زندگی ما پناهجویان فقط زنده ماندن است و بس

سامناک آقایی

در قسمت اول گزارش وضع پناهجویان در ترکیه، به طور کلی به مشکلات و مسایل مربوط به پناهجویان وهمچنین به گوشه‌هایی از زندگی نابسامان آنان در بدترین وضعیت، اشاره شد. برای روشن‌تر شدن مسایل مربوط به امور پناهجویان و همچنین دشواری‌ها و مصایب موجود در زندگی پناهجویان، با یکی از آنان نیز گفت وگویی انجام داده ام.

به طور کلی می توان روند کند رسیدگی اداری به تقاضای پناهندگی پناهجویان، از سوی کمیساریای عالی پناهندگان را که تقریبا برای نود درصد کل پناهجویان از نظر زمانی به بیشتر از حد معمول و قانونی خود می‌رسد، عامل اصلی بسیاری از مشکلات، معضلات و گرفتاری های موجود برای پناهجویان قلمداد کرد.

البته با توجه به امکانات بسیار محدود و کارکنان معدود اداری کمیساریای عالی پناهندگان، به هیچ عنوان نمی‌توان تقصیر اصلی مشکلات پناهجویان و وجود چنین مساله ای را به تنهایی به گردن کمیساریای عالی پناهندگان انداخت.
در شهری مانند وان که بیشترین پناهجویان ایرانی را درخود جای داده است و شمار پناهجویان افعانی نیز در آن کم نیست؛ کارمندان دفتر کمیساریای عالی پناهندگان به ده نفر نمی رسد که از میان آنان بعضی ماه‌ها دو یا سه نفروکیل هستند که می‌توانند از پناهجویان مصاحبه به عمل بیاورند و به امورات رسیدگی کنند و گاهی شاهد بوده ایم که در این دفتر تنها یک نفر به عنوان وکیل حضور داشته است.

این در حالی‌ست که ظرف یک سال گذشته شمار پناهجویان ایرانی در ترکیه نسبت به دو سال پیش سه برابر افزایش یافته است. در چنین شرایطی روند رسیدگی به تقاضای پناهندگی هزاران پناهجو از نظر زمانی طبیعتا از حد معمول و قانونی خود خارج خواهد شد.

مساله قابل تامل و بحث‌برانگیز، مساله اسکان و وضعیت زندگی پناهجویان آواره در این مدت نامشخص، است. یعنی از روزی که یک پناهجو وارد ترکیه می‌شود تا روزی که موفق به دریافت جواب مثبت از کمیساریای عالی پناهندگان می‌شود. با وجود چنین شرایطی، سوال اصلی این است: در حالی که هیچ اردوگاه و یا کمپی برای اسکان پناهجویان وجود ندارد، و هیچ پناهجویی از سوی هیچ نهاد و سازمان بین‌المللی به هیچ لحاظی ساپورت نمی‌شود، پناهجویان چگونه زندگی می‌کنند و وضعیت زندگی آنان به چه شکلی پیش می‌رود؟

گرفتن جواب قطعی درخواست پناهندگی در مرحله اول برای نود درصد از پناهجویان به طور متوسط 6تا 14ماه طول می کشد. بعد از این مدت چنانچه جواب شخص متقاضی مثبت باشد، یعنی از طرف کمیساریای عالی پناهندگان به عنوان پناهنده شناخته شود، این شخص دیگر پناهجو نیست، بلکه به عنوان پناهنده پرونده‌اش به یکی از کشورهای پناهنده‌پذیر از جمله کانادا، امریکا، استرالیا، فنلاند، نروژ و سوئد ارجاع داده می‌شود.
بعد از ارجاع پرونده، روند کاری‌های اداری شخص پناهنده در صورتی که از طرف وزارت کشور ترکیه نیز به عنوان پناهنده شناخته شود و هیچ گونه مشکل خاصی با کمیساریای عالی پناهندگان و پلیس بخش اتباع خارجی ترکیه نداشته باشد، از طریق سفارت کشوری که پرونده را پذیرفته است دنبال می‌شود.

روند اداری رسیدگی به چنین پرونده‌هایی از سوی کشوری که پرونده یک پناهنده را پذیرفته است به این شکل است: بعد از مطالعه این پرونده توسط سفارت، شخص پناهنده به سفارت این کشور در آنکارا فرا خوانده می‌شود و بعد از به عمل آمدن یک مصاحبه کلی و گاهی یک مصاحبه امنیتی، بعد از طی مدت زمان نامشخصی نتیجه این مصاحبه‌ها به شخص پناهنده اعلام می‌شود.
در صورتی که جواب مثبت باشد، شخص پناهنده بازهم باید به مدت نامشخصی که معمولاً در هر دو مورد بین شش ماه تا یک سال و در مواردی بویژه برای کشورهایی چون امریکا،استرالیا و کانادا بیشتر از یک سال به طول می‌انجامد، منتظر بماند تا بتواند تاریخ پرواز بگیرد و به کشور مورد نظر منتقل شود.

اما در صورتی که جواب مصاحبه‌های سفارت یک کشور به پناهنده منفی باشد، پرونده وی به کمیساریای عالی پناهندگان بازگردانده خواهد شد و دوباره باید پناهنده منتظر بماند تا پرونده اش را کشور دیگری بپذیرد و برای مصاحبه سفارت فراخوانده شود. یعنی باز هم بعد از طی چند ماه انتظار باید دوباره پناهنده زمانی از شش تا یک سال دیگر و در مواردی بیشتر از یک سال دیگر منتظر بماند تا به کشور دیگری انتقال داده شود.

این روند رسیدگی اداری که روی هم، از روزی که یک پناهجو خود را به کمیساریای عالی پناهندگان معرفی می‌کند و برای درخواست پناهندگی ثبت نام می‌شود، تا روزی را شامل می‌شود که به یکی از کشورهای پناهنده‌پذیر انتقال داده می‌شود، برای کسانی است که در مرحله اول یعنی در فاصله زمانی شش ماه تا یک سال از سوی کمیساریای عالی پناهندگان به عنوان پناهنده شناخته می‌شوند و کلاً مدت اقامتشان در ترکیه به‌طور متوسط دو سال ونیم تا سه سال طول می‌کشد.

برای روشن‌تر شدن مساله فوق، چگونگی این روند رسیدگی اداری به درخواست پناهندگی و همچنین طرح چند سوال دیگر در خصوص وضعیت زندگی و مشکلات موجود برای پناهجویان ایرانی؛ به سراغ یکی از خود پناهجویان ایرانی رفتم. رحیم مولود‌زاده، پناهجویی سی و سه ساله‌ای که دو سال است در شهر وان اقامت دارد، به سوالات من چنین پاسخ داد:

چرا و چگونه به اینجا آمدی؟
دلایل زیادی هست، ولی به طور کلی می‌توانم بگویم به دلیل بی‌کاری و نداشتن هیچ امیدی به آینده، به اینجا آمده‌ام و اکنون دو سال است که در بدترین شرایط به سر می‌برم. از طریق یکی از راه‌های قاچاق در مرز ارومیه به این شهر رسیدم. خودم را به پلیس بخش اتباع خارجی این شهر معرفی کردم و آنها هم برایم تشکیل پرونده دادند و بعد هم در دفتر کمیساریای عالی پناهندگان برای درخواست پناهندگی نام‌نویسی کردم.

شیوه‌ رسیدگی به درخواست پناهندگی شما به چه شکلی است و برای شما چه کارهایی انجام داده‌اند؟
اول باید مدارک لازم را به دفتر کمیساریای عالی پناهندگان ارائه بدهیم و بعد در فرم‌های که به ما می‌دهند باید دلیل ترک کشور را بنویسم و بعد از آن یک سوال و جواب مختصری انجام می‌شود. پس از آن تاریخی را برایمان مشخص می‌کنند که در آن تاریخ وکیل کمیساریای عالی پناهندگان از ما مصاحبه می‌گیرد. تنها کاری که برای ما انجام می‌دهند ثبت‌نام و گرفتن مصاحبه است.

چقدر طور می‌کشد تا از شما مصاحبه به عمل آید و جواب مصاحبه را دریافت کنید؟
معلوم نیست، هر وقت یک پناهجو ثبت نام می‌کند تاریخ مشخصی برای مصاحبه اصلی دریافت می‌کند، این تاریخ در مواردی تمدید می‌شود و بعضی‌ وقت‌ها از چند هفته به چند ماه می‌رسد. یعنی به علت نبود وکیل، مصاحبه‌ها بیشتر در تاریخ مشخص شده انجام نمی‌شود و گاهی چندین بار تمدید می‌شود. تازه بعد از گذشت چند ماه از زمان ثبت‌نام مصاحبه اصلی به عمل می‌آید و بعد از مصاحبه اصلی نیز باید شش ماه تا یک سال و بیشتر از یک سال منتظر ماند تا جواب دریافت کنیم. معمولاً از روز ثبت نام تا گرفتن جواب اصلی، یک سال و چند ماه تا دو سال طول می‌کشد.

چرا به این شکل است؟ مشکل اصلی چیست؟
معمولا هر پناهجویی بعد از ثبت نام باید پس از چند روز مصاحبه شود و نهایتاً تا شش ماه بعد از مصاحبه باید جواب دریافت کند. اما اینجا بیشتر به دلیل کمبود وکیل، مصاحبه گرفتن و دریافت جواب، خیلی طول می‌کشد. اینجا بیشتر ماه‌ها فقط یکی دو نفر وکیل هستند که می‌توانند مصاحبه بگیرند و مصاحبه‌هایی را هم که می‌گیرند برای رسیدگی به دفتر مرکزی کمیساریای عالی پناهندگان در آنکارا می‌فرستند و چون در شهرهای دیگر و در خود آنکارا نیز پناهجویان زیادی هستند که درخواست پناهندگی می‌دهند، جواب گرفتن خیلی طول می‌کشد. از طرفی دیگر روز به روز هم شمار پناهجویان بیشتر می‌شود.

در این مدت شما چگونه زندگی کرده‌اید، کمیساریای عالی پناهندگان برای شما چه کارهائی انجام داده‌اند؟
اینجا هر کسی که می‌آید و تقاضای پناهندگی می‌کند، باید بلافاصله خودش اتاق اجاره کند چون هیچ جایی نیست که کمیساریای عالی پناهندگان به ما بدهد. اگر کسی در چند روز اول توان گرفتن اتاقی یا خانه‌ای را نداشته باشد، پلیس بخش اتباع خارجی یا خود کمیساریای عالی پناهندگان فقط چند روز به وی مبلغ مختصری خواهد داد تا در هتل بماند. بیشتر کسانی که اینجا هستند بویژه جوان‌ها چند نفری با هم یک خانه‌ای را اجاره می‌کنند و با هم زندگی می‌کنند. خانواده‌ها هم به همین شکل باید با پول و هزینه خودشان خانه اجاره کنند و هر کسی باید خودش و با پول خودش امورات زندگی خود را بچرخاند. چون کمیساریای عالی پناهندگان هیچ جای دیگری به هیچ لحاظی به پناهجویان کمک نمی‌کنند. در مواردی جزیی به کسانی که واقعا وضع زندگیشان خیلی بد است و معمولا بچه‌دار هستند در وضعیت بلاتکلیفی بسر می‌برند، در صورتی که خودشان از اداره والی و یا خود پلیس بخش اتباع خارجی تقاضای کمک بکنند، تا جایی که من می‌دانم فقط برای یکبار به آنها کمک مختصری می کنند. مثلاً اگر فصل سرما باشد به آنها چند کیسه کمور و یا مبلغی پول خواهند داد.

در کل پناهجویان وضعیت زندگی‌شان به چه شکلی است و از چه راه هایی زندگی می‌کنند؟
تقریباً وضعیت زندگی هیچ کس اینجا خوب نیست. بعضی پناهجویان واقعاً زندگی‌شان به حدی بد است که فقط کافی‌ست یکبار آنها را از نزدیک ببینی، هم وضعیت جسمی و هم وضعیت روحی. اینجا هزینه زندگی بخصوص برای خانواده‌ها بسیار بالاست. یعنی به راحتی می‌توان گفت که هیچکس تغذیه مناسبی ندارد، هیچکس از مسکن خوب برخوردار نیست. بیشتر خانه‌هایی که پناهجویان در آن زندگی می‌کنند گلی است و از ساده‌ترین امکانات نیز برخوردار نیستند. با این حال بیشتر پناهجویان برای دادن اجاره خانه خود با مشکل روبرو هستند. هیچ منبع درآمدی نیست. تعدای از پناهجویان با پول و خواروبار مختصری که خانواده هایشان از ایران با اتوبوس برایشان می‌فرستند، زندگی می‌کنند که با چنین خواربار و پول مختصری که گاهی چند ماه هم از آن خبری نیست، واقعا نمی‌توان زندگی کرد. دراین شهر برای کار کردن هم جایی نیست.هر چند پلیس به پناهجویان اجازه کار کردن نمی‌دهد، اما بعضی از پناهجویان مجبور هستند که به کارگری در کارهای ساختمانی، آنهم با مبلغی کمتر از نصف دستمزدی که به یک کارگر بومی می دهند، روی بیاورند. البته چنین کارهایی هم همیشه در دسترس نیست. و خلاصه‌ بگویم که اینجا زندگی ما پناهجویان فقط زنده ماندن است و بس.

از مشکلات دیگر بگويید.
با همه کمبودها وگرفتاریهایی که داریم، چیزی که وضعیت ما پناهجویان را چند برابر مشکل‌تر کرده این است که بیشتر ما پناهجویان از دو تا چهار سال و پنج سال اینجاییم اما هنوز بلاتکلیفیم و سرنوشت نامشخصی داریم. این مساله تقریباً همه را با مشکل روحی روانی روبرو کرده است. ما نه راه پیش داریم نه راه برگشت. اگر به ایران برگردیم که مشکلاتمان باز هم چند برابر می‌شود. اگر بخواهیم از این شهر و از ترکیه هم خارج شویم، باید از راه قاچاق برویم که نه توان تامین هزینه آن را داریم و نه به راه‌های قاچاق اطمینان داریم. چون معلوم نیست که چه بر سرمان خواهد آمد. نهایتاً مجبوریم چنین وضعیت بدی را تنها به امید کمیساریای عالی پناهندگان تحمل کنیم. دراین وضعیت بدی که ما در آن قرار گرفته‌ایم تاکنون هیچ نهاد و سازمان حقوق بشری به ما کمک و یا حتا از ما حمایت هم نکرده است. هیچ‌جا وهیچکس در قبال ما احساس مسوولیت نمی‌کند.

بخش اول