«آیت‌الله منتظری به حقوق زنان توجه کامل داشت»

شیرین فامیلی

در روزهای اخير، نظرات و مواضع آيت‌الله منتظری، نه فقط از زاويه‌ی دفاع از حقوق بشر، بلکه از جنبه‌ی دفاع از حقوق شهروندی و گروه‌های اجتماعی، مورد توجه تحليل‌گران و فعالان جنبش مدنی در ايران قرار گرفته است.

فريده غيرت، حقوق‌دان و از مدافعان حقوق زنان، با اشاره به اين که آيت‌الله منتظری توجه ويژه‌ای به حقوق خانواده‌های زندانيان سياسی داشت، به راديو زمانه می‌گويد:

«من لازم می‌دانم فقدان اين روحانی عزيز و مرجع تقليد را به شما و به تمام طرفداران ايشان تسليت بگويم. ما هم در اين مصيبت عزادار هستيم، زيرا ايشان يک فرد عادی نبود و به روايتی می‌توان گفت در دوران معاصر، پدر حقوق بشر در ايران بود. ايشان هميشه از موازين حقوقی و از خانواده‌ها، به ويژه خانواده‌ی زندانيان سياسی، دفاع می‌کرد و از ظلم‌هايی که بر آنان می‌رود، ناراحت می‌‌شد و هميشه در جهت رفع اين مسئله، دستورهايی صادر می‌کرد.»

فريده غيرت، حقوق‌دان و از مدافعان حقوق زنان

برخورد آيت‌الله منتظری نسبت به فعاليت زنان و اعتراض آن‌ها به قوانين تبعيض‌آميز از جمله موضوعاتی است که پس از درگذشت او، مورد توجه فعالان جنبش زنان قرار گرفته است.

پروين اردلان، روزنامه‌نگار و فعال جنبش زنان، معتقد است آيت‌الله منتظری در حوزه‌ی مسايل زنان، در طيف روحانيونی قرار داشت که معتقد به خرد جمعی و تغيير احکام‌اند. وی در اين باره به راديو زمانه می‌گويد:

«به نظر من می‌توان آقای منتظری را در کنار آقايان صانعی، بجنوردی، محقق داماد و مهريزی قرار داد، يعنی طيفی از انديشمندان و فقهای دينی که تأکيد دارند در حوزه‌ی قوانين، به ويژه قوانين مربوط به زنان، علاوه بر بحث فقهی، بحث اجماع عقلی و خرد جمعی نيز وجود دارد و متناسب با شرايط زمان و مکان می‌توان احکام را تغيير داد و به همين دليل بيشتر از احکام ثابت و متغير استفاده می‌کنند»

پروين اردلان در ادامه می افزايد:

«اين امر نقطه‌ی اميدی است برای بخشی از زنان و کسانی که معتقدند می‌شود تغييراتی را، متناسب با شرايط جامعه، در فقه ايجاد و احکامی مطابق با شرايط زمان و مکان، صادر کرد. به همين دليل هر اتفاقی در حوزه‌ی زنان می‌افتاد، خانم‌هايی که معتقد بودند بايد در حوزه‌ی دينی، فقها فتوا بدهند، بر نقش آقای منتظری در کنار آقايان صانعی، بجنوردی و ديگران تأکيد می‌کردند. حتی يادم می‌آيد کميته‌ی زنان کانون مدافعان حقوق بشر، در سال ۸۷ يک سری سؤالاتی را طرح کرده و برای آقای منتظری فرستاد و ايشان هم پاسخ‌هايی دادند.»

پروين اردلان، روزنامه‌نگار و فعال جنبش زنان

آيت‌الله منتظری در ديدارهايی که با تعدادی از فعالان جنبش زنان، به ويژه جمعی از زنان نوانديش ملی- مذهبی داشت، به طور روشن نظرات خود را در مورد برخی از قوانين تبعيض آميز در ايران همچون ارث، ديه و چند همسری مطرح کرده است.

فريده غيرت، حقوقدان، که با آيت‌الله منتظری ديدار کرده است با تأکيد بر اين که آيت‌الله منتظری به عنوان يک فقيه، حامی زنان و طرفدار رفع تبعيض از آنان بوده، می‌گويد:

«‌ايشان يک فقيه آزاده بود. همان طور که نظريات ايشان در مسايل ديگر جالب بوده و مورد توجه همه‌ی افراد در رده‌های مختلف و حتی غيرمسلمانان هم قرار گرفته، در مورد زنان هم حقيقت مسئله را بيان کرده است. به نام اسلام خيلی چيزها گفته می‌شود، بسياری از محدوديت‌ها را قايل می‌شوند و موانعی را در سر راه زنان قرار می‌دهند، اما آيت‌الله منتظری اين عقايد را نداشت و اسلام واقعی را مطرح می‌کرد که در آن عدالت مورد توجه است.

ايشان به حقوق زنان توجه کامل داشت و در ديدار با ما نهايت احترام را قايل بود و اعتقاد داشت که زنان بايد در عرصه‌ی اجتماع حضور داشته باشند و در جامعه، نقش واقعی خودشان را ايفا کنند و بايد مورد حمايت قانونی قرار گيرند.»

وی می‌افزايد:

«حتی در مواردی درباره‌ی تبعيض‌های قانونی، با ايشان که صحبت می‌شد، کاملاً موافق رفع تبعيض‌ها بر مبنای قوانين اسلام بودند.

البته در قوانين اسلام هم محدوديت‌هايی که اکنون در جامعه ما اعمال می شود، وجود ندارد. به عنوان مثال ايشان با سنگسار کاملاً مخالف بود و می‌گفت اين مسئله اصلاً ريشه‌ی اسلامی ندارد. ايشان هم مانند آيت‌الله صانعی معتقد بودند که در قرآن و مقررات اسلام، فقط در دو مورد بين زن و مرد اختلاف وجود دارد؛ يکی مسئله‌ی شهادت و ديگری ارث؛ وگرنه ديگر هيچ تفاوتی بين زن و مرد وجود ندارد.»

به عقيده‌ی پروين اردلان آن چه بيش از همه جايگاه و اعتبار آيت الله منتظری را برجسته می‌کرد، شيوه‌ی عمل او بود، که می‌دانست چه زمانی و چگونه، عليه نظم موجود حرکت کند. وی در اين باره می‌گويد:‌

«بيشتر، شخصيت سياسی آيت‌الله منتظری مد نظر بود، البته به عنوان شخصيت سياسی‌ای که از قدرت کناره گرفت و عليه قدرت حرکت کرد. او با سکوت‌اش، خصوصيات و ويژگی‌های اخلاقی‌اش و هم‌چنين با حبس خانگی‌اش شناخته می‌شود.

آقای منتظری را نمی‌توان فقط بعد از انقلاب ارزيابی کرد، او را بايد از دهه ۴۰ به بعد ديد که مدام با تبعيد روبرو بود و بعد از انقلاب هم که با حبس خانگی و انزوا روبرو شد. آيت‌الله منتظری، بعد از انقلاب، با دو رهبر و چهار رئيس جمهور هم دوران بوده و تمام اين افراد آقای منتظری را ديده‌اند و انتقاداتش را شنيده‌اند، به نظر من هر کس در اين دوره، نقشی زده و اگر اکنون سکوت می‌کند، برای اين است که، به نوعی، دست خودش هم آلوده بوده.»

پروين اردلان می‌افزايد:

«از اين زاويه، می‌توانم بگويم که شخصيت ايشان قابل احترام است و خوشحالم که ايشان حداقل در روزهای آخر زندگی خود، شاهد اقبال مردم به سوی خواسته‌های حق طلبانه، حقوق بشری و آزادی‌خواهانه بود.

آقای منتظری به خاطر تلاش‌هايش در دهه‌ی ۶۰ و اعتراض به کشتار زندانيان سياسی در آن دهه و به خاطر چيزهايی که در زمان خود اجرا کرد، مهم هستند.

اين که فرد در کجا می‌تواند خودش را کنار بکشد و در کجا خودش را، حتی مورد اهانت جمعی قرار دهد و در مقابل آن سکوت کند، يعنی کسی که مصلحت را فدای قدرت نکرده. در واقع ايشان در کار خود مصلحت‌انديشی نکرد و اين مسئله برای ما درس بود.

من از مرگ ايشان بسيار متأسف شدم، ولی بيشتر از اين متأسفم که چرا در زمان حيات ايشان، خيلی از حرکت‌ها انجام نشد.»