«دادگاه‏ها می‌توانند به توصیه‏ قوه‏ی قضاییه عمل نکنند»

مریم محمدی

صرفه‏نظر از این که عرصه‏ی حقوق بشر در ایران، همیشه زمینه‏ی بحث و گفت‏‌‌وگو و موجب صدور احکام متعدد علیه نظام قضایی و سیاسی کشور بوده است، می‏‏توان گفت پس از روی کارآمدن دولت نهم شرایط همواره بدتر و سنگین‏تر شده است. از نقض ابتدا‏یی‏ترین حقوق فردی، اجتماعی و حرفه‏‏ای تا صدور احکام خشن و افراطی جزایی در دادگستری.

خبر اجرای حکم سنگسار برای سه مرد در مشهد که جزییات آن را خواهید شنید و نیز احتمال سنگسار یک زن و مرد دیگر در اصفهان، در هر لحظه از این ایام، موضوع گفت‌وگوی من با آقای محمد مصطفایی، وکیل دادگستری در ایران و خانم مهرانگیز کار، وکیل دعاوی و حقوق‏دان ساکن امریکا، است.

نخست با آقای مصطفایی صحبت می‏کنم:

آخرین خبری که در مورد سنگسار مشهد دارم این است که سه نفر را سنگسار کرده‏اند. از این سه نفر، یک نفر توانسته است از گودال مرگ خارج شود و فرار کند. دو نفر دیگر سنگسار شده‏اند. این خبر را آقای جمشیدی روز گذشته تائید کرد و هم‏چنین اعلام کرد: «توصیه‏ای که رییس قوه‏ی قضاییه کرده‏ است را دادگاه‏ها می‏توانند عمل نکنند».

پس توصیه‏‏ی رییس قوه‏ی قضاییه چه معنایی دارد؟ چرا قضات می‏توانند عمل نکنند؟

رییس قوه‏ی قضاییه نمی‏تواند حکم صادر کند. تنها کاری که می‏تواند بکند، این است که بخش‏نامه بدهد و با بخش‏نامه بخواهد که روند دادرسی به گونه‏ای دیگر باشد. در مورد مسایل سنگسار، آقای شاهرودی می‏تواند این کار را بکند که پرونده‏های سنگسار را بگیرد، از رهبری برای ‏آن‏ها تقاضای عفو کند و رهبری عفو کند و موضوع سنگسار به این صورت از بین برود.

در بخش‏نامه‏ای که صادر شده، گفته‏اند: «سنگسار را انجام ندهید» در حالی که قضات می‏‏توانند از استقلالی که دارند استفاده کنند، حکمی را که صادر شده به مرحله‏ی اجرا دربیاورند و اجرا کنند.

چنین موردی سال گذشته در قزوین هم اتفاق افتاد.

بله، سال گذشته هم آقای جعفر کیانی در تاکستان قزوین به همین صورت سنگسار شد، ولی هم‏جرمش عفو خورد.

متاسفانه مثل این که باز هم به خاطر پرونده‏ی سنگسار به اصفهان رفته بودید، این مورد چگونه است؟

خانواده‏ی آن‏ها به ما (به من و خانم صدر) زنگ زدند و اسامی این دو نفر را به نام‏های خانم گیلان محمدی و آقای غلام‏علی اسکندری، به ما دادند و اعلام کردند که این دو نفر در معرض سنگسار قرار دارند. برای این که بتوانیم از آن‏ها وکالت‏نامه بگیریم و کارهای‏شان را انجام بدهیم، به زندان اصفهان رفتیم.

ولی متاسفانه قاضی ناظر زندان به ما اجازه‏ی ملاقات نداد. ما را به دادگستری پیش دادستان فرستاد، آقای دادستان هم این اجازه را نداد. پیش رییس دادگستری رفتیم، از ایشان دستور گرفتیم که قاضی ناظر زندان دستور بدهد طبق قانون عمل شود و ما بتوانیم با این دو نفر ملاقات کنیم و به گونه‏ای به آن‏ها کمک شود. ولی متاسفانه، این اجازه به ما داده نشد.

آیا توانستید از طریق خانواده مطلع شوید که ماجرا چه بوده است؟

تنها چیزی که اطلاع داریم این است که حدود سه چهار سال پیش این دو نفر با هم ارتباط داشته‏اند، شاکیان آن‏ها هم همسرانشان بوده‏اند. به این شکل آن‏ها را دستگیر و محاکمه کرده‏اند. جزییات پرونده را دقیقاً نمی‏دانیم.

حکم سنگسار فقط در صورتی که شاکی خصوصی وجود داشته باشد، انجام می‏شود؟

نه، نیازی نیست که حتما شاکی خصوصی داشته باشند. اگر مردی که زن دارد، با زن دیگری بدون این که علقه‏ی زوجیت بین آن‏ها بسته شود، مرتکب زنا شوند ـ برعکس هم همین‏طورـ مجازاتی که قانون‏گذار برای این جرم در نظر گرفته، سنگسار است.

در مورد این دو نفر، حکم به سنگسار داده شده؟ یا این نگرانی وجود دارد؟

حکم به سنگسار داده شده. گویا دیوان عالی کشور هم حکم را تائید کرده است و این خطر وجود دارد که آن‏ها، با توجه به این که اجازه‏ی ملاقات به ما ندادند و اجازه ندادند که ما برویم با آن‏ها وکالت‏نامه تنظیم کنیم، به نظر من، وضعیت خیلی خطرناکی دارند. احتمال دارد هرآن سنگسار شوند.

اگر وضیت‏شان فرق می‏کرد، صد درصد به ما اجازه‏ی ملاقات می‏دادند و می‏گذاشتند که وکالت‏نامه تنظیم کنیم.

واقعاً دلیل این افت و خیزها چیست؟ چگونه است که علی‏رغم فعالیت‏ها و توجه جهانی به ضعیت حقوق بشر در ایران، هر روز بد و بدتر می‏شود؟

خانم کار، سنگسار در ایران همیشه افت و خیز داشته، به عنوان حقوق‏دانی که در ایران مستقیما با این مساله درگیر بودید، روند اجرا و شدت و ضعف آن در ایران چگونه بوده یا هست؟

سنگسار را از اول انقلاب حتی می‏توانم بگویم‏‏، قبل از این که قانون آن از تصویب بگذرد داشته‏ایم. یک سری از رفتارها و هنجارهایی که شکل قضایی داشت، از همان ابتدای انقلاب با صدور فتوای ‏آقایان اجرایی شد.


مثلا، خودم شاهد بودم که در بعضی از مساجد دختر و پسری را می‏بردند و شلاق می‏‏زدند یا دزدی را می‏بردند مجازات می‏کردند؛ هنوز هم قوانین ما تغییری نکرده بود و هم‏چنان قوانین عمومی زمان شاه لازم‏الجرا بود. البته، بعدا همه‏ی این‏ها تبدیل به قانون شد.

چطور شد که یک زمانی موج سنگسار فرو نشست؟

بعد از این که سازمان‏های جهانی و به‏طور کلی، جامعه‏ی جهانی نسبت به موضوع حساسیت نشان داد، دستورات محرمانه‏ای صادر کردند.

برای مثال، شاهد بودم که موکل‏ام به سنگسار محکوم می‏شد، بعد قاضی به او می‏گفت (البته محرمانه هم نبود، در حضور خود من می‏گفت): «تو فقط توبه کن، ما این توبه‏ی تو را همراه با کل پرونده و تقاضای عفو به دفتر مقام رهبری می‏فرستیم. این تقاضای عفو و توبه‏ی تو در آن‏جا کار خود را خواهد کرد».

یعنی، قاضی به قانون عمل می‏کرد، موضوع را تا مرحله‏ی نهایی می‏برد. ولی دستورات پنهانی از باب مصلحت، این بود که همراه با توبه و تقاضای عفو آن زن (می‏گویم زن، چون موکلینی که با آن‏ها سروکار داشتم، عموما زن بودند) به دفتر مقام رهبری می‏رفت و در آن‏جا مشمول عفو می‏شد.

صحنه‏‏ی جهانی که به آن اشاره کردید، امروز توجه‏اش به جامعه‏ی ایران بیشتر از گذشته است، فعالان حقوق بشر هم که بیش از گذشته در جامعه فعال هستند. مقامات قضایی مثل آقای شاهرودی و آقای مرتضوی در زمان شما هم بودند. چگونه است که آن موقع چنین ملاحظاتی انجام می‏شد ولی الان نه؟

در زمان ما، آقای خاتمی رییس جمهور بود. در یک دورانی هم مجلسی داشتیم، با اکثریت اصلاح‏طلبان. آن‏چه هم که بسیار مهم است، جو حاکم بر کشور است. جوی که در آن زمان در کشور وجود داشت، صرف‏نظر از مخالفت‏های بسیاری که با اصلاحات بود، با جوی که در حال حاضر در ایران هست، متفاوت بود.

در حال حاضر، حوزه‏های حکومتی که قبلاً اصلا‏ح‏طلبان در اختیار داشتند، مثل دولت و نهادهای مرتبط با آن یا مجلس، در اختیار تفکری است که تعریف‏‏اش از اسلام، تعریف متعادلی نیست و عموما آرمان این است که همه‏ی مسایل مملکتی را به سمت دهه‏ی اول انقلاب ببرند.

معنای دهه‏ی اول انقلاب این است که آن زمان کسی چون و چرایی با مساله‏ی سنگسار نمی‏کرد، یا چون و چرایی با اعدام نوجوانان نمی‏شد. اساساً فضا آن‏قدر بسته بود که کسی در باره‏ی حقوق این‏گونه افراد صحبتی نمی‏کرده است. بنابراین، تحولات سیاسی همواره در این‏گونه مسایل در ایران، تاثیرگذار است.

در مورد شرایط بین‏المللی هم اشاره‏ای داشتید؟

در آن زمانی که ما کار می‏کردیم، خیلی اهمیت داده می‏شد که ایران از نظر بین‏المللی وجهه‏ی بهتری در دنیا پیدا کند. ولی بعد از این که بحث هسته‏ای مطرح شد، دیگر مقاماتی که این بحث را به خصوص در چند سال اخیر در دنیا عمده کردند، ابداً به واکنش‏های بین‏المللی اهمیتی نمی‏دهند.

خُب وقتی از نظر داخلی تصمیم گرفته شده، بازگشتی به اول انقلاب داده شود و از نظر بین‏المللی هم به سازمان‏های جهانی اهمیتی نمی‏دهند و همواره به مواردی که به مسایل ما مرتبط نیست، مثل زندان گوانتانامو، یا نقض حقوق بشر در امریکا و اروپا استناد می‏‏کنند، به این ترتیب برای این که فشارهای داخلی و بین‏المللی تاثیرگذار باشد، مقدار زیادی محدودیت پیدا شده است.

چون اراده‏ای در درون ایران وجود ندارد که به این داوری‏های بین‏المللی اهمیت و اعتبار بدهد.