انتشار کتابِ «هنر مسلّح»

نگار نجفی

کتاب «هنر مسلّح» حاصل هم‌کاری و هم‌اندیشی دو نویسنده‌ی جوان مارکسیست ایرانی است که بحث‌های بدیع و تازه‌ای را در حوزه‌ی هنر و ادبیات مارکسیستی ایران مطرح می‌کند.

این کتاب با تز «هنر در جامعه‌ی طبقاتی» آغاز می‌شود. و هنر در جامعه‌ی طبقاتی را به مثابه خواست فراروی از ارزش مصرف و کارکردهای مصرفی نقد می‌کند. هنر موجود با چنین خواست‌هایی کارکردی نمایشی پیدا کرده است. این کارکردهای مصرفی و فرامصرفی باعث به‌وجود آمدن تمایز بنیادین میان هنر عامه‌پسند و هنرنخبه‌گرا می‌شود.

در این تز، چنین تمایزی جزء ذات شکل‌گیری هنر در جامعه طبقاتی محسوب می‌شود؛ چراکه هنر در جامعه طبقاتی اساساً چیزی نیست جز خواست فراروی از ارزش مصرف. مسلماً نویسندگان این کتاب نیز، آن‌چنان که خودشان متذکر می‌شوند، می‌خواهند از ارزش مصرف اثر هنری فراتر روند، اما نه با نفی ابتدایی آن، که سرنوشتی جز شکست مداوم در فراروی از ارزش مصرف ندارد، بلکه با تحقق ارزش مصرف اثر هنری و سپس فراروی از آن. در واقع از نظر نویسندگان این کتاب، فراروی از شکل کالایی اثر هنری، تنها با تحقق ارزش مصرف آن ممکن خواهد بود، نه با نفی ابتدایی آن.

تصویر جلد کتابِ «هنر مسلّح» اثر امین قضائی و بابک سلیمی‌زاده

در مقابل، تکثیر مکانیکی اثر هنری، آن‌گونه که مدّ‌نظر والتر بنیامین است، هرچند هاله‌ی تقدّسی که بر فراز اثر هنری است را از بین می‌برد، اما نهایتاً منجر به بازگشت هنر به شکل و فرم کالایی‌اش می‌شود.

نویسندگان این کتاب، برای فراروی از ارزش مصرفی اثر هنری و شکل کالایی آن، نه راه حل اول (نفی ارزش مصرف اثر هنری) و نه راه حل دوم (‌تکثیر مکانیکی)، بلکه سنتزی را پیش می‌شکند که همانا مفهوم‌پردازی «فعالیت» و «موقعیت» است‌: «هنر فعالیتی است که موقعیت را تسخیر می‌کند». این جمله‌ی پایه‌ای اهمیتی کلیدی در این کتاب دارد و مبنای تمام امکانات تازه‌ای‌ است که این کتاب برای هنر مارکسیستی پدید می‌آورد.

بدین معنی که این‌بار در ارزش‌گذاری اثر هنری پرسش این نیست که این اثر چه چیزی (محتوا) را به چه شکل (فرم) بیان می‌کند؛ بلکه پرسش این است که چه موقعیتی را با چه فعالیتی تسخیر و آلوده می‌کند؟

بنابراین در هنر مسلّح، زمینه‌ی اجتماعی صرفاً توسط «محتوا» و زمینه‌ی زیبایی شناختی صرفا توسط «فرم» ایجاد نمی‌شود. بلکه صورت اجتماعی موقعیت «کمون» و صورت اجتماعی فعالیت «فراغت» معرفی می‌شود. با این سنتز، اثر هنری دیگر نه هم‌چون یک کالا، بلکه همچون یک سلاح آلوده عمل خواهد کرد.

‌بی‌تفاوتی اثر هنری نسبت به موقعیتی که در آن عرضه می‌شود، باعث می‌شود که (با وجود محتوای انقلابی یا سیاسی‌اش) توسط فرهنگ مسلّط «سلامت‌سازی» شود. اما یک هنر مسلح با هوشمندی نسبت به موقعیتی که در آن قرار دارد، و با خواست تسخیر و «آلوده ساختن» آن موقعیت، از چنگ فرهنگ موجود می‌گریزد. در حقیقت بابک سلیمی ‌زاده و امین قضایی با پیش کشیدن مفهوم آلودگی، سرایت و التهاب را جایگزین دلالت و بازنمایی می‌کنند. و تکثیر ویروسی جای تکثیر مکانیکی را می‌گیرد.

و این سرایت در شهر اتفاق می‌افتد. یعنی اگر موقعیت هنر موجود حوزه‌ی خصوصی است، موقعیت هنر مسلح شهر و کمون است. و فعالیتی که در این موقعیت انجام می‌شود نه توسط هنرمند و ذهنیت او، که توسط فعالیت مشترک انسان‌ها انجام می‌گیرد.

از خصوصیات بارز این کتاب، همین همکاری‌ست میان امین قضایی و بابک سلیمی‌زاده است، که اولی فیلسوف و دومی نویسنده و شاعری اجراگر است. هم‌اندیشی این‌دو، سنتزی جالب و متفاوت را برای هنر انقلابی فراهم آورده است و موجب مقبولیت آن در میان جوانان دگر‌اندیش و جنبش چپ دانشجویی ایران شده است.

در مورد نویسندگان:

بابک سلیمی‌زاده (متولد ۱۳۶۳ اصفهان) فعالیت‌های هنری خود را در سال ۱۳۷۷ با بازیگری تئاتر در مشهد آغاز کرد و پس از روی آوردن به ادبیات تلاش کرد ایده‌های اجرایی خود را با شعرش هماهنگ سازد.

حاصل چنین تلاشی را در اثر شنیداری‌اش «کاهش آنی طول» (۱۳۸۴) مشاهده می‌کنیم. این اثر به‌همراه شعر بلند «عشقال» نخستین کارهایی بودند که چهره‌ی او را به‌عنوان شاعری اجراگر معرفی کردند.

از آثار دیگر او می‌توان شعر بلند «روده»، نمایشنامه‌ی «همه چیز را می‌شود دوباره از نو ساخت»، و کتاب «شیشه» را نام برد. بازیگری در نقش پینوکیو در تئاتر خیابانی «پینوکیو» (فستیوال تئاتر دانشگاه هنر تهران ۱۳۸۴) از فعالیت‌های نمایشی او محسوب می‌شود. «هنر مسلّح» کتابی است که او در سال ۱۳۸۶ به‌همراه امین قضایی به رشته‌ی تحریر در آورد و در آن به نظریه‌پردازی هنر انقلابی و پیشرو در ایران پرداخت.

امین قضایی (متولد ۱۳۵۸ تهران) از فعالین سرشناس جنبش چپ دانشجویی که ازسال ۱۳۸۱ در نشریات دانشجویی و کشوری قلم زده است و در زمستان ۱۳۸۶ به خاطر فعالیت‌ها و نوشته های سیاسی خود مدت دو ماه ‌در زندان جمهوری اسلامی بازجویی و شکنجه شد. وی علاوه بر فعالیت‌های سیاسی و نظریه‌پردازی برای جنبش دانشجویی‌، آثار مختلفی را در زمینه‌ی فلسفه و فمینیسم‌، مارکسیسم و... ترجمه کرده است. از جمله‌: مانیفست سایبرگ - دانا هاراوی‌؛ اغوا - ژان بودریار‌؛ معضل جنسیتی - جودیت باتلر‌، فلسفه مارکسیسم و تاریخ - مارک پوستر ؛ در آغاز عشق بود - ژولیا کریستوا‌؛ اصول فلسفه آینده - لودویگ فویرباخ ؛ آیا باید ساد را بسوزانیم - سیمون دوبوآر‌، هم‌چنین ‌اخیراً کتابی به تالیف او و با نام «هیچ اتفاق» نیز به صورت الکترونیکی ‌منتشر شده است.

*این کتاب اخیراً توسط «گروه انتشارات آزاد ایران ـ نشر ایما» منتشر شده که می‌توانید آن را از این‌جاتهیه کنید (داونلود این اثر به‌صورت رایگان تحت همین لینک امکان‌پذیر است).