بهترين مستندهای تلويزيونی سال ٢٠٠٧

پرويز جاهد

جايزه سينمايی ويژه جان گريرسن که هر ساله به ياد جان گريرسن، پدر سينمای مستند بريتانيا و ابداع گر واژه فيلم مستند، به بهترين فيلم های مستند تلويزيونی در ژانرها و زمينه های مختلف تعلق می‌گيرد، امسال به فيلم مستند گيرا و تکان دهنده باران در قلب من (Rain in My Heart) ساخته پل واتسن(Paul Watson) مستند ساز کهنه کار انگليسی تعلق گرفت.

پل واتسن برنده جايزه ويژه برای يک عمر فعاليت مستند

در اين فيلم که واتسن آن را درباره بيماران الکلی در منطقه کنت لندن برای شبکه بی بی سی ٢ ساخت، وی چهار بيمار الکلی را از بيمارستان تا خانه هايشان دنبال می‌کند و لحظات زيادی را با دوربين اش در کنار آنها می گذراند. فيلمبرداری اين فيلم يک سال طول کشيده است. در اين فيلم واتسن، به شدت با اين الکلی ها همدلی می کند و بدون اينکه مزاحم آنها باشد، موفق می‌شود با دوربين‌اش رابطه صميمانه ای با آنها ايجاد کند. او موفق می‌شود مرگ يکی از بيماران را نيز با دوربين‌اش ثبت کند (اين فيلم ارزشمند را من قبلا در صفحه راديوسيتی زمانه به طور مفصل بررسی کرده ام).
علاوه بر اين جايزه ويژه بنياد گريرسن نيز به خاطر يک عمر فعاليت هنری در عرصه سينمای مستند به پل واتسن ٦٠ ساله تعلق گرفت.

پل واتسن مستندساز برجسته انگليسی و از بنيانگذاران سبک رئاليتی تی وی است. وی در طول ٣٥ سال فعاليت مستندسازی اش بيش از ٣٠٠ فيلم مستند ساخت و با شبکه های تلويزيونی مختلفی چون بی بی سی، گرانادا، و آی تی وی همکاری کرده است.

نام وی بيش از همه به خاطر مجموعه تلويزيونی مستند خانواده (Family) که به سبک سينما وريته و فلای آن د وال (fly-on-the-wall) ساخت، مشهور است.

واتسن اوايل امسال به خاطر مستند مالکوم و باربارا: وداع با عشق (Malcolm and Barbara: Love’s Farewell) با تلويزيون آی تی وی مشکل پيدا کرد و پايش به دادگاه کشيده شد. مستندی در باره مردی به نام مالکوم که بر اثر بيماری آلزايمر می ميرد و واتسن لحظات آخر زندگی او را ثبت می کند. واتسن قبلا نيز فيلم مستندی در باره رابطه عاشقانه مالکوم و همسرش ساخته بود. اعتراض تلويزيون آی تی وی برای اين بود که چرا واتسن مرگ بيمار را در برابر دوربين ضبط کرد اما واقعيت اين بود که مرگ بيمار دو روز پس از فيلمبرداری واتسن اتفاق افتاد.

مهم ترين فيلم های مستند پل واتسن عبارتند از:

جشن ماهی گيری، آب های سيلوانيا، عروسی ملکه، مالکوم و باربارا: داستان عشق، و مالکوم و باربارا: وداع با عشق که آخرين ساخته اش برای تلويزيون آی تی وی است.

جان گريرسن کيست؟

دکتر جان گريرسن(١٨٩٨-١٩٧٢) در پرت شاير اسکاتلند به دنيا آمد. او فرزند يک مدير مدرسه بود. گريرسن در دانشگاه گلاسکو در رشته فلسفه تحصيل کرد اما بعد به فيلمسازی گرايش پيدا کرد و تحصيلات عالی‌اش را در اين زمينه در آمريکا ادامه داد.

جان گريرسن پدر سينمای مستند

گريرسن کارگردان و تهيه کننده پرکاری بود. او پايه گذار واحد فيلم دفتر بازاريابی امپراتوری بريتانيا و واحد فيلم اداره پست اين کشور بود و بسياری از مستندسازان مطرح بريتانيا زير دست او پرورش يافتند از جمله: سر آرتور التون، هری وات، بازيل رايت، ادگار انستی، استوارت لگ و آلبرتو کاولکانتی.
تاسيس دفتر ملی فيلم کانادا (National Film Board of Canada) در زمان جنگ جهانی دوم و خدمت در يونسکو به عنوان نخستين مدير روابط عمومی در ١٩٤٧ از جمله فعاليت های مهم گريرسن بود.

وی در تهيه بيش از ١٠٠٠ فيلم مستند و تلويزيونی نقش داشته است. گريرسن سازنده يکی از مهم ترين فيلم های مستند تاريخ سينما يعنی فيلم صامت صيادان (Drifters) است که در ١٩٢٩ درباره ماهی‌گيران اسکاتلندی ساخته است. فيلمی که تاثير سينمای شوروی و نظريه مونتاژ آيزنشتين و سبک مستند فلاهرتی را می توان در آن ديد.

گريرسن در سال ١٩٣٦ فيلم مستند پست شبانه (Night Mail) را به کارگردانی هری وات و بازيل رايت تهيه کرد. مستندی زيبا و شاعرانه درباره قطاری شبانه که محمولات پستی را از لندن به اسکاتلند حمل می‌کرد.

ريتم فيلم بر اساس شعری که دبليو اچ اودن شاعر انگليسی به طور اختصاصی برای آن سروده بود تنظيم شده بود و با صدای گريرسن و استوارت لگ شنيده می‌شد. ريتم گفتار فيلم متناسب با سرعت حرکت قطار بود و با کم و زياد شدن آن تغيير می کرد. سبک شاعرانه پست شبانه و نوع تدوين آن الهام بخش فيلم های مستند بسياری شد از جمله فيلم مستند ريتم ساخته منوچهر طياب مستندساز ايرانی که بر اساس ريتم ضرب حسين تهرانی و حرکت قطار ساخته شده بود.

گريرسن افکار نئوهگليستی داشت و تلقی مثبت اش از حکومت ناشی از انديشه هگلی اش بود. او از اينکه فيلم مستند در خدمت حکومت باشد پروا نداشت و با شجاعت از سينمای تبليغاتی دفاع می کرد. در جايی گفت که سينما برای او حکم منبر را دارد.

دستاوردهای گريرسن در سينمای مستند بريتانيا و نقش او در راه اندازی جنبش سينمای مستند اين کشور، چشمگير است. به اعتقاد جيم هيلر و آلن لاول نويسندگان کتاب مطالعات سينمای مستند(اين کتاب سال ها قبل با عنوان پژوهش هايی در سينمای مستند با ترجمه بسيار روان وارزيک درساهاکيان در ايران منتشر شد)، گريرسن درتحول و تکامل سينمای مستند دو کار عمده انجام داد:

در مقام منتقد، نظريه پرداز و تهيه کننده بر حال و هوای فيلم هايی که ساخته می شد تاثير گذاشت و در مقام مدير سازمان های دولتی به ايجاد تشکيلات تجاری ای که ساختن و نمايش دادن فيلم ها را امکان پذير می ساخت، کمک کرد (از اين زاويه نقش گريرسن در سينمای مستند بريتانيا بسيار نزديک به نقش ابراهيم گلستان در سينمای مستند ايران است).

جان چيتاک مدير بنياد گريرسن در باره او می نويسد:

«تاثير گريرسن بر سينمای مستند واقع گرا انکار ناپذير است. او با احساس تعهد اجتماعی نيرومندی اين کار را می کرد. خود در اين باره گفته است: " نيروی اساسی پشتيبان فيلم مستند، نيروی اجتماعی آن است نه نيروی زيبايی شناسانه. ساختن فيلم بر اساس زندگی آدم های معمولی، در برابر فيلم هايی که بر اساس زندگی آدم های خاص ساخته می شد، يک آرزو بود."

مستند تلويزيونی پس از مرگ گريرسن، تحولات عظيمی يافته اما تاثير و نفوذ او بر مستندسازان بريتانيايی پس از جنگ(خصوصا مستند سازان بی بی سی)، هنوز باقی است. اين موضوع خصوصا از اين زاويه قابل تعقيب است که بی بی سی تنها متکی بر تجربه راديويی بود و هيچ سنت مستند سازی ديگری جز سنت فيلمسازی گريرسن و ياران او در آن وجود نداشت. بنابراين با اطمينان می توان گفت که مستندسازی تلويزيونی بريتانيا وامدار جنبش مستندسازی گريرسن و همکاران اوست. نفوذ و تاثير او همه جا گسترده است».

جوايز گريرسن

جايزه سينمايی گريرسن بعد از مرگ جان گريرسن در سال ١٩٧٢ بنا نهاده شد و هر ساله در ٩ بخش به فيلم های برگزيده مستند (غالبا تلويزيونی) اهدا می‌شود.
جايزه بهترين فيلم مستند سال ٢٠٠٧ در باره هنر، به فيلم مستند چه کسی به فکر هنر است؟ از مجموعه تلويزيونی خيال (Imagine) ساخته سم هاب کينسون تعلق گرفت. اين فيلم در باره ٥ مامور محافظ موزه است که وظيفه حفاظت از آثار هنری و اشيا گران قيمت موزه ها و گالری های لندن را به عهده دارند.

جايزه بهترين مستند تاريخی به مستند مجارستان ١٩٥٦: انقلاب ما (Hungary 1956: Our Revolution)ساخته مارک کيدل و محصول بی بی سی چهار تعلق گرفت. اين فيلم مربوط به شورش بزرگ ١٣ روزه مردم مجارستان عليه نظام کمونيستی اين کشور در سال 1956 است که با دخالت نيروهای ارتش سرخ شوروی سرکوب شد.

مجارستان 1956

فيلم مستند ميمون ها، موش ها و من (Monkeys, Rats and Me) ساخته ادم ويشارت، جايزه بهترين مستند علمی را به دست آورد. اين فيلم در باره لابراتوار حيوانات در دانشگاه آکسفورد انگلستان است که در طی قرن گذشته همواره محل ستيز دانشمندان و طرفداران حقوق حيوانات بوده است. مستند ويشارت اين داستان را از زوايای مختلف بررسی کرده است.
فيلم ری گوسلينگ (Ray Gosling OAP) ساخته آماندا ريلی و ديويد پارکر که به زندگی ری گوسلينگ مجری ورشکسته راديو و تلويزيون می پردازد که به خاطر عدم پرداخت ماليات به دادگاه کشانده می‌شود، به عنوان بهترين مستند سرگرم کننده شناخته شد.

جايزه بهترين درام مستند (داکيو دراما) به فيلم رضايت (Consent) ساخته برايان هيل تعلق گرفت.

جايزه بهترين مجموعه مستند به مجموعه تلويزيونی کالبدشکافی يک جنايت (Anatomy of a Crime) ساخته استف ايکينسون و محصول بی بی سی ٢ اهدا شد. مستندی مشاهده گر که نگاه نقادانه و منحصر به فردی به سيستم قضايی و کيفری بريتانيا دارد.

جايزه انجمن فيلم بريتانيا (UK Film Council) به فيلم آب عميق (Deep Water) ساخته لوئيس آزموند و جری روث ول تعلق گرفت. در باره قايق سوار آماتوری به نام دانلد کروهرست که در مسابقه قايق سواری دور جهان شرکت می کند.

و سرانجام جايزه بهترين مستندساز تازه کار به سونيا ليندن اهدا شد، سازنده فيلم هيچ مردی يک جزيره نيست (No Man is an Island) در باره مردی که به تنهايی با گربه اش در يک جزيره زندگی می کند و جز ارتباط تلفنی با زن بيمارش با کسی رابطه ای ندارد و مرگش را انتظار می کشد. مستندی درباره تنهايی، عشق و مرگ.