«در حقوق بشر گام به گام عقب می‌رویم»

مریم محمدی

در ادامه‌ی برنامه‌های ویژه نوروز و ارزیابی گذشته و نگاهی به چشم‌انداز آینده با خانم شیرین عبادی، حقوقدان و فعال سرشناس حقوق بشر در ایران گفت‌وگو کردم:

وضعیت حقوق بشر در سال گذشته متاسفانه مانند یکی دو سال قبل نبود و به نظر می‌رسد که ما گام به گام داریم عقب می‌رویم. در مورد نقض حقوق بشر من می‌توانم به مساله سهمیه‌بندی جنسیتی دانشجویان اشاره کنم. با وجود آنکه این طرح به‌خاطر اعتراض زنان ما در مجلس مطرح نشد، ولی وزارت علوم عملا این طرح را اجرا کرد. بعد از کنکور ما شاهد اعتراضات زیادی بودیم که این طرح اجرا شده و درست نیست.

چطور اجرا شده وقتی که هنوز تصویب نشده است، چه راه‌های عملی پیدا کرده بودند برای اجرای آن؟

راه عملی نادیده گرفتن قانون و زیر پا گذاشتن حق و عدالت. داوطلبان ورود به دانشکده پزشکی (دختران) اعتراض کرده بودند که با معدل بالاتر از ورود به دانشگاه محروم شدند. خود وزارت علوم هم اخیراً اعلام کرده که سهمیه جنسیتی، سی درصد و سی درصد برای دختران و پسران در نظر گرفته شده و بقیه آن هم روی کنکور. یعنی درحال حاضر که بیش از 65 درصد دانشجویان دانشگاه‌های ما، دختر هستند؛ سهمیه جنسیتی به ضرر زن‌هاست و وزارت علوم رسما آن را اجرا خواهد کرد.

در سال گذشته، ما شاهد تبعیض علیه جنسیت بودیم و زنانی که به‌خاطر مبارزه در کمپین یک میلیون امضاء به زندان رفتند، ممنوع الخروج شدند و برای تعدادی هم متاسفانه حبس تعیین شده بود؛ مثل « پروین اردلان».

در سال گذشته ما انتخابات را داشتیم که متاسفانه انتخابات آزاد و سالمی نبود.

در سال گذشته ما شاهد آزار اقلیت‌های قومی و مذهبی بودیم. عده‌ای از اقوام خواهان اداره شدنشان بر مبنای فدراتیو هستند به این صورت که مایل هستند حقوق و زبان مادری خودشان را داشته باشند و رؤسا از افراد بومی انتخاب بشود. این خواست زیادی نیست و قانون اساسی هم بر این خواست صحه گذاشته است.

در سن هفت سالگی،‌وقتی که مدرسه شروع می‌شود، ذخیره لغات برای یک بچه‌ای که زبان مادری‌اش فارسی است، خیلی بیشتر است تا آن کسی که زبان مادری‌اش کردی و یا بلوچی و یا ترکی است. قانون اساسی ما هم اجازه داده که در کنار زبان فارسی، زبان قومی و مادری هم تدریس بشود. متاسفانه این قسمت از قانون اساسی تاکنون اجرا نشده و یکی از گله‌مندی‌های اقوام در ایران، همین مسئله است.

دراویش گنابادی را از یاد نبریم که به چه صورت آنها را محاکمه و محکوم کردند! و همچنین بهاییان که روز به روز میزان فشار بر آنها افزوده می‌شود.

همچنین ما شاهد مجازات‌هایی بودیم که کلا با ضوابط حقوق بشر ناسازگار است؛ مثل سنگسار. مثل اعدام افراد کمتر از هجده سال. مثل قطع دست و پا که متاسفانه در استان سیستان و بلوچستان، پنج نفر به این صورت مجازات شدند. یعنی دست راست و پای چپ آنها را بریدند و فقط اعلام کردند که اتهام اینها افساد فی‌الارض است و مشخص نیست که افساد فی‌الارض از دید حکومت یعنی چه.

در سال گذشته ما شاهد زندانی بودن دانشجویان‌مان بودیم. احسان منصوری و دوستان او هنوز در زندان هستند. در سال گذشته تعدادی از دانشجویان موسوم به دانشجویان چپ به زندان رفتند که برخی از آنها هنوز در زندان هستند و یکی از آنها به نام بهروز کریمی،‌ آنچنان در زندان اذیت شد که طبق گفته دوستانش حتی می‌خواست خودکشی کند که او را نجات دادند.

سال گذشته خانم بنی‌یعقوب، دکتر جوانی که به جرم صحبت با نامزد خود در پارک همدان دستگیر و سپس به‌طرز مشکوکی کشته شد.

آقای لطف اللهی دانشجویی که در سنندج دستگیر و بعد به‌طرز مشکوکی به قتل رسید و بدون اینکه حتی جنازه او را به خانواده‌اش نشان بدهند، او را دفن کردند. اینها تماما از موارد نقض حقوق بشر است که با کمال تاسف در سال گذشته در ایران اتفاق افتاد.

اضافه براینکه یکی از سنگرهای مهم حقوق زن، یعنی ماهنامه زنان را لغو امتیاز کردند. در روزهای پایانی سال، 9 روزنامه و مجله را تعطیل کردند. اینها نشانه‌های خوبی نیست.

خانم عبادی،‌ آیا در طی مبارزاتی که در سال گذشته بود، تلاش‌هایی که شما کردید، مواردی هم بود که شما فکر کنید که یک تلاشی به نتیجه رسید و موفقیت داشت؟

موفقیت ما بازگشت به نقطه صفر است. یعنی موفقیت ما جایی است که کسی را دستگیر می‌کنند و ما می‌رویم در دادگاه و موفق می‌شویم که او را از زندان بیرون بیاوریم. ظاهرا موفقیت است، ولی در اصل باید اندیشید که چرا اساسا زندانی سیاسی باید داشته باشیم که ما وقتی که این را از زندان بیرون می‌آوریم، خوشحال باشیم.

من اشاره می‌کنم به پرونده زهرا کاظمی. پرونده زهرا کاظمی، چهار سال طول کشید و دادگاه هرگز حاضر نبود که به ادعای ما در زمینه نقص تحقیقات توجه بکند. بعد از چهار سال خوشبختانه شعبه تشخیص، حرف ما را قبول کرد که تحقیقات از ابتدا نادرست بوده و بنابراین ما برگشتیم به نقطه صفر؛ یعنی شروع تحقیقات. این را می‌شود گفت که پیروزی است. اما چه پیروزی! کاری که چهار سال قبل باید شروع می‌شد، الان ما تازه داریم شروع می‌کنیم و خوشحال هم هستیم! پیروزی‌های ما هم اینطوری است دیگر چه کار کنیم...

خانم عبادی، با این ارزیابی که شما از حقوق بشر در سال گذشته از ایران ارائه کردید، چشم‌انداز آینده هم فکر می‌کنم که روشن باشد. سؤالم از شما را تعمیم می‌دهم، چون شما در صحنه‌های مختلف در جامعه ایران نقش دارید. بطور کلی سال آینده را در ایران چگونه می‌بینید؟

اگر وضع بر همین روال پیش رود، من چشم‌انداز سال آینده را زیاد روشن نمی‌بینم. زیرا که علاوه بر تمامی آنچه که گفتم، مشکل بزرگ دیگری که در ایران وجود دارد، «گرانی» روزافزون است و این گرانی متاسفانه با اقداماتی که شده، نتوانسته‌اند جلوی آن را بگیرند.

گرانی روزافزون را اضافه کنید بر فقدان آزادی بیان و تبعیض براساس جنسیت و مذهب و کلیه آن چیزهایی که گفتم. الان بهای یک آپارتمان 50 متری در تهران در یک منطقه متوسط آن چنان است که بدون پشتوانه مالی یک جوان هرگز نمی‌تواند در رویا هم ببیند که این آپارتمان را خریده است. برای اینکه قیمت آپارتمان و اجاره آنچنان بالا است که مهم‌ترین مشکل در راه تشکیل خانواده در ایران شده است.

اینها مسائلی است که راه‌حل‌های میان مدت طلب می‌کند و برنامه‌های اقتصادی دولت، به‌گونه‌ای طراحی نشده که به نظر برسد در سال 1387 بتوان گرانی را مهار کرد.