یاد دکتر حمید زرین‌کوب در شب بخارا

سعید شکیبا

پنجاه و چهارمین نشست از «شب‌های بخارا» به دکتر حمید زرین‌کوب، نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی، اختصاص یافت. در این مراسم که با حضور استادان ادبیات فارسی و خانواده‌ی دکتر زرین‌کوب برگزار شد، علی دهباشی، حسین بهزادی، محمد علوی مقدم، روزبه و عظیم زرین‌کوب به سخنرانی پرداختند و نوشته‌های دکتر عبدالحسین زرین‌کوب و مظفر بختیار در توصیف حمید زرین‌کوب قرائت شد. گزارش این مراسم را از اینجا بشنوید یا در زیر بخوانید.

علی دهباشی در ابتدای این مراسم ضمن تقدیر از خانواده‌ی دکتر زرین‌کوب گفت: «بیست سال پیش، در چنین روزی، یکی از استادان شریف ادبیات فارسی از میان ما رفت. امشب پس از بیست سال از خاموشی دکتر حمید زرین‌کوب، به یاد و خاطره‌ی آن زنده‌یاد گرد هم آمدیم تا شخصیت علمی و ادبی او را در کنار سجایای اخلاقی و صفات انسانی‌اش بررسی کنیم».

دهباشی در ادامه به معرفی زرین‌کوب پرداخت و افزود: «دکتر حمید زرین‌کوب در سال ۱۳۱۵ در بروجرد متولد شد. دوران دبستان و دبیرستان را در بروجرد گذراند. در محیط خانوادگی بالیدکه برادر بزرگ‌تر، دکتر عبدالحسین، فضای ادبی پرشوری را در آن جاری کرده بود».

علی دهباشی | عکس‌ها از: زمانه

دهباشی ادامه داد: «روابط این دو برادر، به علت شوق وافر و هوشمندی ذاتی حمید زرین‌کوب، به یک مناسبات علمی و ادبی گسترش یافت؛ تا آن‌جا که در بیشتر کارهای قلمی و پژوهشی دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، ایشان همکار علمی برادر بود. دکتر حمید سال‌هایی را در مشهد و تهران تدریس کرد و دوره‌ی دکتری ادبیات را در دانشگاه تهران گذراند».

دهباشی افزود: «وی در کنار تدریس، سردبیری مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات مشهد را پذیرفت. ایشان در طی یازده سال تدریس به مطالعات و پژوهش‌های ادبی خود ادامه داد و در طی این مدت، ضمن تسلط به ادبیات کلاسیک، از نوادر شخصیت‌های دانشگاهی زمان خود بود که عمیقاً به ادبیات معاصر علاقه‌مند بود و مقالات بسیاری در این زمینه نوشت».

دهباشی در پایان گفت: «مرحوم زرین‌کوب در حوزه‌ی تصحیح متون و تفسیری که خود نوشت، کتاب «قلندرنامه خطیب فارسی» را منتشر کرد. از دیگر آثار حمید زرین‌کوب می‌توان به «زبان داستان در آثار صادق هدایت»، «نظری به محتوای شعر فروغ فرخزاد»، «مقدمه‌ای بر نوجویی در شعر معاصر فارسی»، «آرایش‌های کلام در شاهنامه فردوسی» و «عناصر بدیعی در شعر رودکی» اشاره کرد».

نوشین مهاجرین

پس از سخنان دهباشی، پیام مظفر بختیار - از دوستان حمید زرین‌کوب - توسط نوشین مهاجرین قرائت شد. وی در این پیام گفته بود: «زرین‌کوب پژوهشگری نوآور بود و معتقد بود کاری که به درد امروز ما نمی‌خورد را نباید انجام داد و بیشتر کارهای او نیز از جمله کارهای سودمند بود. او رساله‌ی ادبیات خود را پیرامون بررسی و نقد فنی و تاریخی در باب صنایع بدیعی در سال ۱۳۵۳ گذرانید. مقالات و آثار چاپ شده‌ی او، مانند «چشم‌انداز شعر نو فارسی»، بیشتر در همین زمینه‌هاست؛ هرچند در موضوعات ادب قدیم هم تفسیر اثری مانند قلندرنامه خطیب فارسی نمودار تسلط او بر مباحث ادب کهن فارسی و فرهنگ اسلامی‌ست».

در این پیام همچنین آمده بود: «گرچه والاترین حاصل عمر یک دانشمند و پژوهشگر آثار ارزشمند تکوینی و تدوینی او به‌شمار می‌آید، اما در کارهای اجرایی فرهنگی نیز حمید زرین‌کوب از خویش‌ یادمان‌های نیک بر جای نهاده است».

دکتر حسین بهزادی

در بخش بعدی این مراسم، حسین بهزادی، نویسنده و استاد دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران، در سخنان کوتاهی به بیان خاطرات خود با حمید زرین‌کوب پرداخت.

سپس پیام تصویری دکتر قمر آریان – که به دلیل کسالت در مراسم حضور نداشت - پخش شد. او در این متن گوشه‌هایی از فعالیت‌ها و تلاش‌های حمید زرین‌کوب را برای حاضران تشریح کرد.

پس از آن، بیتا رهاوی پیام عبدالحسین زرین‌کوب را برای حضار قرائت کرد. در بخشی از این پیام که پس از مرگ حمید زرین‌کوب نوشته شده بود، عبدالحسین زرین‌کوب نوشته است: «‌در بین نامه‌ها و اشعاری که دانشجویان بر سبیل تسلیت برای من فرستاده‌اند این قول یک تن از آنها را می‌پسندم که صریحاً به من نوشت: «باید بگویم نسبت به شما دارای بسیاری خصایص بهتر بود». این را از صمیم دل تصدیق می‌کنم. در حقیقت این خصایص از او انسانی وارسته، نجیب و خردمند ساخته بود. حمید نه اهل دعوی بود، نه اهل ریا. هرگز خود را جز آن‌چه بود و بیش از آن‌چه بود نشان نمی‌داد و حتا به آن‌چه بود نیز تظاهر نمی‌کرد».

دکتر محمد علوی‌مقدم

دکتر محمد علوی‌مقدم، پژوهشگر و استاد دانشگاه‌، از دیگر سخنرانان این مراسم بود. آقای علوی مقدم در سخنان خود گفت: «دکترحمید زرین‌کوب عالمی عامل بود و دانشمندی خردگرا و همیشه از دانش زیان‌آور پرهیز می‌کرد. او که در سایه‌ی برادرش، عبدالحسین، بزرگ شد هیچ‌گاه استاد پرمدعایی نشد و از این رو می‌توان آنها را به امام محمد غزالی و برادرش ابو حامد تشبیه کرد».

عظیم زرین‌کوب

در بخش بعدی این مراسم از عظیم و روزبه زرین‌کوب (برادر و پسر حمید زرین‌کوب)‌ نیز برای سخنرانی دعوت به عمل آمد که نخست عظیم زرین‌کوب شعری که در وصف برادرش سروده بود را برای حضار قرائت کرد و سپس روزبه زرین‌کوب به تشریح ویژگی‌ها و سجایای اخلاقی پدرش پرداخت.