گرمایش آب و هوا و سناریوهای سیاه

محمد تاج دولتی

کمبود آب، افزایش سیلاب‌ها، شوره‌زار شدن زمین‌های کشاورزی، کاهش برداشت محصولات، افزایش آتش سوزی‌های طبیعی و پدیده‌هایی ازین دست، بخشی از عواقب گرمایش آب و هوای کره زمین است که روز به روز صدای زنگ خطر ِ نزدیک شدن ِ دوران فاجعه را بلندتر می‌کند.

بارها در مجله‌ی محیط زیست زمانه به مسأله‌ی گرمایش اشاره کرده‌ایم، اما بنا به نظر کارشناسان محیط زیست، خطر بسیار نزدیک‌تر و مهم‌تر از آن است که بتوان با چند اشاره توجه همگان را جلب کرد و راه چاره ای یافت.

قرار است از دوم تا پنجم آوریل، کنفرانسی با شرکت دانشمندان زیست محیطی ۱۹۰ کشور جهان در شهر بروکسل برگزار شود که از جوانب مختلف به پدیده‌ی گرمایش کره زمین بپردازد. این کنفرانس ادامه‌ی گردهمایی اوایل ماه فوریه گذشته در شهر پاریس است که در آن پذیرفته شد فعالیت‌های بشر نقش انکار ناپذیری در تغییرات آب و هوا دارد و حال باید به نتایج این تغییرات و راههای احتمالی پیشگیری یا کاهش روند موجود پرداخت.

یکی از روش‌هایی که کارشناسان محیط زیست به کار گرفته‌اند تا وخامت تغییرات آب و هوا را مشخص کنند اندازه‌گیری مرتب درجه حرارت آب و هوای مناطق مختلف کره زمین و ثبت میانگین درجات مختلف و مقایسه‌ی آن با میانگین به دست آمده در دوره‌های زمانی مشخص گذشته است. مثلا میانگین درجه حرارت هوا در سه ماه دسامبر، ژانویه و فوریه‌ی گذشته، بیشترین میزان درجه حرارت در همین مدت در ۱۲۷ سال گذشته بوده است. ثبت درجه حرارت آب و هوای کره زمین از سال ۱۸۸۰ میلادی تاکنون توسط سازمان آمریکایی «اقیانوس و فضا» انجام می‌شود.

کارشناسان این سازمان تایید کرده‌اند که در قرن گذشته درجه حرارت متوسط آب و هوای کره زمین در هرسال شش صدم درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است.

بر اساس این نظرها، اگر به نسبت سال ۱۹۹۰، درجه حرارت آب و هوای کره زمین ۲ درجه سانتی‌گراد بیشتر اضافه شود، بین ۱ تا ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون انسان با کمبود آب مواجه خواهند شد؛ و اگر این افزایش به ۴ درجه سانتی‌گراد برسد، یک پنجم جمعیت کره زمین با سیل‌های بزرگ روبه‌رو خواهند شد.
با افزایش درجه حرارت متوسط به میزان ۳درجه سانتی‌گراد، انسان‌های زیادی بر اثر گرما، و بیماری‌های مرتبط با آب جان خواهند داد و بسیاری از انواع گیاهی و حیوانی منقرض خواهد شد.

جزیره های کوچک در دریاها و اقیانوس ها و مناطق قطبی بیشتر از نقاط دیگر در معرض تهدید خواهد بود. قاره‌ی آفریقا، به دلیل عدم توانایی تطبیق با شرایط جدید، آسیب‌های جبران ناپذیری خواهد دید و حاشیه‌ی رودخانه‌های بزرگ آسیا، که محل زندگی انبوهی از انسان‌هاست، از مناطق بسیار پرخطر خواهد شد.

اگر هیچ اقدام پیشگیرانه یا بازدارنده‌ای انجام نشود، آب شدن یخچال‌های عظیم هیمالیا فاجعه به بار خواهد آورد. در جنوب اروپا میزان آب‌های قابل استفاده ۵ تا ۳۵ درصد کمتر می‌شود؛ که نتیجه‌ی آن کاهش تولیدات کشاورزی، کاهش برق نیروگاه‌های آبی و افزایش آتش سوزی‌هاست. در شمال قاره‌ی اروپا افزایش میزان آب از ۱۰ تا ۲۰ درصد، سیلاب‌های فاجعه‌بار ایجاد می‌کند. در آمریکای جنوبی جنگل‌های مناطق حاره به صحراهای خشک تبدیل می‌شود و در آمریکای شمالی موج‌های هوای گرم و آتش سوزی‌های طبیعی، تقاضا برای مصرف آب را افزایش خواهد داد.

این موارد صحنه‌های یک سناریوی تخیلی نیست، بلکه پشت هریک از این مثال‌ها، صدها پژوهشگر و کارشناس با ارقام و نمودارهای واقعی در حال هشدار دادن هستند، و اطمینان می‌دهند که اگر اقدامات پیشگیرانه‌ای مثل تطبیق با شرایط طبیعی هر محل، و حتی کاهش سریع گازهای گلخانه‌ای هم صورت بگیرد، تأثیر این اقدامات «پس از چند دهه» مشاهده خواهد شد.

آیا هشدارها به حد کافی بیدار کننده هست؟ و در صورت بیداری گوش شنوایی هست؟

سرپیچی دوبار آمریکا و چین
از هشدار و گوش شنوا گفتیم. اشاره کنیم که یک بار دیگر، ایالات متحده آمریکا از پیوستن به برنامه‌ی گروه جی ۸ + ۵ در زمینه‌ی مقابله با گرمایش آب و هوای کره زمین خودداری کرد. در نشست روزهای ۱۶ و ۱۷ مارس در شهر پتسدام در آلمان، با شرکت وزرای محیط زیست هشت کشور بزرگ صنعتی به اضافه‌ی پنج کشور چین، مکزیک، هند، برزیل و آفریقای جنوبی، وزرای محیط زیست آمریکا (به عنوان کشوری که بیش از همه‌ی کشورها محیط زیست را آلوده می‌کند) و نیز کشور چین، که بتدریج جا پای آمریکا می‌گذارد، پیشنهادهای کشورهای دیگر در زمینه‌ی انجام اقداماتی هماهنگ برای کاهش گازهای گلخانه‌ای را نپذیرفتند.