حقوق بشر قربانی «مبارزه با تروریسم»

مریم محمدی

وضعیت حقوق بشر در جهان، در طول یک سال گذشته نیز همواره مورد نگرانی و انتقاد گروه‌ها و شخصیت‌های فعال در این زمینه بوده و البته دستاوردهایی نیز وجود داشته است. در این باره گفت‌وگویی کردیم با الهه هیکس فعال و مدیر سازمان حقوق بشر و برنامه‌ریزی.

به طور کلی اگر بخواهیم وضعیت حقوق بشر در سال گذشته را در سراسر جهان بررسی کنیم، (باید بگوییم) حقوق بشر توسط کشورهای دموکراتیک در کشورهایی که حاکمیت قانون در آن‌ها برقرار است، در رابطه با مبارزه با تروریسم به صورت قربانی در آمده بوده است.

ما در آخرین ماه‌های سال، مشاهده می‌کنیم که در ایالات متحده، اسناد و مدارکی در رابطه با اعمال شکنجه در زندان‌ها با زندانیان گوانتانامو منتشر شد. ما می‌بینیم که گزارش‌گر ویژه‌ی مبارزه با تروریسم و حمایت از حقوق بشر، آقای اشنایدر از زندان گوانتانامو بازدید کرد و به شدت به وضعیت زندانیان گوانتانامو اعتراض کرد.

به طور کلی وضعیت حقوق بشر در کشورهایی که کارنامه‌ی بسیار منفی‌ای دارند، آن‌جا هم به عنوان مبارزه با تروریسم، مبارزه با بنیادگرایی، بخصوص مصر و کشورهای دیگر، در منطقه به صورت یک قربانی درآمد. وضعیت حقوق بشر، آزادی بیان در روسیه در سال گذشته به صورت بغرنجی بود و انتخاباتی که به هر حال سلامت آن توسط دادگاه بین‌المللی در روسیه مورد تردید بود.

خانم هیکس، وضعیت حقوق بشر در ایران به چه شکل بود؟

متأسفانه وضعیت حقوق بشر در ایران نه تنها وخیم‌تر شده، بلکه متأسفانه به بن‌بست رسیده؛ به جایی که دولت و مقامات جمهوری اسلامی ایران نه حتی مانند سال‌های گذشته که منکر این مسأله می‌شدند، در حال حاضر خیلی واضح، خیلی روشن به اعمال شکنجه، به بدرفتاری با کارگران، معلمان، دست می‌زنند و هیچ هم به جامعه بین‌المللی پاسخ‌گو نیستند.

بارها گزارش‌گران ویژه‌ی سازمان ملل متحد اطلاع ‌داده‌اند که با نهادها و مقامات مختلف جمهوری اسلامی ایران، در رابطه با اعدام‌های خودسرانه، دستگیری‌ها، اعمال شکنجه، وضعیت زنان، مدافعان حقوق بشر در تماس بوده‌اند؛ ولی متأسفانه مقامات جمهوری اسلامی ایران به آن‌ها هیچ پاسخی نداده‌اند.

ممکن است که تأکیدتان را روی مسأله‌ی زنان در جهان و منطقه و در ایران بیشتر کنید؟

مسأله‌ی وضعیت زنان کماکان مانند سال‌های گذشته، همان طور که در آمارها و گزارش‌های نهادهای بین‌المللی آمده است، در کشورهایی که در حال توسعه‌اند، مانند بسیاری از کشورهای آفریقایی، کشورهای آمریکای لاتین و کشورهای آسیایی، متأسفانه وضعیت‌شان همچنان بغرنج است؛ بخصوص مسأله‌ی تجاوز جنسی به زنان، استفاده از زنان در جنگ‌های داخلی.

ما در منطقه‌ی دارفور و بسیاری از کشورهای آفریقایی، می‌بینیم که بسیاری از زنان به صورت قربانی هستند. قاچاق آن‌ها و یا ازدواج‌های اجباری، ختنه‌ی زنان، مسأله‌ی اجازه ادامه‌ی تحصیلات، و یا وضعیت بهداشت آنان در نقاط مختلف جهان با مسایل بغرنجی روبه‌رو است.

خانم هیکس، ویژگی‌ای در مورد کشورهای اسلامی و کشورهای منطقه در مورد حقوق زنان وجود دارد؟

ما می‌بینیم در بسیاری از کشورهای جهان، عمدتاً کشورهایی که قوانین اسلامی سرچشمه قوانین آن‌هاست، متأسفانه نقض حقوق زنان در آن‌ها نهادینه است. حتی اگر دولت‌های آن‌ها متعهد بشوند به جامعه‌ی بین‌الملل، و بخواهند که حقوق بشر را رعایت بکنند، ولی ما می‌بینیم که با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستند.

یکی از کشورهایی که می‌توانیم به آن اشاره بکنیم، مثلاً کشور عراق است که با تعهداتی که این کشور به جامعه‌ی بین‌الملل دارد، ولی گزارش‌های متعددی بخصوص بر سر همکاری امور انسانی سازمان ملل ارائه کرده ، در ماه‌های اخیر که بنیادگرایان اسلامی، افراطیون در شهرها و استان‌های مختلف در عراق پزشکان را تهدید کرده‌اند از این که به معالجه‌ی زنان بپردازند. بسیاری از معلمان که برای تدریس به مدارس می‌رفتند، این‌ها تهدید شده‌اند و در مقابل مقامات دولتی هیچ اقدامی در جهت حمایت از آن‌ها نکرده‌اند.

همین طور در افغانستان. ما کمیسیون حقوق بشر در افغانستان داریم؛ فعالین حقوق زنان در افغانستان هستند. ولی متأسفانه در بعضی استان‌هایی که نیروهای طالبان رشد پیدا کرده‌اند، ما می‌بینیم که در مدارس دخترانه، دختران تهدید شده‌اند؛ خانواده‌ها تهدید شده‌اند و دخترانشان دیگر کمتر به مدارس می‌روند.

ما مثال مشخصی داریم که عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران است که این‌ها متأسفانه، در واقع، نقض حقوق بشر در قوانین آن‌ها هست. مسأله‌ی حضانت، مسأله‌ی طلاق، مسأله ارث و بسیاری از مسایل دیگر؛ و به هر حال دیدی که قوانین به آن‌ها نگاه می‌کنند.

ولی موفقیتی در سال گذشته که ما می‌توانیم به آن اشاره کنیم که توجه جامعه جهانی را بخصوص به خودش جلب کرده است، جنبش کمپین جمع‌آوری یک میلیون امضاست. این جنبش می‌رود که به صورت یک جنبش بین‌المللی در بیاید و بسیاری از نهادها حتی از این روش استفاده کرده‌اند؛ جمع‌آوری امضا در نهادهای بین‌المللی! در نهادهای سازمان ملل این روش را روش خودشان قرار داده‌اند برای خواسته‌هایشان، برای موفقیتی که این جنبش به دست آورده است.

ماه سپتامبر، در سال گذشته، خانم «لوییس آربور» کمیسر عالی حقوق بشر برای شرکت در کنفرانس غیرمتعهدها به ایران آمد و علی‌رغم اساس‌نامه و دستورعمل کارش، که اجازه نداشت در رابطه با نقض حقوق بشر در ایران هیچ صحبتی بکند و یا صحبت علنی داشته باشد؛ ولی نتوانست خودداری کند و با فعالین کمپین جمع‌آوری یک میلیون امضا دیدار نداشته باشد؛ و این واقعا یک موفقیت است که هر بار که یکی از زنان این کمپین در ایران به زندان رفتند، رسانه‌های بین المللی یک‌صدا به حمایت از آن‌ها، مسائلشان را به گوش جهانیان رساندند.

حقوق کودکان در سال گذشته در جهان در چه وضعیتی بود؟

وضعیت کودکان! به ‌طور کلی، هنوز اهم مسأله‌ای که جامعه بین‌الملل با آن روبه‌روست، مسأله‌ی فقر است و عدم توزیع عادلانه‌ی ثروت در بسیاری از کشورهای جهان، بخصوص کشورهای آفریقایی و رنجی و مشکلی که کودکان به دلیل فقر با آن روبه‌رو هستند.

اقدامات مؤثری که سازمان ملل و صندوق حمایت از کودکان کرده، فقط در زمینه‌ی ریشه‌کن کردن بسیاری از بیماری‌های واگیردار بوده و به طور کلی در مناطقی مثل کشورهای آفریقایی، آمریکایی لاتین و کشورهای آسیایی، قدم‌های مثبتی صندوق حمایت از کودکان برداشته. ولی همان طور که در ماه‌های آخر سال، سازمان ملل گزارش‌هایی را منتشر کرد، مسأله اصلی همچنان مسأله‌ی فقر است و ریشه‌کن کردن آن؛ و قربانی اصلی آن در جهان کودکان هستند.

خانم هیکس، در رابطه با مسأله‌ی کار کودکان، حقوق بشر در سال گذشته چه برخوردی داشته است؟

مسأله‌ی اشتغال کودکان، یک مسأله‌ای است که در کشورهای توسعه‌نیافته و کشورهای در حال توسعه، جامعه بین‌الملل و جهان با آن روبه‌رو است؛ و ما در مقابل، دولت‌هایی داریم که از مقابله با این عمل چشم‌پوشی می‌کنند و قوانینی ندارند که آمرین به کار گرفتن کودکان به کارهای اجباری را منع کنند.

ولی متأسفانه این هم به هر حال از گسترش فقر سرچشمه می‌گیرد که خانواده‌ها بچه‌های خودشان را به آن وادار می‌کنند. مسأله اجاره کودکان، مسأله قاچاق کودکان به کشورهای دیگر برای کسب درآمد، مسائلی هستند در حوزه دولت‌ها؛ و متأسفانه یکی از دولت‌هایی که در این گیر و دار، قوانینی را برای تنبیه کسانی که کودکان را وادار به کار می‌کنند، به اجرا نگذاشته، جمهوری اسلامی ایران است که متأسفانه کارنامه بسیار نامطلوب و در این رابطه منفی‌ای دارد که منع کند کودکانی را که مجبورند برای کمک به پدر و مادرهایشان به خیابان‌ها فرستاده بشوند.