انگیزه های رفتن به مسجد جمکران

رضا شوقی

عکس از آرشیو مسجد جمکران

مسجد جمکران یکی از نماد های دینی کشور ماست که به رغم شک و تردید هایی که در صحت مستندات دینی آن وجود دارد سالیانه محل رجوع تعداد فراوانی از مردم کشور است. تعداد کسانی که به ویژه در ایام نیمه شعبان به مسجد جمکران می روند بیش از یک میلیون نفر تخمین زده می شود. بررسی جامعه شناختی این پدیده مستلزم واکاوی انگیزه هایی است که افراد را از دور و نزدیک به این مسجد می کشاند. این بررسی علاوه بر این مستلزم تحقیق در مورد تیپولوژی دینی افراد است. اعتقاد به اسلام سنتی، اسلام انقلابی و اسلام مدرن قطعا در این بررسی نقش مهمی دارد زیرا انگیزه معتقدان به هر یک از این قرائت های دینی از رفتن به مسجد جمکران متفاوت است.

آنچه در نگاه به این پدیده به وضوح قابل تشخیص و تفکیک است وجود دو دسته انگیزه های دینی و انگیزه های غیر دینی در مراجعه به این مسجد است.

انگیزه های دینی را می توان به دو دسته "موعودی" و "عبادی" تقسیم کرد.به عبارت دیگر کسانی که با انگیزه های دینی شب های چهارشنبه و جمعه یا در نیمه شعبان راهی مسجد جمکران می شوند یا به قصد عبادت، کسب تقدس، استغفار از گناهان، کسب آمادگی برای دوری ورزیدن از محرمات و شروع و تکامل مراحل سیر و سلوک عرفانی به آن جا می روند و یا آن که دارای انگیزه های موعودی هستند، انگیزه هایی مانند جلب محبت کاریزمای موعود، دعا برای ظهور کاریزمای موعود و یا دیدار او.

انگیزه های غیر دینی مراجعه به مسجد جمکران را با استفاده از نظرات تئوریسین های موعود گرایی چون کوهن و کلاگ و ستارک را می توان از این قرار بر شمرد:

- انگیزه حرمان یا محرومیت نسبی که شامل محرومیت اقتصادی، محرومیت اجتماعی، محرومیت ارگانیسمیک، محرومیت روحی و معنوی و محرومیت ذهنی می شود.

- انگیزه های متاثر از عوارض دوران گذار مانند بحران هویت.

- انگیزه های مرتبط با ساخت سیاسی جامعه مانند نارضایی سیاسی یا فرهنگی.

در بخش انگیزه های دینی منابع الهام بخش افراد، مستندات دینی، تفاسیر، روایات و احادیثی است که موعودیت را در مرکز ثقل عقاید دینی قرار داده و پاداش فراوانی برای پرداختن به هر آن چه به این مقوله مربوط می‌شود در نظر گرفته اند. احادیثی از این قبیل که انتظار فرج افضل عبادات است و دعا برای ظهور موعود اجر سال ها عبادت را در بر دارد.
انگیزه های دینی از این دست بیشتر افرادی را تحت تاثیر قرار می دهد که دارای گرایشات دینی سنتی و یا انقلابی هستند زیرا در این دو نوع گرایش، دین تنها منبع معرفت بوده و سایر منابع معرفتی نقش چندانی در نظام معرفتی آنان بازی نمی کند. دینداران سنتی و نیز انقلابی بیشتر با نگاهی موعودی به مسجد جمکران نگریسته و به عنوان مثال دیدار کاریزمای موعود و جلب محبت او برایشان بسیار مهم است. در این زمینه کتب فراوانی نیز در شرح حال کسانی که چهل شب چهارشنبه متمادی به مسجد جمکران رفته و پس از انجام مراسم معمول و ادای نماز امام زمان (ع) به دیدار او نائل شده اند نوشته شده است. هم چنین کتبی در شرح حال کسانی که موعود را در خواب دیده و یا در بیداری با او ارتباط بر قرار کرده اند به رشته تحریر در آمده است. این کتب همواره از جانب علاقمندان به قرائت اسلام مدرن با شک و تردید و طعن و نقد مواجه شده است.

در مقابل آن دسته از مراجعه کنندگان به مسجد جمکران که گرایشات دینی مدرن تری دارند از این مسجد به عنوان محل مناسبی برای عبادت و پاک سازی روحی استفاده کرده و تاسی آنان به موعود نه برای دیدار او که برای ارتقاء در مراحل سیر و سلوک عرفانی از طریق ولی حاضر و زنده خداوند است.

علاوه بر این به نظر می رسد افرادی که دارای گرایش دینی سنتی یا انقلابی هستند در مراجعه به مسجد جمکران،افزون بر انگیزه های دینی، از انگیزه های غیر دینی نوع حرمان (محرومیت نسبی) نیز برخوردارند. بسیاری از افراد کم درآمد و متعلق به طبقه فرو دست جامعه به مسجد جمکران می روند تا با دعا و توسل به امام زمان (ع) برای کسب درآمد بیشتر، یافتن شغل مناسب، پرداخت بدهی ها و دیون، صاحب خانه شدن، سفر به مکه و کربلا و سایر عتبات عالیات و حتی قبولی در کنکور و یافتن همسر مناسب و دست یابی به سایر تقاضاهای اقتصادی-اجتماعی خود، از محرومیت نسبی نجات پیدا کرده و پایگاه اقتصادی-اجتماعی خود را ارتقاء دهند. بخش بزرگی از آن چه تحت عنوان "حاجت گرفتن" از امام زمان (ع) در مسجد جمکران مطرح است در این مقوله می گنجد.

هم چنین سایر انگیزه ها نوع حرمان مانند محرومیت ارگانیسمیک، اعم از ناهنجاری های فیزیکی یا نارسایی های روانی افراد زیادی که دارای مشکلات جسمی یا ذهنی هستند را به همراه اقوام و خویشان به مسجد جمکران می کشد تا با مدد از انفاس غیبی و سلامت بخش کاریزمای موعود شفا یابند.

پوستر از آرشیو مسجد جمکران

آرزوها و انتظارات برآورده نشده در طول زندگی که اکنون به نوعی عقده درونی تبدیل شده و از راه های طبیعی و اجتماعی قابل دست یابی نبوده و یا دیر یابند نیز محرومیت های ذهنی را تشکیل می دهند که موعود و توسل به او در مکانی که به او منسوب است می تواند انگیزه خوبی برای رفتن به مسجد جمکران است.
محرومیت روحی و معنوی اما در تضاد آرمان ها ی اخلاقی فرد با جامعه تجلی پیدا می کند.کسانی که سیستم رسمی و شایع تفسیر ارزش ها نمی تواند آن ها را قانع کند و در مسیر جستجوی نظام جدید ارزش گذاری هنوز به نقطه اتکاء محکمی دست نیافته اند، در تفسیر واقعیات این جا و اکنون دچار سرگشتگی و اضطراب روحی می شوند.گروهی از این افراد که در معرض آشنایی با مفهوم موعود گرایی قرار می گیرند، آن را جای گزین مناسبی برای خلاء های روحی خود می یابند، جای گزینی که به خاطر ماورایی بودنش ظاهرا خالی از عیب و نقص های سیستم های موجود بوده و درد سرهای تشکیل و ساخت نظامی جدید و خالی از تعارض را ندارد و می تواند ولو با ابهام های غیبی خود پاسخ گوی تمام سوالات این افراد بوده و یا شخص خود را قانع کند که حتما پاسخی وجود دارد هر چند او از آن بی خبر است.

بسیاری از دین دارانی که از سویی دل بستگی شدیدی به دین داشته و از سوی دیگر پس از گذشت سالیان متمادی از تجربه تفسیر رسمی ارزش ها توسط حکومت دلسرد شده و آن را ناکارآمد یافته اند، برای پرهیز از در غلطیدن در جرگه کسانی که وقایع را با نگاهی علمی تفسیر می کنند، به موعود گرایی روی آورده و چاره دردهای روحی و معنوی خود را در ظهور امام زمان(ع) جستجو می کنند. بحران معنا، بحران امید، احساس ناامنی و اضطراب روحی دردهایی است که تنها درمانش ظهور منجی موعود است.

این افراد دارای فصل مشترک بزرگی با دیندارانی که از وضعیت سیاسی موجود ناراضی اند، هستند:.

گروهی از دینداران سنتی که از دست یابی به آرمان هایی چون آزادی، عدالت و امنیت در حکومت موجود نا امید شده اند، در انتظار ظهور موعود و بر پایی حکومت صالحان هستند. مسجد جمکران محل مورد علاقه بسیاری از طرفداران دین سنتی است که مخالف حکومت جمهوری اسلامی بوده و ظهور امام زمان (ع) را تنها راه حل دست یابی به یک نظام صالح جای گزین می دانند. برای این افراد اندیشه اصلاح جهان به دست مصلح کل تنها یک دکترین به منظور دلگرم کردن و امید وار ساختن بشریت نیست بلکه خبر از واقعیتی است که قطعا در آینده محقق می شود. طبعا همراهی با موعود در ایجاد جهانی خالی از ظلم و پر از عدل و داد نعمتی است که نصیب هر کس نمی شود. این گروه بنا بر توصیه منابع دینی، همواره دعا می کنند که از رزمندگان در رکاب موعود، برای برقراری عدالت و برپایی نظم سیاسی نوین جهان باشند.

دعای دیگری که بسیار از زبان این گروه از موعود گرایان شنیده می شود پناه بردن به موعود برای محفوظ ماندن از "شرور و فتنه های دهر" است، شروری که بیشتر جنبه سیاسی داشته و زمان و حاکمان زمانه عامل آن هستند.

قسمت اول را در اینجا بخوانید

مرتبط :وب سایت مسجد جمکران