رئالیسم جادویی در روسیه

کن کالفوس
برگردان: ونداد زمانی

در اواخر سال‌های ۹۰ میلادی، اگر از کنار یک آپارتمان پنج طبقه درب و داغان یک شهر روسی رد می‌شدید، آپارتمانی که ماه‌ها در آن نه خبری از دستشویی بود و نه بخاری، باورتان نمی‌شد که از کنار مجموعه‌ای سرشار از جادو و خلسه عبور کرده‌اید.

مدت‌ها بود که آب لوله‌کشی هم از کار افتاده بود و اکثر ساکنین آپارتمان ماه‌ها پرداخت حقوق ماهیانه‌شان به تعویق افتاده بود. بچه‌های بی‌سرپرست و سرکش دسته‌دسته، اطراف آشغال‌های جمع‌آوری نشده می‌پلکیدند.

اما خانم «جینا اوچنر»، نویسنده دو مجموعه از داستان‌های کوتاه، در خیال خودش و در حین سفر از کنار آپارتمان متروکه درنگی کرد و پس از ایستادن درآن‌جا، سرکی کشید در حیاط پشتی آپارتمان و ناگهان طرح یک رمان زیبای جذاب در ذهنش خطور کرد.

«جینا اوچنر»

مدت زیادی نیست که خانم اوچنر آمریکایی مشغول زندگی در روسیه شده است و تا آن‌موقع حتی رنگ این شهر را هم به چشم ندیده بود. با وجود این رمان اولش، «یادداشت‌های رویایی روسی از رنگ و پرواز» سرشار از اصالت تجربه است و در واقع لمس واقعی ماجراهایی است که ساکنین آپارتمان مخروبه خلق کردهاند.

خانم اوچنر از سویی، بی در و پیکری دردناک روسیه بعد از سقوط بلوک شرق سوسیالیستی را به خیالات رئالیسم جادویی ربط داد و از سوی دیگر، با دامن زدن به جدال زندگی روزمره ساکنین آپارتمان، تلاش کرد تا تصویری منطقی و واقعی از تنگنای زندگی آن‌ها ارائه دهد.

آزاده خانم، یکی از چهار شخصیت اصلی داستان است، زن مسلمانی که با همه فامیل از استان «اوستیای شمالی» اخراج شده است و وظیفه سرپرستی از دستشویی عمومی آپارتمان را بر عهده گرفته است، زنی که رویاهای به تحقق نرسیده‌اش در بوی مستراح گره خورده بود.

شخصیت دوم داستان «اولگا»، یک زن جهود است که به عنوان مترجم روزنانه ارتش در شهر پرم، برای جنایات جنگی چچنیا، دروغ‌های آرام‌بخش می‌بافد.

«یوری»، پسر اولگا، نظامی موج خورده و مجروح جنگی، شخصیت سوم داستان است. یوری در آرزوی روزی است که بتواند به ماهی تبدیل شود و در همان حال به شیوه الله‌بختکی، راهنمای موزه هنرهای روسی، انسان‌شناسی و زمین‌شناسی شهر پرم است. موزه‌ای که همه اشیا و آثار موجود درآن تقلبی است.

همسایه‌های درون آپارتمان به شکل‌های مختلف مشغول نوعی ترجمه هستند. عمل قهرمانانه‌ای که به معنای دقیق کلمه ترجمه نیست بلکه در اصل، آن‌ها در حال ایجاد صداها و کلمات پوچی هستند که در زندگی با آن دست به گریبانند.

از همه مشخص‌تر در این زمینه، شخصیت چهارم داستان «تانیا» است که در همان موزه‌ای که یوری کار می‌کند به عنوان پیشخدمت به کار مشغول است. تانیا در ضمن سخت درگیر ساختن مجسمه‌های زمختی است که با تکه چوب‌های باقی‌مانده از بستنی یخی و کار تنها سر هم شده است.

تانیا پوست زرق و برق‌دار شکلات‌ها را به عنوان هاله نورانی بر آن‌ها می‌کشد و با ایمان خالص در ستایش مترسک‌های کاغذی که می‌سازد حرف می‌زند. تانیایی که از بیرون هیبت محکمی دارد و از درون جسم زار، یک لحظه از دفترچه خاطرات تقریبا تکه‌پاره شده‌اش جدا نمی‌گردد. دفترچه مملو از خاطرات تلخ و شیرین تانیا، پر شده است از جزییات عشقی که به یوری در دل دارد و دقتی که به اشکال مختلف ابرها مبذول داشته است.

قصه ساکنان آپارتمان کثیف، نکبتی و حتی فراموش شده می‌بایست بر فضای هر چه واقعی‌تری تکیه کند ولی در ادامه داستان، با سقوط شوهر آزاده از پشت بام آپارتمان پنج طبقه به پایین، و مشاهده زنده و سالم او یک هفته بعد از خودکشی، توسط همسایگان، به ناگهان دنیای ناتورالیستی و زولایی رمان را به سمت دنیای دهکده «ماکوندایی» از نوع آمریکای لاتین می‌کشاند.

به برکت دوره ذاتا آزاد حکومت «یلتسن» در دهه‌ی ۹۰ میلادی در روسیه، موج جدیدی از شور قصه‌نویسی در روسیه شکل گرفته بود که با خود روح جدیدی از گرایشات تجربی و حتی پست مدرن به همراه آورد.

نویسندگانی چون ویکتود پلوین، ولادیمیر سوروکین و تاتیانا تولستایا از جمله داستان‌سرایان این موج نو روسی هستند که با خود قبیله بزرگی از قهرمانان جادویی و سورئال را به ادبیات روسیه اضافه کردند. جینا اوچنر با وجود مهاجر بودنش به کمک رندی خلاقانه‌اش قادر گشت تا سوار موج سرشار تخیل فوق گردد.