| رادیو زمانه > خارج از سیاست > باشگاه کتاب > از رمانتیسم انقلابی تا نواندیشی دینی | ||
از رمانتیسم انقلابی تا نواندیشی دینی
زمانه، بخش فرهنگنشر باران در سوئد به تازگی سه کتاب منتشر کرده است: مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلابی نوشته‌ی انوش صالحی، شناخت‌شناسی نواندیشی دینی در ایران نوشته‌ی احمد علوی و اندیشیدن فلسفی و اندیشیدن الهی/عرفانی نوشته‌ی محمد رضا فشاهی. نشر باران سال‌های دراز است که کتاب‌هایی را که در ایران به دلیل سلطه‌ی ممیزی غیرقابل‌انتشار است، در سوئد منتشر می‌کند. «جن‌نامه»، و «اندر ولایت هوا» نوشته‌ی هوشنگ گلشیری، «آزاده خانم و نویسنده‌اش» نوشته‌ی رضا براهنی و برخی از آثار اکبر سردوزامی از رمان‌ها و داستان‌هایی اند که برای نخستین بار توسط نشر باران منتشر شده و بعد از گذشت بیش از یک دهه هنوز در ایران فرصت و اجازه‌ی انتشار نیافته‌اند. نگاهی می‌اندازیم به معرفی سه کتابی که نشر باران به تازگی در سوئد منتشر کرده است. مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلاب نوشته‌ی انوش صالحی
مصطفی شعاعیان از معدود مبارزان سیاسی چند دهه‌ی اخیر بود که به‌طور همزمان به مبارزه علیه استبداد سلطنتی و استبداد ایدئولوژیک می‌پرداخت؛ آن هم در شرایطی که متفاوت بودن در اندیشه‌ی چپ، همراه با بحث و نظر انتقادی امری دشوار و پر هزینه به شمار می‌آمد. شعاعیان به‌رغم انتخاب شیوه‌ی مبارزه‌ی مسلحانه، برای رهایی از بند دیکتاتوری زمان اعتقاد به آزادی و دموکراسی را فراموش نکرد. وی صبح روز پنجشنبه شانزده بهمن ۱۳۵۴ طی یک درگیری در خیابان استخر کشته شد. کتاب «مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلابی»، در دو بخش با عنوان «کتاب اول: مسگرآباد» و «کتاب دوم: موسم باران و باروت» تدوین و تنظیم شده است. بهمن برفی، پس از تندر، خیزاب خانه بر دوش و خاموشی دریا نام برخی از سرفصل‌های این دو بخش است. ضمایم کتاب نیز مجموعه‌ای از اسناد، عکس‌ها و بریده‌ی جراید را در برمی‌گیرد. در پی نوشت کتاب آمده است: «از گذرِ معیر تا خیابان استخر راهی نیست، در کم‌تر از نیم‌ساعت با پای پیاده می‌توان این مسیر را پیمود و تتمۀ تهران قدیم را در طول این پیاده‌روی دید. سی‌وهشت سال طول کشید تا مصطفی خود را از گذرِ معیر به بن‌بست کوچه‌یی در خیابان استخر برساند اما برای من دوسال فرصتِ کمی بود تا بتوانم مسیرِ دشوار و باورنکردنی حیات و سی‌وهشت ساله‌اش را پیدا کنم. آن‌چه برای من در جریان این سفرِ دوساله اتفاق افتاد تنها شناخت نسبی شخصیت مصطفی و پی بردن به فراز و فرودهای زندگی‌اش نبود، من بیش از همه با تجربیات نسلی روبه‌رو بوده‌ام که بازسازی حیاتِ اجتماعی و سیاسی ما نیازمندِ واخوانی چندباره تجربیات آنان است. دوستان مصطفی پرتعداد و ناپیدا بودند اما رشته‌هایی نامرئی آنها را به هم مرتبط کرده بود. بنابراین دیدار با هرکدام، حلقۀ این آشنایی‌ها را وسعت می‌بخشید.» انوش صالحی، نویسنده‌ی کتاب، سال ۱۳۴۴ در گیلان متولد شده است. نخستین کتاب وی، «راوی بهاران» - سرگذشت کرامت دانشیان - توسط نشر قطره (تهران) منتشر شده است. دومین کتاب او، «مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلابی»، پس از چند سال انتظار در وزارت ارشاد اسلامی، سرانجام مجوز انتشار نگرفت و نویسنده پس از سال‌ها انتظار آن را برای انتشار در اختیار نشر باران در سوئد گذاشت. قیمت کتاب «مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلابی»، ۲۳ یورو و هزینه‌ی پستی آن برای اروپا ۷ یورو و برای امریکا ۱۲ یوروست که به قیمت کتاب افزوده می‌شود. شناخت‌شناسی نواندیشی دینی در ایران نوشته‌ی احمد علوی از پیامدهای فرآیند تجدد در ایران یکی چالش اندیشه‌های دینی است. ناتوانی نهادهای سنتی مذهبی از حل چالش میان اندیشه سنتی مذهبی و پیامدهای تجدد، به دگرگونی در گروهبندیهای مذهبی و هم‌چنین تأویل‌های متفاوتی از منابع دینی می‌انجامد. نوشته حاضر تلاش می‌کند تا پیدایش نواندیشان دینی را در همین چارچوب به ارزیابی گذاشته دیدمان آنها را از منظر شناخت‌شناسی به بررسی بگذارد.
موضوعیت این امر از آن روست که نفوذ اندیشه دینی و افکار مذهبی در فرهنگ ایرانی غیر قابل انکار است. به‌طوری که می‌توان ادعا کرد بدون شناخت گروهبندیهای دینی و مذهبی ایران، شناخت این جامعه میسر نیست. مدیریت بهینه فرآیند توسعه اجتماعی در ایران البته مشروط به شناخت باورها و از جمله باورهای مذهبی است. کتاب «شناخت‌شناسی نواندیشی دینی در ایران»، شامل پنج فصل است: در بخش نخست، زمینه و پیشینه‌ی تاریخی نواندیشی دینی، بستر اجتماعی، چالش‌های اصلی نهادهای مذهبی، دنیای فقه و فقیه، معضل مدرنیته؛ در فصل دوم مبانی تحلیلی نواندیشی دینی، نوگرایی؛ تقدم و تأخر، دین به مثابه نهاد، باور، گونه‌های دین‌شناسی؛ در فصل سوم مولفه‌های تعریفی نواندیشی دین، گروه مخاطبان، منبع معرفتی، مقایسه بین مولفه‌های نواندیشی دینی؛در فصل چهارم به جستارشناسی و در همین راستا چند نمونه‌شناسی نواندیشی دینی همچون بازرگان، شریعتی و مجاهدین خلق، و بالاخره در فصل پنجم دستاوردها و ناکارایی‌های نواندیشی دینی مورد بررسی قرار گرفته است. دکتر احمد علوی استاد اقتصاد و روششناسی علوم اجتماعی در سوئد است. او ادبيات عرب، منطق، كلام و حكمت متعاليه را آموخته و این مطالعات را در کنار پژوهش و تدریس دانشگاهی در سوئد ادامه است. نوشته‌های وی به زبان‌های انگليسی و سوئدی بیشتر در مورد اقتصاد مالی است. برخی از مقالات این پژوهشگر، در نشریات فارسی‌زبان به چاپ رسیده است. کتاب «شناخت‌شناسی نواندیشی دینی در ایران»، در ۲۰۰ صفحه و در قطع رقعی، تنظیم شده و قیمت آن ۱۱ یورو است. اندیشیدن فلسفی و اندیشیدن الهی/عرفانی نوشته‌ی محمد رضا فشاهی این کتاب، دارای هشت گفتار و یک پیشگفتار است. در پیشگفتار کتاب، نویسنده به چگونگی شکل‌گیری کتاب و انگیزه‌ی خود از نوشتن آن پرداخته است. وی تأکید کرده که جرقه‌ی این پژوهش، پس از گفت‌وگو با تی‌یری بریو، سردبیر مجله‌ی «فلسفه»، و پرسش‌های این روزنامه‌نگار در ذهن او زده شده است.
بخشي از این پرسش‌ها عبارت بودند از: ۱. در مسئله‌ی «شناخت»، تفاوت «انديشه‌ی يونانی» با «انديشه‌ی سامي» در كجا و چگونه است؟ ۲. «شناخت عقلی» و «شناخت تجربی» چيست، و «شناخت مبتنی بر وحی» يا «شناخت برتر» (به اعتقاد موحدين) كدام است؟ ۳. تمايز و تشابه خدای يونانی، خدای سامی، خدای عارفان، و خدای داستايوسكی در كجاست؟ ۴. چرا از اهميت آيين مزدايی (آيين زرتشت)، و تأثير عظيم آن بر فرهنگ شرقی و غربی در زمينه‌ی «ظهور ناجی» و «آخرالزمان» (يا به گفته‌ی هگل پايان تاريخ) و ساير زمينه‌ها سخن گفته و بر آن تأكيد ورزيده‌ايد؟ ۵. علل تغيير شكل و انحراف نظام ارسطو در جوامع اسلامی، و درآميختن آن با انديشه‌ی نوافلاطونيان اسكندريه نظير ساكاس، فلوطين و ديگران كدام هستند؟ ۶. چه تفاوتی است ميان «فلسفه‌ی سياسی» و «الهيات سياسی»، ميان «فيلسوف/شهريار» افلاطون و «پيامبر/شهريار» فارابی؟ ۷. تمايز و تفاوت آخرالزمان شرقی و غربی در كجاست، و به چه سبب گفته‌ايد كه آخرالزمانِ آل‌احمد، به عكس تصور خود او كه خويشتن را قهرمان مبارزه با غربزدگی مي‌دانست، آخرالزمانی غربی و بدبينانه است، و شباهتی به آخرالزمان قرآني و شيعي ندارد؟ و چند سؤال ديگر. محمدرضا فشاهی نوشته است: «در اين پرسش‌ها، بر اساسی‌ترين مسائل فلسفی، انسان‌شناسانه، و جامعه‌شناسانه‌ی غربی و شرقی انگشت نهاده شده بود. ديگر آن‌كه اين مسائل، اگرچه متعلق به دوران‌های گذشته بوده است، با اين همه، امروزه نيز تمامی ارزش خويش را حفظ نموده، و حتي می‌توان گفت كه با توجه به وقايع بزرگی كه در دو دهه‌ی گذشته در جهان روی داده (سقوط نظام تك‌حزبی استالينی در اروپای شرقی و مركزی، استقرار قدرت مطلقه‌ی ايالات متحده‌ی آمريكا به عنوان ژاندارم جهانی، رواج سرمايه‌داری اكبر يا سرمايه‌داری افسارگسيخته، كه آن را «نظم نوين جهانی» نام نهاده‌اند!، اعتلا و سقوط بنيادگرايی اسلامی و غيره)، در زمره‌ی حادترين مسائل فرهنگی و سياسی و اجتماعی كنونی نيز به شمار می‌آيند.» گفتارهایی که فشاهی در این کتاب به آن پرداخته است عبارتند از: محمدرضا فشاهی سال ۱۳۲۴ در تهران متولد شده است. او شاعر، دارای درجه‌ی دکترا در دو رشته‌ی «جامعه‌شناسی» و «فلسفه و ادبیات و علوم انسانی»؛ و استاد فلسفه تطبیقی در دوره‌ی دکترا در دانشگاه پاریس است. در کارنامه‌ی فعالیت فرهنگی فشاهی سه مجموعه شعر، سه کتاب به زبان فرانسه و ۱۳ کتاب فلسفی/اجتماعی وجود دارد، با این عناوین: «تحولات فکری و اجتماعی در ایران» (گوتنبرگ/ تهران- ۱۳۵۴)، «سیر تفکر در قرون وسطی» (گوتنبرگ- ۱۳۵۴)، «واپسین جنبش قرون وسطایی» (جاویدان- ۱۳۵۶)، «بحران کنونی ایران» (گوتنبرگ- ۱۳۵۸)، «تکوین سرمایه‌داری در ایران» (گوتنبرگ - ۱۳۶۰)، «بحران جهان و بحران رمانتیسم» (گوتنبرگ - ۱۳۶۰)، «ارسطوی بغداد، از عقل یونانی به وحی قرآنی» (کوششی در آسیب‌شناسی فلسفه‌ی ایرانی/اسلامی- باران/ سوئد- ۱۳۷۶)، «از شهریاری آریایی به حکومت الهی سامی» (باران - ۱۳۷۹)، «اندیشیدن فلسفی و اندیشیدن الهی/عرفانی» (باران- ۱۳۸۳) و نیهیلیسم ویران‌گر و ایدئولوژی نیاکانی (باران ۱۳۸۷). کتاب «اندیشیدن فلسفی و اندیشیدن الهی/عرفانی»، در ۱۹۲ صفحه و با جلد سخت منتشر شده است. قیمت کتاب ۱۳ یورو است.  |
||
