دستگیری ناگهانی اعضای مجموعه فعالان حقوق بشر

پژمان اکبرزاده

از اوایل این هفته، تعدادی زیادی از اعضای مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، به‌طور ناگهانی بازداشت شده‌اند. این حرکت در حالی صورت گرفته که بسیاری از این فعالان، به دلیل شرایط موجود، فعالیت‌های خود را متوقف و یا در مقیاس محدودی دنبال می‌کردند.

در این رابطه، نظر احمد باطبی، سخنگوی برون مرزی مجموعه فعالان حقوق بشر ایران، مقیم واشینگتن را جویا شدم:

احمد باطبی: با توجه به تحلیل‏هایی که طی این مدت در درون «مجموعه فعالان حقوق بشر» داشته‏ایم، گمان ما این است که دستگاه امنیتی و دستگاه قضایی، پس از تسلط اطلاعات سپاه بر سیستم امنیت کشور، به این نتیجه رسیدند که فعالان مدنی در این برهه‏ی زمانی، با توجه شرایط بعد از انتخابات، می‏توانند دردسرسازتر از فعالان سیاسی باشند.

لذا دستگیری و سرکوب فعالان مدنی در دستور کار و اولویت اول نهادهای امنیتی قرار گرفت. برخورد با مجموعه هم در راستای همین تحلیل و استراتژی نهادهای امنیتی صورت گرفت.

با توجه به آن چه در ایران می‏گذشت، پیش از این که این اتفاق رخ بدهد، پیش‏بینی می‏کردید که ممکن است چنین وضعیتی پیش بیاید؟

مجموعه فعالان حقوق بشر، همیشه این پیش‏بینی را که با آن برخورد شود می‏کرد. به خاطر این که در ایران، فعالیت حقوق بشری با فعالیت سیاسی تقریبا در یک سطح قرار دارد و برخوردی که دستگاه امنیتی و خصوصاً دستگاه قضایی با فعالین حقوق بشری می‏کند، چندان متفاوت از برخورد با فعالان سیاسی نیست.
اما با توجه به تحرکات نهادهای امنیتی در ماه‏های گذشته، مجموعه فعالان پیش‏بینی می‏کرد که یک برخورد جدی و سازمان‏‌یافته با این تشکل در دستور کار نهادهای امنیتی است.

احمد باطبی،‌نیویورک، پاییز ۱۳۸۷

نهاد امنیتی از چند ماه پیش، با تشکیل چند تیم متفاوت به شهرهای مختلف ایران می‏رفت و با احضار افرادی که عضو مجموعه بودند و یا به شکلی با مجموعه مرتبط بودند، آن‏ها را ساعت‏های طولانی مورد بازجویی قرار می‏داد و از ‏آن‏ها اطلاعات کسب می‏کرد. جالب این‏جا بود که در این سلسله تحقیقات، هیچ دستگیری‏ای صورت نمی‏گرفت و خصوصاً کسب اطلاعات مدنظر بود. وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه، در کنار هم‏دیگر، می‏‌خواستند چشم‏انداز کلی‏ای از مجموعه را به دست بیاورند.

وقتی مجموعه فعالان متوجه این موضوع شد، حدود یک ماه پیش تغییری در ساختار کلی مجموعه ایجاد کرد و شکل مجموعه را از قالب قبلی به شکل جدیدتر و پیچیده‏تری درآورد. در بیانیه‏هایی که پیش از این منتشر شده‏اند، به طور مفصل توضیح داده شده است که چه تغییر و تحولاتی در این مجموعه صورت گرفته است. این اقدام مجموعه باعث شد که کلیت مجموعه و عمل‏کرد آن از رصد نهادهای امنیتی خارج شود.

مجموعه فعالان حدود ۱۰ روز پیش نیز تحلیل جدیدی از فضای امنیتی کشور داد که به نوعی رصد کلی و پیش‏بینی عمل‏کرد نهادهای امنیتی در برخورد با فعالان حقوق بشر بود.
این عوامل باعث شد که نهادهای امنیتی به این نتیجه‏ برسند که مجموعه فعالان از کار و عمل‏کرد وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه آگاه شده‏اند. به همین دلیل هم اقدام به دستگیری اعضای مجموعه کردند تا امور کار بیش از این از دست‏شان خارج نشود.

با توجه به شرایط حاکم بر ایران و فضای امنیتی‏‌ای که به وجود آمده بود، خود اعضای مجموعه به این نتیجه نرسیده بودند که به شکل کم‏رنگ‏تری در جامعه حضور داشته باشند و از دستگیری یا هر خطر دیگری که ممکن بود برایشان به وجود بیاید، پیش‏گیری کنند؟

دستگیری‏هایی که صورت گرفته، دستگیری‏های مبتنی بر اطلاعات صحیح و عقلانیت کامل نبوده است. نهادهای امنیتی با ترس از این که مجموعه فعالان تغییر ساختار داده و از رصد او خارج شده است، اقدام به دستگیری هر فردی که به نحوی با مجموعه مرتبط بود و یا سابقاً عضو آن بوده است و حتی ممکن است دیگر ارتباطی با مجموعه نداشته باشد، کردند.

تا کنون حتا شاهد دستگیری اعضای خانواده‏ی فعالان مجموعه یا فعالان پیشین آن بوده‏ایم.
معنای چنین برخوردی این است که برنامه‏ریزی درستی برای دستگیری وجود ندارد. صرفاً ترس از این است که زمام امور از دست نهادهای امنیتی خارج شود. بر مبنای هر اطلاعاتی که در دسترس آن‏ها بوده اقدام کرده‏اند. اما بسیاری از این اعضا، مدت‏ها قبل عضو مجموعه بودند اما الان عضویتی در مجموعه نداشتند و با آن کار نمی‏کردند.

در چند روز گذشته، چند نفر از اعضای مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران دستگیر شده‏اند؟

از بهمن ماه تا کنون حدود ۲۰ نفر دستگیر شده‏ بودند . در چند روز گذشته تا رقم ۳۶ نفر و حتی بیشتر هم دستگیری داشته‏ایم. اما تا همین لحظه هم اخباری که به دست ما می‏رسد، حاکی از آن است که هنوز هم دستگیری‏‏‌هایی صورت می‏گیرد.

تعدادی از اعضا، تعدادی از مرتبطین و حتی کسانی که سابقاً عضو مجموعه بودند و دیگر هیچ ارتباطی با ما ندارند، ناپدید هستند. ما هنوز دقیقاً نمی‏دانیم به چه سرنوشتی دچار شده‏اند؛ آیا دستگیر شده‏اند و یا مخفی هستند. لذا آمار دقیقی وجود ندارد. اما تا به حال از دستگیری نزدیک به ۴۰ نفر مطمئن هستیم.

با توجه به این تعداد دستگیری‏ها، فعالیت‏های مجموعه فعالان حقوق بشر در حال حاضر به چه شکل ادامه پیدا می‏کند؟

مجموعه فعالان حقوق بشر پس از تغییر ساختاری‏ای که انجام داد، شکل کاری خود را به نوعی پیچیده‏تر کرد. البته به لحاظ کیفیتی تغییری در کار مجموعه‏ی فعالان ایجاد نخواهد شد. مجموعه با پیش‏بینی این شرایط و اتخاذ تدابیر مناسب، مانند گذشته دارد کار می‏کند و ضعفی در کار ایجاد نشده است.
اما به هرحال نیروی انسانی که دستگیر می‏شود و انسان‏هایی که بنا به فعالیت‏ گذشته، فعالیت کنونی و یا حتی ارتباط یا دوستی ساده با اعضا دستگیر می‏شوند،‌ بار انسانی و عاطفی برای مجموعه دارد. مجموعه از این بابت خیلی متأسف است. با توجه به ارتباطات قوی‏ای که در سراسر دنیا بین نهادهای حقوق بشری وجود دارد، تمام نیروی خود را برای دفاع از حقوق انسانی و امنیت افراد دستگیر شده به کار می‏گیرد.

تلاش‏هایی که به آن اشاره می‏کنید، منهای صدور بیانیه و یا انجام مصاحبه‏ها با رسانه‏های مختلف، شامل چه موارد دیگری خواهد شد؟ فکر می‏کنید ‏ مجموعه فعالان حقوق بشر چه کار عملی‏ای در جهت آزاد کردن اعضای خود می‏تواند انجام بدهد؟

تلاش مجموعه فعالان حقوق بشر لزوما برای آزادی اعضای خود نیست. این مجموعه از حقوق انسان‏ها و هرفعال حقوق بشری‏ای هم که عضو مجموعه نباشد دفاع می‏کند. اعضا و یا مرتبطان دستگیر شده نیز در کنار فعالین حقوق‏ بشری‏ای که عضویت مجموعه را ندارند، اما مجموعه از شرایط آن‏ها آگاه است و وضعیت‏شان را پی‏گیری می‏کند، قرار می‏گیرند.

حداقل ظرفیت‏‌هایی که برای این پیگیری‏ها وجود دارد این است که برای این افراد پرونده‏ای باز می‏شود، آخرین اطلاعات و اخبار مربوط به آن‏ها توسط تیم‏های مختلف جمع‏آوری و آنالیز می‏شود و به صورت یک فایل کامل در اختیار نهادهای حقوق بشری بین‏المللی مانند «سازمان دیده‏بان حقوق بشر» و «سازمان عفو بین‏الملل» قرار می‏گیرد.
در کنار آن هم بنا به ارتباطاتی که وجود دارد وضعیت‏شان پی‏گیری می‏شود تا نتیجه بگیریم.

خانواده‏ی برخی از این فعالان هم از احضار و بازداشت مصون نمانده‏اند. آیا مشخص شده که دلیل بازداشت افراد خانواده چه بوده است؟

تنها تحلیلی که می‏تواند وجود داشته باشد، این است که با این کار می‏خواهند اعضای مجموعه را وادار کنند که همکاری با این مجموعه را کنار بگذارند و غیرفعال شوند. مجموعه فعالان قبلاً هم شاهد چنین دستگیری‏هایی بوده است و تحت فشار قرار دادن نهادهای حقوق بشری با این ابزار، سابقه دارد.

سایت مجموعه فعالان هم اختلال چند ساعته‏ای پیدا کرد. آیا این اختلال به دلیل وجود مشکل فنی بود یا این که سایت مورد حمله قرار گرفته بود؟

هم‏زمان با دستگیری‏ها، سایت «هرانا» که خبرگزاری اختصاصی حقوق بشرمجموعه است و هم‏چنین سایت اصلی مجموعه، هر دو مورد حمله قرار گرفتند.
به دو شکل به این سایت‏ها حمله کردند؛ یک حمله به شکل فرستادن پیام زیاد برای باز شدن سایت بود که خودبه‏خود پهنای باند سایت را پایین آورد. سرور پایین آمد و تعطیل شد و در نتیجه سایت از دسترس خارج شد.

نوع دیگر حمله این بود که از طریق ای‏میل‏های مختلف به سروری که سایت‏های مجموعه بر آن سوار است، پیامی با این محتوا که این سایت‏ها تولید اسپم می‏کنند و مزاحمت ایجاد می‏کنند، ارسال می‏شد که باعث شد سرورها سایت را پایین بیاورند. اما با فعالیت تیم فنی، سایت‏ها مجدداً بالا آمدند و دارند کار می‏کنند.