مشروطه ایرانی در دانشگاه مریلند آمریکا

همایش بین‌المللی "انقلاب مشروطیت ایران و چشم‌اندازهای جهانی آن"، در معروف‌ترین دانشگاه ایالت مریلند آمریکا به پایان رسید.
آغاز سال تحصیلی امسال برابر بود با صد و پنجاهمین سال کار این دانشگاه. علاوه بر دیگر برنامه‌ها و مراسم "جشن تولد دانشگاه مریلند" با 150 شمع روی کیک بزرگ این مهمانی عظیم، مدیریت این دانشگاه برای نشان دادن پیشرفت‌های علمی آن، به‌ویژه در زمینه‌ مطالعات مربوط به خاورمیانه و اسلام به طور کلی، و مطالعات فارسی به شکل خاص، از روز 21 تا 24 سپتامبر، برابر با سی‌ام و سی و یکم شهریور تا دیروز، دوم مهرماه جاری، این سمینار را برگزار کرد.

این مراسم، همچنین مصادف بود با صدمین سالگرد انقلاب مشروطیت ایران. به همین مناسبت، مرکز مطالعات فارسی این دانشگاه، به مدیریت پرفسور احمد کریمی حکاک با همکاری کانون وکلای ایرانی در امریکا، این کنفراس چهار روزه‌ را اداره و حمایت کرد.

بسیاری تاریخ‌دانان و محققان، انقلاب مشروطه‌ ایران را یکی از عمده‌ترین نقاط عطف در سرنوشت خاورمیانه برای تغییر مسیر آن از جهان سنتی به سمت دنیای مدرن می‌دانند. این رخداد در مرداد 1285 خورشیدی، برابر با سال1906 میلادی در ایران روی داد، اما بحث‌های سیاسی و اجتماعی و مطالعات علمی درباره چگونگی، تبعات، نتایج و ناکامی‌های آن همچنان بین اهل نظر رواج دارد.

در این کنفرانس تعدادی از فعالان فرهنگی و شخصیت‌های علمی، به ویژه شماری از سرشناس‌ترین کسانی که در مورد انقلاب مشروطیت مطالعات متمرکزی داشته‌اند، سخنرانی کردند. مراسم معرفی و گشایش این کنفراس پنج شنبه شب و سخنرانی‌ها ساعت هشت و نیم صبح جمعه شروع شد؛ با خوش‌آمدگویی جین جیمز اف هاریز، از دانشکده‌ی هنر و علوم انسانی، پروفسور مایکل لانگ، رئیس دپارتمان زبان، ادبیات و فرهنگ و دکتر کریمی حکاک.

بخش نخست این برنامه را دکتر احسان یارشاطر، مدیر دانش‌نامه‌ بزرگ "ایرانیکا" اداره کرد؛ با عنوان "انقلاب مشروطیت ایران: سابقه‌ی یک‌صد ساله".

سخنران بعدی سمینار "انقلاب مشروطیت ایران و چشم‌اندازهای جهانی آن"، اروند آبراهامیان بود از برانچ کالج نیویورک، که در مورد رابطه انقلاب مشروطیت با ایران کنونی سخن گفت؛ با عنوان "انقلاب 1906 در سال 2006".

سپس دکتر ژانت آفاری، تاریخدان نامی ایرانی و استاد دانشگاه پوردو، درباره‌ "دموکراسی و ناسیونالیسم در ایران و موانع دموکراسی در ایران قرن بیستم" صحبت کرد. وی در نخسیتن کتاب‌ خود با عنوان "مشروطیت"، به "دخالت قدرت‌های خارجی و عوامل بیرونی برای پانگرفتن دموکراسی در ایران" پرداخته است؛ او معتقد است بحث‌های نخستین دموکراسی با ورود قشون خارجی به ایران در سال‌های 1908 و 1911 متوقف شد. هرچند عده‌ای در مخالفت با "تئوری توطئه" کاملا با خانم آفاری موافق نیستند، وی در حال تدوین کتابی دیگر است در همین باره.

سخنران بعدی کنفرانس مشروطیت در دانشگاه مریلند، شائول بخاش، استاد دانشگاه جرج مسون بود. وی از "باز اندیشی راجع به اصلاحات؛ برخورد یا به هم رسیدن جامعه‌ی مدنی و اسلام" گفت که خاصه در دوره‌ مشروطه در حکومت ایران علنا به موضوع مطرحی تبدیل شد.

به اعتقاد او جنبش اصلاحات ایران که با انتخاب محمد خاتمی در 1997 به اوج رسید، نتیجه مطالبات مختلفی بود اما از قوی‌ترین این عوامل، همان باور به نقش قانون، آزادی بیان، حقوق فردی و سرانجام جدایی دین از دولت بود.

عنوان سخنرانی مایکل زیرینسکی از دانشگاه ایالتی بویس، "بریتانیا و امریکا در ایران سال‌های 1890 تا 1960، اهداف منتاقض و نتایج یگانه" بود.

نخستین سخنرانی بعد از ظهر جمعه را نویسنده و محقق، دکتر عباس میلانی، رئیس بخش مطالعات ایرانی دانشگاه استندفورد کرد با سرخط "محمدرضا شاه پهلوی، مشروطه‌خواهی و مدرنیته؛ یک تاریخ معذب". کتاب "معمای هویدا" میلانی، از پرفروش‌ترین و جنجال برانگیزترین نقدهایی است که بر تاریخ معصر ایران نوشته شده و به زبان‌های مختلف، از جمله انگلیسی و فارسی در آمده است.
وی کتاب را تلویحا خطاب به سردمداران حکومت ایران با این جمله تمام می‌کند: "بر هر دو تبارتان لعنت باد!"

سپس نگین نبوی از دانشگاه نیویورک در مورد "مدرنیته، مطبوعات و افکار عمومی ایران در دوره مشروطیت" سخن گفت.
سخنرانی بعدی، متعلق به عباس امانت، استاد دانشگاه ییل بود با تیتر "خاطره و فراموشی در تاریخ نگاری انقلاب مشروطیت".

به گفته‌ بسیاری از حاضران در این جلسات، از جمله دانشجویان علاقه‌مند به تاریخ ایران، یکی از جذاب‌ترین سخنرانی‌ها را محمد توکلی طرقی کرد؛ استاد دانشگاه تورنتو و رئیس دپارتمان تاریخ شناسی در یکی از شعبه‌های این دانشگاه در کانادا؛ راجع به "مادرسالاری، میهن پرستی و مشروطیت". وی با استفاده از تعداد زیادی کاریکاتور که در نشریات دوره‌ی مشروطه و اندکی پس از آن در ایران چاپ شده، نشان داد که "وطن" در آن هنگام به سان یک مادر پیر بیمار انگاشته می‌شد که فرزندان غیورش باید از آن پرستاری می‌کردند.



مراسم شام با شرکت سخنرانان، حامیان مالی و دست‌اندرکاران کنفرانس "مشرطه" و دیگر مهمانان، را آوازه خوان دورگه‌ ایرانی – امریکایی، "هاله" زینت بخشید.

هاله، ترکیبی از اشعار مولوی، فروغ فرخزاد و دیگران شاعران را به دو زبان فارسی و انگلیسی، با ریتم نوحه‌های مذهبی رایج در دهه‌ گذشته و دوره‌ جنگ ایران اجرا کرد؛ کاری که مخاطبان حاضر را بین شگفتی و تحسین سرگردان نگاه می‌داشت. نوحه‌سرایی‌های آشنایی که بسیاری از آن متنفر هم هستند و مداحانی چون آقای کویتی پور آن را در ایران می‌خوانند، تبدیل شد به آواز دختری جوان در آمریکا؛ اما حتی او هم هنگام خواندن سینه می‌زد.

و روز دوم همایش انقلاب مشروطیت در ایران با سخنرانی ناهید مظفری، از مدرسه‌ی هنرهای تصویری آغاز شد؛ با عنوان "دهخدا، مونتسکیو و فن مشروطه‌خواهی ایرانی". وی با اشاره به تأثیر جریان "روشنگری" اروپا و "دموکراسی خواهی اجتماعی" روسیه بر انقلاب مشرطه‌ ایران، بر این نکته تکیه کرد که برداشت مفاهیم از متون غربی و به کارگیری آنها در اداره‌ کشور ایران سرنوشت غم‌انگیزی دارد.

پس از خانم مظفری، سیروس امیرمکری، عضو کانون وکلای ایرانی امریکا، اما در جایگاه یک محقق مستقل صحبت کرد؛ با موضوع "توزیع قدرت، مشروطیت و بحران‌های سیاسی".

فرزین وحدت، از کالج وسار، اما در مورد "بحث مذهبی بین آیت‌الله‌ها نائینی و نوری بر سر مشروطه‌گرایی و مدرنیته" سخن گفت.
"توجهی دوباره به حقوق؛ گسترش جامعه‌ی قانون‌گرا و وضعیت قوه‌ی قضائیه، هنگام مشروطیت" تیتر سخنان علی قیصری بود از دانشگاه سان دیاگو.

پانل عصر روز شنبه را دکتر حورا یاوری، استاد دانشگاه کلمبیا اداره کرد.
کامران تلطف، از دانشگاه آریزونا نیز به دو شخصیت رمان‌های شهرنوش پارسی پور پرداخت: "زرین کلاه" و "توبا" که گویی دوره‌ قاجار و پهلوی را زیسته و سه واقعه‌ی مهم تاریخ معاصر ایران، جنبش مشروطیت، جریان دکتر مصدق با ملی شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی را تجربه کرده است. توبای چهارده ساله، تن به ازعقدی می‌دهد که لازمه‌ عشق و وصال دو نفر دیگر است. اما پس از چهار سال علیه این تصمیم خود و آن شوهر، عصیان می‌کند و سپس همسر یک شاهزاده‌ قاجار می‌شود. توبا قالیباف است و در کتاب پارسی پور، نماد جامعه‌ ایران. توبا همراه فرزندانش، با داستان‌های پی درپی و گاه درهم تنیده، روی کار آمدن جمهوری اسلامی را نیز می‌بیند. شهرنوش پارسی پور در رمان‌هایش به ویژه از اساطیر بهره‌ی بسیار می‌گیرد.

در این بخش از همایش، فیلم "زرین" نمایش داده شد، به کارگردانی شیرین نشاط و بازیگری خود شهرنوش پارسی پور در نقش مدیر یک روسپی‌خانه در تهران قدیم.
زرین که روسپی جوانی است، با نارضایتی و بی‌اعتنایی، مردان متفاوتی را در بستر خود می‌پذیرد اما از هنگامی که یک نوازش برای او نخستین تجربهی لذت را آورد، او دیگر همه مردان را بدون سر می‌بیند. "زرین" سراسیمه و وحشت‌زده، برای شست و شوی خود به حمام عمومی می‌رود، در برابر همه کاملا عریان می‌شود و آن‌اندازه خود را می‌شوید و می‌سابد که پوستش زخمی و دیگرگون می‌شود و سپس برای توبه به امامزاده پناه می‌برد اما آنجا هم زنان را می‌بیند که سراسر سیاه پوشیده‌اند، مرثیه‌سرایی می‌کنند و شیون سر می‌دهند و مردانی که همچنان سر ندارند و به تفسیر برخی، "یک‌سره آلت هستند". این فیلم برگرفته از مجموعه داستان "زنان بدون مردان" شهرنوش پارسی پور، در مراکش فیلمبرداری شده است.

از دیگر سخنرانان کنفرانس انقلاب مشرطه در دانشگاه مریلند، تورج اتابکی، از موسسه بین‌المللی تاریخ اجتماعی از هلند بود؛ با مطلب "جنبش مشروطیت در ایران و وابسته‌گی‌های آن به سرزمین‌های شمال دریای خزر". و لیمان استبینز، از دانشگاه شیکاگو، با مقاله‌ی "بریتانیا و انقلاب مشروطه در بوشهر.

همچنین توماس ام. ریکز، پژوهشگر مستقل، درباره‌ی "مسیونرهای پرسبیتری امریکایی در انقلاب تبریز، 1906 تا 1911 ؛ موقعیت بین المللی انقلاب مشروطه‌ی ایران" صحبت کرد.

و سرانجام فرزین وجدانی، از دانشگاه ییل رشته سخنرانی‌های همایش بین‌المللی "انقلاب مشروطیت ایران و چشم‌اندازهای جهانی آن"، را در دانشگاه مریلند آمریکا به پایان رساند؛ با طرح این پرسش که "آیا می‌توان رابطه دولت‌های عثمانی و ایرانی در دوره‌ی استبداد صغیر را یک مورد همکاری فراملی خواند؟"

در کنار سالن کنفرانس، نمایشگاه عکس‌های ارزشمند و نادری از دوران قاجار و مشروطه، و همچنین کتاب‌های سخنرانان در همین رابطه، برقرار بود.

ماه منیر رحیمی