پازولينی در کنار ما

پرویز جاهد

قطعا برای دوستداران پير پائولو پازولينی و سينمای او بسيار جالب خواهد بود که فيلمساز مورد علاقه خود را ببينند که پشت دوربين فيلمبرداری ايستاده و بازيگران فيلمش را هدايت می‌کند يا روی صندلی نشسته و درباره اعتقادات فلسفی و سبک سينمائی‌اش حرف می‌زند.

پوستر فیلم سالو ساخته پازولینی

فيلم مستند پازولينی در کنار ما ساخته جوزپه برتولوچی (برادر کوچکتر برناردو برتولوچی) که برای نخستين بار در فستيوال فيلم‌های مستند آمستردام به نمايش درآمد به اين اشتياق قابل فهم پاسخ جانانه‌ای می‌دهد.

گيدئون باکمن منتقد فيلم آمريکائی (کسی که فيلم فلينی، ساتريکون را کارگردانی می‌کند را ساخت)، درست ۶ ماه قبل از مرگ اسرارآميز پازولينی، در سر صحنه فيلمبرداری فيلم سالو آخرين ساخته او حاضر می‌شود و با او درباره ساخت اين فيلم و مفاهيم موجود در آن به گفتگو می‌نشيند.

جوزپه برتولوچی اين گفتگو را با صحنه‌هائی از پشت صحنه فيلمبرداری سالو و عکس‌هائی از اين فيلم شگفت‌انگيز ترکيب کرده و نتيجه آن پرتره‌ای به يادماندنی از اين فيلمساز متفکر و غيرمتعارف سينمای ايتاليا شده است.

نمایی از فیلم «در کنار ما»

حرف‌های پازولينی بسيار تکان دهنده و عميق است. او درباره موضوع‌های مهم فلسفی، سياسی و اجتماعی زمان خود که همچنان موضوع‌های مطرح امروزند مثل فرهنگ توده‌ای، قدرت و رابطه آن با فاشيسم، عقلانيت دنيای مدرن، مصرف‌گرائی، ازخود بيگانگی و پارادوکس آزادی حرف می‌زند.

برتولوچی نيز سعی کرده بهترين تصاوير را از فيلم سالو که دقيق‌ترين ارتباط را با حرف‌های پازولينی دارند انتخاب کرده و در فيلم خود بگنجاند.

به اعتقاد پازولينی، آنارشی قدرت که فاشيسم کامل ترين شکل آن است، نتيجه اش فساد و تباهی و چيزی است که مارکس آن را از خود بيگانگی و نسل‌کشی (genocide) می‌نامد، يعنی همان چيزی که رم را نابود کرد. به گفته پازولينی آنارشی قدرت، منطق عمومی را از بين می‌برد و منطق خود را بنا می‌کند.

آنگاه پازولينی درباره مفهوم برخی صحنه‌های فيلم ويرانگر سالو توضيح می‌دهد. او استفاده از سکس و برهنگی و نمايش جسورانه صحنه‌های تجاوز را به عنوان استعاره‌ای از تحريف جسم و تقليل آن تا حد یک شیء ناچيز توسط قدرت، تعريف می‌کند. همينطور خوردن مدفوع را به عنوان استعاره‌ای از مصرف‌گرائی در فرهنگ مدرن می‌داند.

در جای ديگری از فيلم پازولينی درباره رابطه قدرت و آئين حرف می‌زند. به اعتقاد پازولينی، هر قدرتی آئين خاص خودش را دارد. نازيسم و فاشيسم نيز آئين خاص خود را داشتند. به تعبير پازولينی تمام فيلم سالو در واقع نمايشی از يک مراسم آئينی است که بايد توسط فاشيست‌ها با دقت و جزئيات کامل به اجرا درآيد.

پازولینی در فیلم در کنار ما

از اين زاويه حتی شکنجه آدم‌ها که مهمترين عنصر سادوماژوخيسم است، بخشی از اين آئين به حساب می‌آيد. در صحنه‌ای از فيلم پازولينی را پشت دوربين می بينيم که سرگرم تماشای صحنه‌ای است که فاشيست‌ها زبان يک جوان را با قيچی قطع می‌کنند يا آلت تناسلی او را با شمع می‌سوزانند. در اينجا پازولينی صحنه را قطع کرده و به بازيگری که نقش يکی از سران فاشيست‌ها را اجرا می کند می‌گويد که بايد مثل يک کشيش مراسم را اجرا کنی.

به گفته رابين وود منتقد انگليسی، پازولينی در سالو به پليدترين، زشت‌ترين و حيوانی‌ترين اعمالی که ممکن است و می‌تواند از يک انسان سر بزند فکر کرده و در فيلمش به نمايش گذاشته است (نقل به مضمون).

پازولينی، سالو را بر اساس نوشته‌ای از مارکی دوساد نويسنده فرانسوی (با همکاری رولان بارت) ساخت با اين تفاوت که زمان داستان را به سال‌های دهه چهل ميلادی و قدرت‌گيری فاشيست‌ها در ايتاليا تغيير داد.

در بخش ديگری از فيلم، پازولينی درباره زبان و عناصر سبکی فيلم‌هايش حرف می‌زند و توضيح می‌دهد که سناريوی فيلم‌هايش به سبک نوشته‌های دانته فصل‌بندی شده است.
ابتکار فيلمساز(برتولوچی) اين است که مطلقا از هيچ صحنه فيلم سالو به صورت فيلم استفاده نمی‌کند و به جای آن عکس‌هایی سياه و سفيد از فيلم را کنار هم می‌نشاند که تاثير آن به مراتب بيشتر است.

تماشای رقص پازولينی و گروه فيلمسازی او در پايان فيلمبرداری سالو نيز يکی از صحنه‌های جالب و ديدنی اين فيلم مستند کمياب و ارزشمند است.