تخلیه کشور از روزنامه‌نگاران با تشدید رعب و وحشت

ایرج ادیب‌زاده

دور تازه‌ای از فشار بر روزنامه‌نگاران ایران آغاز شده است. بیانیه‌ی تازه‌ی سازمان گزارشگران بدون مرز در پاریس از بازداشت سه روزنامه‌‌نگار دیگر آکو کردنسب، مزدک علی‌نظری و رحیم غلامی خبر داده است. گروه پرشمار بی‌سابقه‌ای از روزنامه‌نگاران مستقل از ایران خارج شده یا گریخته‌اند. بیانیه‌ی تازه‌ی سازمان گزارشگران بدون مرز ابراز نگرانی کرده که با تشدید رعب و وحشت و سانسور مقامهای ایرانی موفق شوند، کشور را از روزنامه‌نگاران مستقل خالی کنند.

با رضا معینی از سازمان گزارشگران بدون مرز در مورد این مسأله گفت‌وگو کرده‌ام.

آقای رضا معینی، سازمان گزارشگران بدون مرز بار دیگر سرکوب آزادی بیان در ایران را محکوم کرده است. هم‌چنین بازداشت روزنامه‌نگاران، فشار بر وکلا و بر خانواده‌های زندانیان مطبوعاتی را. وضعیت روزنامه‌ و روزنامه‌نگاران مستقل ایران را در حال حاضر شما چطور ارزیابی می‌کنید؟

اگر کلمه‌ا‌ی برای این وضعیت بتوانیم پیدا کنیم، در یک کلام باید گفت اسفبار است. این را من چندین بار تکرار کرده‌ام، ولی متأسفانه هنوز بدتر از گذشته است. این وضعیت وضعیتی است که غیرقابل تحمل است. از یک سو تعداد زیادی از روزنامه‌نگاران همان گونه که خودتان اشاره کردید، در زندان‌ هستند.

از سوی دیگر تعداد بیشتری کشور را ترک کرده‌اند، تحت فشار و از وحشت زندان و شکنجه و عملاً آن‌هایی هم که در ایران مانده‌اند، آن‌چه در این اطلاعیه ما اشاره کرده‌ایم، بنابر وضعیتی که دارند یا مورد تهدید قرار می‌گیرند، یا احضار می‌شوند. ازجمله خانواده‌های زندانیان و وکلا و مدافعان حقوق بشر. در این رابطه به طور مشخص چندین مورد را ما بررسی کرده‌ایم.

علاوه بر همه‌ی این مباحثی که شما به خوبی بیان کردید، نکته‌ی دیگری هم باید اضافه کرد و آن احکام سنگینی است که علیه روزنامه‌نگارانی که در زندانند و حتا آن‌هایی که به قید وثیقه آزاد شده‌‌اند شروع شده و عملاً احکامی بسیاری نگران‌کننده است.

آقای معینی سازمان گزارشگران بدون مرز کمپینی هم برپا کرده است برای همیاری به روزنامه‌نگاران ایرانی که کشور را ترک کرده یا از ایران گریخته‌اند و در انتظار اجازه‌ی اقامت در کشورهای آزاد به‌سر می‌برند. خبرهای مختلفی هست. تعداد این روزنامه‌نگاران را برخی بیش از ۱۵۰ نفر می‌دانند. سازمان شما تا کنون پرونده‌ی چند نفر را در این کمپین همیاری قرار داده است؟

اگر اجازه بدهید من به شکل کلی توضیحی بدهم. یک، تعداد پرونده‌هایی که ما امروز داریم، چیزی نزدیک به ۷۰ پرونده است. این به این معنی نیست که ۷۰ روزنامه‌نگار ایران را ترک کرده‌اند. حداقل آن‌هایی که با ما در ارتباطند و تقریباً اکثریت‌شان تا حالا ارتباط گرفته‌اند، این تعداد می‌شوند.

بخش عمده‌ی این روزنامه‌نگاران امروز در کشورهای همسایه‌ی ایران منتظر ویزا هستند و به آن‌جا پناهنده شده‌اند. این واقعیت است که کشورهای امضاکننده‌ی کنوانسیون ژنو، یعنی کشورهای اروپایی و برخی کشورهای دیگر که البته عمدتاً این کشورها اروپایی‌اند، این‌ها در رسیدن پناهنده به کشور، یعنی به مرز جغرافیایی‌شان، می‌توانند وضعیت پرونده را بررسی کنند و خودشان پناهندگی بدهند یا ندهند.

در دیگر کشورها مثل ترکیه، پاکستان، عراق و یا کشورهای همسایه‌ی ما مثل خود ایران که امضاکننده‌ی کنوانسیون ژنو نیستند، این پناهندگان باید پرونده‌ی‌شان از طریق کمیساریای عالی پناهندگان مورد بررسی قرار گیرد. اگر با پرونده موافقت شد، یعنی پناهندگی‌شان تأیید شد، باید منتظر بمانند که کشور ثالث که عمدتاً کشورهای اروپایی و کانادا و آمریکا و دیگر کشورهایی که می‌توانند پناهنده بگیرند، در لیست خودشان به این پناهندگان جا بدهند که بیایند.

وضعیت کمیساریای عالی پناهندگی در همین کشورهایی که من نام بردم، وضعیت بسیار دشواری است. ما در این رابطه در مقابل چند مسأله قرار گرفته‌ایم. یکی آن که به عنوان یک سازمان مدافع حقوق بشر نمی‌توانیم به کمیساریای عالی پناهندگی بگوییم که این پرونده را زودتر یا با اولویت دیگر یا اولویت بیشتر مورد بررسی قرار دهد. این کار درستی نیست.

از سوی دیگر تعداد مراجعین به این کمیساریای عالی پناهندگی می‌توانیم بگوییم روزانه مثلاً صد یا دویست نفر آدم است. در این رابطه مستثنی کردن روزنامه‌نگاران برای ما غیرممکن است، ضمن آن که این کار را هم می‌کنیم. یعنی به کمیساریای عالی پناهندگی نامه می‌نویسیم، به آن‌ها می‌گوییم که این پرونده‌ها را بنابر وضعیتی که هست، حداقل بیشتر مورد توجه قرار دهند.

در کنار آن اما وضعیتی که امروز به‌ویژه برای برخی از روزنامه‌نگاران ما در این کشورها هست، وضعیت خطرناکی است. این روزنامه‌نگاران شاهدین وقایعی در ایران بوده‌اند. این وقایع بسیار بااهمیت است. برخی از این روزنامه‌نگاران در وقایعی که ما مرتب در طی این دو سه ماه گذشته از آن‌ها صحبت کردیم، در بدترین شکل در این کشورها زندگی می‌کنند، و در خطر زندگی می‌کنند. به همین خاطر سازمان گزارشگران بدون مرز این کمپین را راه انداخت.

این کمپین در اساس بر این مبنا است که یک، به این تعداد کشورهای اروپایی باید ویزا دهند، چیزی که ما نامش را گذاشته‌ایم ویزا برای آزادی. ما از همه‌ی کشورهای اروپایی تقاضا کردیم که به این‌ها بلافاصله ویزا دهند و در چارچوب همان کنوانسیون ژنو منتظر نمانند در رابطه با کمیساریای عالی پناهندگی. این اولین کاری بود که کردیم.

برخی از کشورهای اروپایی با ما همکاری می‌کنند و ویزا داده‌اند، برخی دیگر متأسفانه این کار را تاکنون انجام نداده‌اند. اما این پناهندگان اگر بخواهند تغییر مکان بدهند و کار و ویزایشان درست شود، ما بودجه‌ی خاصی نداریم.

یعنی گزارشگران بدون مرز بودجه‌ای برای پناهندگان ندارد. واقعیت این است. به همین خاطر تقاضای همیاری کردیم و به‌ویژه اولین خطابمان هم به هموطنان ایرانی‌مان است که اگر می‌توانند به ما کمک کنند و در این رابطه آن چیزی که ما می‌گوییم مقداری پول، امکانات مالی، هتل هر گونه امکانی که خودشان فکر می‌کنند در اختیار ما قرار دهند که بتوانیم این پناهندگان را جابجا کنیم.

ما فکر کردیم با همیاری همه‌ی مدافعان آزادی بیان برای ایران، مدافعان آزادی زندانیان سیاسی، مدافعان آزادی در ایران، در سراسر جهان و بویژه ایرانیان مقیم خارج، می‌توانیم دست کم تا وقتی شرایط کمی عادی شود، این مشکل را حل کنیم. این کمپین ما است.

همین کمپین را شما برای روزنامه‌نگارانی که در زندان هستند به نوع دیگری ادامه می‌دهید؟

بدون شک. یعنی ما مسأله‌ی اصلی‌مان این است که ما یک سازمان دفاع از حقوق پناهندگان نیستیم. ما سازمان دفاع از آزادی بیان هستیم و به این عنوان دفاع از روزنامه‌نگاران زندانی هستیم. این کمپین یک کمپین دائمی است و ما ادامه می‌دهیم.

یعنی گزارش‌دهی مشخص راجع به وضعیت روزنامه‌نگاران زندانی، محکوم کردن هر اقدام در این رابطه، جمع‌آوری لیست زندانیان، مشخص کردن محکومیت‌شان و در این رابطه اطلاع‌رسانی به نهادهای بین‌المللی سازمان ملل و به طور مشخص خواست از مسئولین ایرانی که به این مسأله دقت کنند و بدانند که بازداشت روزنامه‌نگار بازداشت یک جامعه است، گروگان گرفتن یک جامعه است و این راه حل نیست.

ما در اولین اطلاعیه‌‌هایمان تأکید کرده بودیم که برای حل هر بحرانی نیاز به گفت‌وگو است، برای گفت‌وگو نیاز به آزادی بیان است. در این رابطه اگر حداقل توصیه‌ی ما و توسعه‌ی همه‌ دلسوزانی که در ایران این صحبت را کرده بودند و در خارج از ایران، مسئولین‌ای گوش می‌کردند که امروز با باتوم روزنامه‌نگار و شهروند ایرانی را کتک می‌زنند، حداقل می‌توانست به این خشونت‌ها منجر نشود.