حقوق زنان و توسعه

مریم محمدی

از روز پایانی هفته‏ی گذشته، جمعه تا دوشنبه‏ی هفته‏ی جاری، روزهای چهاردهم تا هفدهم نوامبر، برابر با ۲۴ تا ۲۷ آبان‌ماه، فعالان جنبش زنان از سراسر جهان در شهر «کیپ تاون» در آفریقای جنوبی گرد هم آمدند تا یازدهمین کنفرانس جهانی زنان «آوید» (AWID) را با موضوع حقوق زنان و توسعه، برگزار کنند.

آسیه امینی، شادی صدر، محبوبه عباسقلی‏زاده و ساناز الله‏بداشتی، از فعالان جنبش زنان نیز در این سمینار شرکت داشتند. در مورد مضمون و محتوای این سمینار، با خانم نرگس محمدی گفت و گو کرده‌ام.

خانم محمدی، اگر ممکن است در مورد نام «آوید»، این سمینار و محتوی آن توضیح مختصری بدهید.

آوید، نام اختصار «انجمن حقوق زنان در توسعه»، یک سازمان بین‏المللی فمینیستی و مبتنی بر عضویت ان‌جی‌ا‌وها از سراسر جهان است.

فعالان حقوق زنان از سراسر جهان هر سه ‌سال یک‏بار برای تعیین استراتژی دور هم جمع می‏شوند. البته اهداف دیگری هم مد نظر است. در سمینار امسال ۲۲۰۰ نفر از فعالین زنان حضور داشتند.

وقتی از تعیین استراتژی در جنبش زنان صحبت می‏کنید، آیا به زمینه‏ی مشخصی اشاره می‏کنید؟

منظور استراتژی جنبش‏های فمینیستی در سراسر جهان است. از موضوعاتی که مورد بحث قرار می‏گیرد، جمع‏بندی می‏کنند تا سه سال بعد روی آن مباحث کار کنند.

مثلاً ایجاد جنبش‏ها یا سازمان‏های فمینیستی، چگونگی حمایت از حقوق زنان و تامین منابع مالی این جنبش‏ها، یا چالشی که جنبش‏های فمینیستی، اساساً با بنیادگرایی‏های مذهبی دارند و مقاومت‏هایی که بنیادگرایان مذهبی در مقابل تحقق حقوق زنان در جاهای مختلف در سراسر جهان دارند.

پوستر یازدهمین کنفرانس جهانی زنان آوید

منظور از این بنیادگرایی مذهبی، فقط در مورد کشورهای اسلامی است یا زنان تحت مذاهب دیگر هم این مشکل را داشتند؟

بنیادگرایی مذهبی چه در ساختار قدرت و چه خارج از آن، یعنی چه این‏که در درون دولت‏ها قدرت‏مند باشد و چه این‌که خارج از قدرت حاکمه فعال باشد، با تاثیری که در فرهنگ‏سازی مردم دارد، نقش منفی را برای تحقق حقوق زنان بازی می‏کند.

مثالی از این موارد دارید؟

زنان فعال کشور بولیوی نمونه‏ای آورده بودند و به عنوان یکی از دستاوردهای‏شان در مقابله با بنیادگرایی مذهبی در کشورشان ذکر می‏کردند.

کاتولیک‏ها با قدرت زیادی که در این کشور داشتند، در مقابل تحقق حقوق زنان و قرار گرفتن آن‏ها در قوانین کشور و حتی قانون اساسی، مقاومت‏های زیادی انجام می‏دادند و نقش بازدارنده‏ای برای تحقق حقوق زن داشتند.

فعالین زنان از یک مساله‏ی خاص به نام «بهداشت و باروری زنان» شروع می‏کنند که مقاومت‏های زیادی هم در مقابل این حرکت آن‏ها وجود داشته است.

این حرکت چند دهه طول می‏کشد، اما بالاخره زنان موفق می‏شوند که نه تنها در تحقق خواسته‏ی خودشان در رابطه با آن موضوع مشخص موفق شوند، بلکه با ایجاد هماهنگی در بدنه‏ی جامعه‏ی مدنی، حتی موفق به تغییرات اساسی در قانون اساسی کشور می‏شوند. این دستاوردی بود که بیش از آن‏چه این زنان انتظار داشتند، موفقیت‏آمیز بوده است.

در مورد بولیوی، جالب است که آن‏جا یک حکومت لائیک و چپ‏گرا بر سر کار است. آیا زنان با این هم مشکل داشتند؟

بله، دقیقاً. در مواردی بنیادگرایی مذهبی مثل حکومت طالبان، یا در اشکال مختلف دیگری که الان در جهان دیده می‏شود، در ساختار قدرت وارد می‏شوند و با استفاده از ابزار قدرت، یعنی ابزار حکومتی، نظامی، فرهنگ‏سازی می‏توانند به بنیادگرایی مذهبی قدرت ببخشند.

در بعضی مواقع این کاملاً به شکل غیرطبیعی است، یعنی جامعه در مقابل آن مقاومت می‏کند و با بنیادگرایی مذهبی نه تنها در مورد حقوق زنان، بلکه در بسیاری از عرصه‏ها مخالفت می‏کنند.

اما در رابطه با بولیوی، دقیقاً همان‏طور است که می‏گویید، هرچند بنیادگرایی مذهبی در ساختار قدرت حضور نداشت، اما کلیسای کاتولیک آن‏چنان نفوذی بر قدرت داشت که از این طریق مانع تحقق حقوق زنان حتی در قوانین جاری آن حکومت می‏شد.

این جنبش فمینیستی از همان نهادهای مدنی و خارج از ساختار قدرت شروع می‌کند و به مقابله با این بنیادگرایی می‏پردازد و نه تنها در عرصه‏ی مشخص اهداف خود، بلکه در سایر عرصه‏ها هم به موفقیت می‏رسد.

از مساله‏ی بنیادگرایی مذهبی گذشته، چه مسایل و مشکلات دیگری مبتلا به جنبش زنان بود؟

از مسایل دیگر، مساله‏ی فحشا و ایدز بودند. چون رابطه‏ی تنگاتنگی بین فقر و ایدز در جهان وجود دارد و قربانیان عمده‏ی فقر در تراز اول، زنان و کودکان هستند، بنابراین مساله‏ی فقر، فحشا، ایدز، زنان مطلقه که البته منحصر به یکی دو کشور نیست، خیلی جاها، این مساله‏ای بود که زنان روی آن تمرکز می‏کردند.

یک مساله‏ی دیگر هم، مسایل زنان مدافع حقوق بشر بود. چون زنان در فعالیت‏های حقوق بشری در سراسر جهان فعال هستند و اساساً با مواردی مواجه‏اند که به آن‏ها فشار می‏آورد یکی از مشکلات،‏ بیماری‏هایی است که بعد از آن سراغ این زنان می‏آید.

آیا جز خانم سوسن طهماسبی که قرار بود همراه شما در این کنفرانس شرکت کنند و نتوانستند، خبر داشتید که زنانی از کشورهای دیگر هم موفق نشدند به دلیل موانع قانونی شرکت کنند؟

حداقل در محافلی که ما حضور داشتیم، مورد خاص دیگری را آن‏جا نشنیدم. در رابطه با سوسن طهماسبی این مساله در کنفرانس خیلی مشهود بود. اطلاعیه‏ای هم توسط فعالین زنان امضا و منتشر شد.

در آن از دولت جمهوری اسلامی ایران خواسته شد که به ممنوعیت خروج فعالان جامعه‏ی مدنی، از جمله فعالان زنان پایان داده شود و به خصوص درخواست کردند ممنوعیت خروج خانم طهماسبی که در این نشست می‏بایستی به عنوان یکی از شرکت‌کنندگان حضور پیدا می‏کرد، برداشته شود.

در پایان سمینار آیا قطعنامه یا بیانیه‏ای به عنوان بیانیه‏ی پایانی که جمع‏بندی سمینار باشد، منتشر شد؟

هفدهم نوامبر سمینار را ترک کردیم و به تهران برگشتیم. تا لحظه‏ای که ما آن‏جا بودیم، قطعنامه‏ای ارایه نشد. اما قطعنامه‏ی پایانی خواهد بود که شاید بعداً منتشر شود.