جای نمايش کاريکاتورها پاکتی را باز کرد که از طرف مديران کانال چهار در اختيار او قرار گرفته بود و توضيح می‌داد که چرا کانال چهار نمی‌تواند اين کاريکاتورها را در اين برنامه نشان دهد. در قسمتی از اين توضيح آمده بود:
ما می‌دانيم که اين کاريکاتورها عمدا برای تحريک طراحی شده‌اند و حاوی توهين‌های شديد به مسلمانان‌اند. آنها زمانی می‌توانند نشان داده شوند که يک توجيه اديتوريال درجه اول وجود داشته باشد. کانال چهار قبلا در برنامه‌های خبری خود اين کاريکاتورها را نشان داد اما در اينجا اين توجيه درجه اول وجود ندارد.

به اين ترتيب مجری برنامه از نمايش کاريکاتورها خودداری کرد. پس از آن وی اين پرسش را پيش کشيد که آيا آزادی بيان حق توهين به ديگران را می‌دهد؟ آيا اين کار عاقلانه ای است که عمدا باعث تحريک آدمها بشويم؟
به گفته اسنو اين کاری بود که سازندگان هلندی فيلم تسليم کردند. فيلمی که در باره بندگی زنان در اسلام است و با نمايش تصاويری توهين آميز و طراحی آيات قرانی بر پيکر برهنه يک زن سعی کرد مسئله بردگی زنان را در اسلام مطرح کند. وی گفت که ما نمی‌توانيم تمام اين فيلم را در اينجا نشان دهيم چون سازنده آن يعنی تئو ون گوک پس از پخش آن از تلويزيون به وسيله يک مسلمان تندرو به قتل رسيد و حکم محکوميت و قتل او را به سينه اش سنجاق کردند.

پس از حرف‌های اسنو قسمت بسيار کوتاهی از فيلم تسليم ساخته ون گوک به نمايش درآمد که فاقد نمايش صحنه‌های برهنگی و توهين آميز بود. آنگاه اسنو از گيس ون دی وستلاکن تهيه کننده فيلم تسليم و دوست نزديک ون گوک دعوت کرد که به استوديو بيايد و در بحث شرکت کند. به دنبال آن بحث بسيار جالبی بين وستلاکن، ملک و عمران خان درگرفت.

کنان ملک از وستلاکن پرسيد: چه اتفاقی می‌افتد اگر ما هر تفسير يا تصويری را که شايد برای يک نفر توهين‌آميز باشد، سانسور کنيم؟

وستلاکن در جواب گفت که شما اين کار را در اينجا کرديد. چراکه صحنه‌های اصلی و مهم فيلم را نشان نداديد. همين‌طور از نمايش کاريکاتورها خودداری کرديد. بدترين چيزی که می تواند اتفاق بيفتد خودسانسوری است.

ملک: تاثير اين کار بر پروسه دمکراتيک چيست؟

وستلاکن: اساسا اين پايان دمکراسی و آزادی بيان است.

ملک: خيلی ها می‌گويند که تسليم يک فيلم نژادپرستانه است. اين فيلم را يک زن مسلمان نوشته که خود تجربه‌هائی را که به عنوان يک زن در جامعه مسلمان داشته بيان کرده است. آيا اين يک فيلم نژادپرستانه است؟

وستلاکن: فکر می‌کنم هيچ چيز شوک آور و انقلابی در اين فيلم نبود.

ملک: پس چرا مردم آن را يک فيلم نژادپرستانه خواندند؟

وستلاکن: برای اينکه به نظر مسلمانان راديکال هرسی علی نويسنده فيلم تسليم يک کافر و مرتد است.

ملک: آيا قتل تئو ون گوک فيلمسازان و نويسندگان ديگر را از پرسش در باره اسلام باز نداشته است؟

وستلاکن: البته اينطور بوده. اين منطقی است که مردم ديگر جرات نکنند حرف‌هائی را که ون گوک گفت بر زبان بياورند.

پس از ملک نوبت به عمران خان رسيد که از وستلاکن سوال کند:

عمران‌خان: آيا به دمکراسی اعتقاد داريد؟

وستلاکن: بله.

عمران خان: آيا فکر نمی‌کنی جايگاه زنان در جامعه با نمايش راهبه‌ها در فيلم‌های پورنوگرافيک خدشه‌دار شده است؟

وستلاکن: اين موضوع قابل بحثی است.

عمران خان: اين پاسخ سوال من نيست.

وستلاکن: ممکن است.

عمران خان: چگونه؟

وستلاکن: می تواند راهی باشد برای تقويت بحث.

عمران خان: پس تو اين کار را کردی که از حقوق زنان دفاع کنی؟

وستلاکن: من اين فيلم را نساختم. بلکه آن را تهيه کردم. اما اين حق ون گوک بود که اين کار را بکند.

عمران خان: آيا به آزادی بيان برای ساختن فيلم های پورنوگرافيک خشن ضد زن اعتقاد داری؟

وستلاکن: من به آزادی بيان برای هر کس در محدوده قانون اعتقاد دارم.

عمران خان: سوال من اين است که آيا تو....

وستلاکن: هر چيزی. فقط در محدوده قانون باشد. اين خيلی ساده است.

عمران خان: آيا واکنش زنان مسلمان برای حقوقشان در هلند را ديدی؟ آيا اين فيلم حق آنها را برای مشارکت در پروسه دمکراسی در هلند تقويت می کند؟

وستلاکن: بيشتر بحث ها در باره هرسی علی بود. نيمی از زنان مسلمان عليه ما بودند و بقيه هم از ما دفاع کردند.

عمران خان: آيا ساختن اين فيلم به پروسه دمکراتيک کمک کرد؟

وستلاکن: بله باعث تقويت دمکراسی شد.

در بخش بعدی برنامه امام ابراهيم موگرا از شورای مسلمانان بريتانيا به استوديو آمد و به پرسش‌های عمران خان و ملک درباره حجاب و سخنان جک استراو پاسخ داد:

عمران خان: جک استراو و تونی بلر از زنان مسلمان خواستند که حجابشان را بردارند. به نظر شما اين حرف چه تاثيری بر جامعه مسلمان بريتانيا گذاشت؟

امام ابراهيم: اين حرف‌ها حمله به اقليت خاموش جامعه مسلمان يعنی زنان بود و باعث به حاشيه راندن آنها شد. در حالی که هدف ما آوردن آنها به صحنه فعال زندگی بود. اين زنان فقط به خاطر داشتن حجاب مورد حمله واقع شدند.

عمران خان: نظرت درباره برخورد رسانه‌های گروهی با اين موضوع چيست؟

مام ابراهيم: در يک جامعه دمکراتيک جائی برای مسلمانان نيست. ما دنبال فضائی برای خودمان هستيم. ما از مردم بريتانيا می خواهيم که تا وقتی که قانون اين کشور را رعايت می کنيم، جائی برای ما قائل شوند.

وقتی در روزنامه ها می‌نويسند: تاکسی‌های مسلمان از سوار کردن دارندگان سگ خودداری می‌کنند، ديگر چه انتظاری هست؟ چرا می‌نويسند تاکسی‌های مسلمان و نمی‌نويسند تاکسی‌های لندن؟

ملک: هزينه واقعی اين سانسوری را که تو از آن صحبت می‌کنی را بايد آنهائی بپردازند که آسيب پذيرتر از ديگران‌اند.

ابراهيم: حرف من اين نيست. اگر به همکاران خودت در رسانه‌ها نگاه کنی، يک نوع خودسانسوری در آنها می‌بينی. من بايد از کاری که امشب کانال چهار کرد و از نمايش کاريکاتورهای توهين آميز خودداری کرد قدردانی کنم.
ما قوانين ديگری هم در اين کشور داريم که شما را از گفتن بسياری چيزها باز می دارد: قوانين درباره کفر و يا درباره نژادپرستی.

ملک: اين حق زنان است که انتخاب خود را داشته باشند. اين حق کسانی هم هست که بگويند پوشيدن حجاب درست نيست. من می‌خواهم بدانم که کجای اين حرف توهين آميز و يا اسلاموفوبيک است؟

ابراهيم: آقای استراو حق ندارد بگويد من اين را دوست ندارم و يا با آن راحت نيستم. خيلی چيزها هست که من دوست ندارم و يا مرا ناراحت می‌کند اما به زبان نمی‌آورم.

در آخرين قسمت برنامه تاجی مصطفی رهبر حزب التحرير بريتانيا، به بحث درباره سخنان اخير پاپ درباره خشونت در اسلام پرداخت.
او گفت من هيچ مشکلی با بحث و ديالوگ در باره اسلام ندارم بلکه حرف من اين است که پاپ خود را پشت حرف‌های يک امپراطور قرن چهاردهمی مخفی کرده است و با شيطانی خواندن دين اسلام خشم مسلمانان را برانگيخت.

به گفته تاجی مصطفی، اين دنيائی است که بوش و بلر در باره شيطانی بودن اسلام حرف می زنند. در برابر پاپ، تونی بلر قرار دارد که به عراق می‌رود و با تفنگش می‌خواهد درباره ليبرال دمکراسی تبليغ کند. حرف‌های پاپ، سوخت تبليغاتی برای بوش و بلر درباره اسلام و خطر مسلمانان بود. اگر بحث خشونت را می‌خواهيد مطرح کنيد که اين خشونت در تاريخ مسيحيت بيشتر است. آنچه مسلمانان قبول نمی‌کنند توهين به مذهب آنان است نه بحث درباره اسلام. به اعتفاد مصطفی، اين آزادی بيان نيست بلکه آزادی توهين به عقايد و افراد است.

در پايان اين بحث، جون اسنو، اين پرسش را که آيا مسلمانان تهديدی برای آزادی بيان‌اند به نظرخواهی گذاشت که 52 درصد حاضران جواب نه و 48 درصد جواب آری گفتند.