گفت‌‌و‌گو با علی باباچاهی-شاعر-درباره‌ی برگزاری جشنواره بين‌المللی شعر فجر
بودش از نبودش بهتر است
مجتبی پورمحسن
يكي از عمده‌ترين برنامه‌هاي وزارت ارشاد در سال اخير، برگزاري جايزه بين‌المللي شعر است. ظاهرا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي بهمن ماه امسال اولين دوره جشنواره بين‌المللي شعر فجر را برگزار خواهد كرد. برگزاري اين جايزه توسط بخش دولتي، گمانه‌زني‌هايي درباره جهت‌گيري اين جشنواره را ايجاد كرده است. با علي باباچاهي درباره‌ي جشنواره بين‌المللي شعر فجر و به طور كل برگزاري جوايز شعر گفت و گو كرده‌ايم.
علی باباچاهی، شاعر | عکس از ایسنا
علي باباچاهي متولد سال ۱۳۲۱ است. او يكي از شاعران مطرح امروز است كه همپاي شاعران جوان مي‌كوشد عرصه‌هاي نويي را در شعر تجربه كند. از او تاكنون مجموعه‌هاي متعدد شعر و چند كار تحقيقي درباره‌ي شعر منتشر شده است.
باباچاهي در موخره‌هايي كه در انتهاي چند مجموعه شعر اخيرش از جمله “نم نم بارانم”، “عقل عذابم مي‌دهد”، “قيافه‌ام كه خيلي مشكوك است” و “رفته بودم به صيد نهنگ” منتشر كرده، مبحث شعر پسانيمايي را مطرح كرده است.
قرار است امسال اولين جايزه‌ي بين‌المللي شعر فجر برگزار شود. نظر شما درباره اين جايزه چيست؟
من فكر مي‌كنم اين جشنواره بايد برگزار شود و بعد ببينيم چه مي‌شود. من فكر مي‌كنم هر حركتي در اين زمينه كه توجه ما را به شعر معطوف كند حركت مثبتي خواهد بود. گرچه معمولا وقتي دولت اين كار را انجام مي‌دهد، اين تصور مي‌تواند نزديك به يقين باشد كه حول مولفه‌هاي خاصي بايد شكل بگيرد و اهداف خاصي را دنبال كند. با اين وصف من فكر مي‌كنم اگر چنانچه در اين جشنواره‌ي شعر، همه‌ي دست اندركاران برگزاري و داورها، طرح كنندگان برنامه از نوعي ذهنيت امروزي و دموكراسي در حوزه‌ي عمل و تفكر برخوردار باشند و كار به جايي كشيده نشود كه غريبه و خودي را مدنظر قرار دهند و عمدتا گرايش به طرف شاعران دولتي باشد، امر پسنديده‌اي خواهد بود. ضمن اينكه از نظر من حضور شاعران دولتي اجتناب ناپذير است و اشكالي ندارد. منتها به شرطي كه در نهايت توازن برقرار باشد.
تركيب هيات داوران جشنواره فجر به گونه‌اي است كه شايبه‌ي گرايش به طيف خاصي از شاعران را به وجود مي‌آورد. نظر شما درباره هيات داوران جشنواره‌ي شعر فجر چيست؟
من فكر مي‌كنم در توضيح كوتاهي كه دادم اشاره كوتاهي به مساله‌ي هيات داوران كردم. در انتخاب و تشكيل هيات داوران بايد يك تفكر مدرن و معاصر و دموكرات حضور داشته باشد. يعني نگاهي كه هيات داوران را تشكيل مي‌دهد يا پيشنهاد مي‌كند مي‌بايست كه به تمام جريان‌هاي شعر امروز و تمام تحولاتي كه پيش آمده آگاهي كافي داشته باشد و در انتخاب افراد براي هيات داوران حسن نظر و توازن قايل باشند و به اين قضيه توجه داشته باشند كه به هر حال شعر امروز ايران جريان‌هاي مختلفي را در خود مي‌پروراند. ما شعر محافظه‌كار داريم، شعر پيشرو داريم، شعر متفاوت داريم و انواع و اقسام اينها. اگر چنانچه هيات داوراني تشكيل شود كه في المثل تفكري محافظه‌كارانه يا عقب گرا داشته باشند نتيجه‌ي خوبي به دست نخواهد داد. ولي لزومي ندارد ما از الان نيمه‌ي خالي ليوان را نگاه كنيم. اميدواريم كه در مورد هيات داوران هم آنطور كه مي‌خواهيم مساله تحقق پيدا كند. به هر صورت يك كار آزمايشي است و نمي‌شود پيشگويانه در مورد آن داوري كرد.
قرار است اولين دوره‌ي اين جايزه به شكل بين‌المللي برگزار شود. آيا مي‌توان اميدوار بود كه اين حركت باعث مطرح شدن شعر ايران در عرصه‌هاي بين‌المللي شود؟
بي‌شك بي‌تاثير نيست. اما قراين يا بدآموزي ذهنيت ما در طول اين سالها طوري بود كه اين هراس وجود داشته كه مثلا فقط يك برش، يك منظر و يك گروه در فضاي جامعه پديد خواهد آمد كه بتواند اين نقش را پيدا كند كه پيوندي بين شعر ايران و شعر جهان به وجود آورد. ولي اين هراس هست كه هيات داوران به خوبي انتخاب نشود و تمامي جوانب شعر امروزي را در نظر نگيرند و مسايلي از اين دست. ولي با همه‌ي اين احوال فكر مي‌كنم كه هر قدمي كه برداشته شود صداي شعر امروزي ايران را در وهله‌ي اول به گوش افراد اين سرزمين مي‌رساند و پس از آن احتمالا يك بازتاب جهاني خواهد داشت.
آقاي باباچاهي، وزير ارشاد عنوان كرده است كه شعر ايران بدون متولي است. ظاهرا قرار است ارشاد از اين به بعد متولي شعر ايران باشد. آيا مشكل شعر امروز ايران نداشتن متولي دولتي است؟
به هر حال اين نظر ايشان است و هركس مي‌تواند نظر خودش را عنوان كند. البته نظر مديران مسوول حساسيت بيشتري را برمي‌انگيزاند و بحث جدي‌تري را مطرح مي‌كند. ولي مشكل شعر امروز ايران متولي نيست و شعر نيازي به محافظت‌هايي از اين دست ندارد. شعر در يك فضاي آزاد مي‌تواند شكوفايي داشته باشد. حتا ديده شده است كه در دوران‌هاي اختناق در گذشته، شعر حضور خود را داشته است. ولي از كجا معلوم كه اگر شعر امروز ايران يك فضاي دموكراتيك را تجربه كرده بود الان به يك افق‌هاي خيلي آزادتر نرسيده بود، به هر شكل شعر متولي نياز ندارد ولي اگر عوامل متعددي در جامعه باشند كه با انگيزه‌هاي خودجوش هنري اين نوع جشنواره‌ها را برگزار كنند خود به خود نتيجه‌ي خوبي خواهد داد. منتها براي ايجاد اين نوع نهادها و اين نوع تشكل‌ها لازم است كه از سعه‌ي صدر لازم برخوردار باشيم و با توجه به اينكه در نقش مسوولين برگزاري اين جشنواره هستيم اين سعه‌ي صدر را داشته باشيم.
اين اولين جايزه‌ي شعري نيست كه در سال‌هاي اخير برگزار مي‌شود. پيش از اين شاهد برگزاري جايزه‌هاي شعري نظير جايزه‌ي كارنامه بوده‌ايم به نظر شما برگزاري جوايز شعر در كل تاثيري در پيشرفت شعر ايران داشته يا خواهد داشت؟
اين مساله هم برمي‌گردد به صحبت‌هايي كه پيش از اين داشتم. وقتي من از جشنواره به اين شكل صحبت مي‌كنم معلوم است كه هر نوع حركت ديگري كه در گذشته شكل گرفته يا در آينده شكل خواهد گرفت را دربر مي‌گيرد. مسلما توجه اهل كتاب را به خودش جذب مي‌كند و بي‌شك تب و تاب وسوسه‌ي زيبايي را در بين شاعران جوان پديد مي‌آورد و تا حدودي از ركودهاي ممكن و احتمالي هم جلوگيري مي‌كند. من ضرري را در اين جوايز نديده‌ام. ولي اينطور نيست كه فكر كنيم اگر اين جوايز نباشند آفرينندگان هنر اصيل يا شعر اصيل يا چهره‌هاي درخشان را از دست خواهيم داد. به هرحال استعدادهاي بزرگ در برهوت هم مي‌توانند شاهد شكوفايي كارشان باشند. ولي اين مسايل مربوط به جايزه در همه جاي دنيا وجود دارد و در اينجا هم هست. اما اينكه بگوييم اين جوايز شعر امروز ايران را به جايي رسانده‌اند من اين مساله را حس نكردم و فقط شاهد حركت‌ها و جوش و خروش‌هاي مقطعي بوده‌ام و اگر اين كار با جديت بيشتري صورت بگيرد و هيات داوران از حسن نظرهاي بهتر تنوع فكري مدرني برخوردار باشند مسلما نتيجه‌ي كار بهتر از اين خواهد بود.
با توجه به اينكه شما يكي از شاعران نوگراي سال‌هاي اخير هستيد آيا برگزاري جوايز شعر و به نوعي كشاندن شعر به عرصه‌ي عمومي باعث تخطئه‌ي نوآوري‌ها در شعر نمي‌شود.
من فكر نمي‌كنم اينطور باشد. چنانچه در متفاوت نويسي استعداد خلاقي وجود داشته باشد در دراز مدت و در ميان مدت همه‌ي اين بندهاي احتمالي را درمي‌نوردد. شما در نظر بگيريد مثلا اين همه معضلات و مشكلاتي كه بود باعث نشد تا نيما، نيما نشود. بنابراين اين تاثير فرضا هيات داوران متعادل فكر مي‌كنم كه آسيب رساني نداشته باشد. مگر اينكه في الواقع ايرادي در خود متفاوت نويسان باشد. يعني در اين عرصه ما از سال 75 تا 85 فاقد چهره‌هايي باشيم كه توانسته باشند خودشان را به جامعه نشان بدهند، در غير اين صورت اگر ما داراي اين استعدادها در عرصه‌هاي نوآوري و متفاوت نويسي باشيم هيچ جرياني حتي جريان‌هاي تاريخي و اجتماعي و بحران‌هاي سياسي و هنري جلودار اين مساله نخواهند بود.
آقاي باباچاهي از اينكه وقت خودتان را در اختيار رادیو زمانه قرار داديد متشكرم.
|