بررسی مصادیق جنایت علیه بشریت

لیدا حسینی‌نژاد

روز یکشنبه، ۱۱ اکتبر، نشست و میزگردی در دانشگاه لایدن در هلند با عنوان «جنایت علیه بشریت در ایران» از سوی «شبکه جوانان پیشروی ایرانی» در هلند برگزار میشود. در این نشست پروفسور «پیام اخوان» استاد حقوق بین‌الملل در دانشگاه «مک گیل» مونترال و یکی از حقوقدانان محاکمه‌کننده‌ی رهبران سیاسی یوگسلاوی سابق به جرم جنایت علیه بشریت، «شادی صدر» وکیل و فعال حقوق زنان، منیره برادران فعال حقوق بشر و نویسنده، «آمال فان هیس» عضو سازمان عفو بین‌الملل در هلند و «ماریچه سخاکه» از اعضای حزب «66D» هلند در پارلمان اروپا و پروفسور «هنک د هان» رییس سابق کمیته امور خارجه پارلمان هلند سخنرانی خواهند داشت.

در این خصوص با علی‌رضا کاظمی دانشجوی علوم سیاسی و از اعضای «شبکه جوانان پیشروی ایرانی» و برگزارکننده‌ی نشست گفت و گو کردم و از او ابتدا درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری نشست روز یکشنبه پرسیدم:

نشست روز یکشنبه‌ی آینده، ۱۱ اکتبر، در دانشگاه لایدن در واقع از آن‌جا شکل گرفت که شبکه‌ی دیگر دوستان ما، شبکه جوانان برلین، مشابه همین نشست را تدارک دیده بودند که در روز جهانی مبارزه با اعدام روز ۱۰ اکتبر برگزار میشود. ما در هماهنگی با آنها، این‌که ایده‌ی بسیار خوبی داشتند، تلاش کردیم مشابه همان نشست را با الزاماتی که داشت، برای روز بعد از آن در شهر لایدن تدارک ببینیم که هم جامعه‌ی ایرانی این‌جا از آن استفاده بکنند و هم به لحاظ تأثیرگذاری‌ای که می‌تواند روی سیاست خارجی هلند داشته باشد.

علت خاصی داشته است که دانشگاه لایدن را برای این نشست انتخاب کرده‌اید؟ آیا ارتباطی با بخش ایران‌شناسی این دانشگاه دارد، یا به طور اتفاقی این انتخاب صورت گرفته است؟

چندتا علت داشته است که ما لایدن را انتخاب کرده‌ایم. یکی به لحاظ موقعیت مکانی بود؛ این که هم به آمستردام که ایرانی‌های بیشتری آن‌جا هستند و هم به شهرهای دیگر نظیر لاهه و دلفت و رُتردام که ایرانی‌های زیادی دارند، نزدیک باشد و دسترسی برای علاقمندان راحت‌تر باشد.

علت دیگر این است که شبکه‌ی جوانان ما، بیشتر از دانشجویان دانشگاه لایدن تشکیل شده است. البته از دانشگاه‌های دیگر هم هستند، ولی بیشتر از لایدن هستند. به همین دلیل این دانشگاه را انتخاب کردیم. ضمن ا‌ین‌که ارتباطی با بخش ایران‌شناسی دانشگاه ندارد. در واقع دانشکده علوم انسانی آن‌جا در این زمینه با ما همکاری نکرد؛ چون موضوع مورد بحث‌اش نبود.

ما با همکاری و هماهنگی با دانشکده‌ی حقوق لایدن و یکی از انجمن‌های دانشجویی آن‌جا که انجمن دانشجویی بخش فلسفی حقوق است، این برنامه را برگزار می‌کنیم. چون برای آن‌ها این موضوع خیلی جالب بود و حتا دانشجویان و استادان خودشان در این برنامه شرکت میکنند.

شادی صدر

عنوان این برنامه«جنایت علیه بشریت در ایران» است. آیا این عنوان، عنوانی مشترک با برنامه‌ای هست که در شهر برلین برگزار می‌شود یا این عنوان را شما، مستقل از آن انتخاب کرده‌اید؟

نه. این عنوان در واقع یک اصطلاح حقوقی بین‌المللی است. جنایاتی که در سطح بین‌المللی می‌توانند دولت‌ها را به آن محکوم بکنند، سه دسته محسوب میشوند. یکی نسل‌کشی است، دیگری جنایات جنگ و سومی جنایت علیه بشریت است. بحث این میزگرد این است که آن‌چه در ایران در سی سال گذشته اتفاق افتاده و الان به شکل دیگری باز بارز شده است، در کادر جنایت علیه بشریت می‌گنجد و در واقع مصداق جنایت علیه بشریت است.

و برای مثال سازمان عفو بین‌الملل که به این نشست دعوت شده است و متخصص ایران‌اش را به این نشست می‌فرستد، می‌گوید که خب، بحث نقض حقوق بشر در سی سال گذشته وجود داشته و ما هم بحث نقض حقوق بشر را می‌کنیم و حتا یک آمار هم از آن ارائه می‌دهیم. ولی اینکه بتوانیم قضاوت کنیم که آیا این مصداق جنایت علیه بشریت هست یا نه، آن وظیفه‌ی ما نیست.

در واقع این بحثی است که به لحاظ حقوقی و تخصصی دکتر پیام اخوان به آن می‌پردازد که خودش یکی از سرشناس‌ترین وکلای بین‌المللی است و در محاکمات یوگسلاوی و رواندا نقش خیلی کیفی و اساسی داشته است. از زوایای دیگر، یعنی از زوایای جامعه‌شناسی و سیاسی و روابط بین‌الملل، مابقی شرکت‌کننده‌ها هستند که به آن می‌پردازند.

پیام اخوان

آیا شما در این برنامه قصد دارید که بیشتر به خشونت‌هایی که اخیراً در ناآرامیها در ایران اتفاق افتاده است بپردازید، یا به طور کلی آن‌چه را در ۳۰ سال گذشته ایران تجربه کرده است، موضوع بحث قرار می‌دهید؟

در واقع، حقوق بشر مرز نمی‌شناسد. یعنی این‌که نمی‌توان آن را به زمان یا مقطع خاصی محدود کرد. واقعیت این است آن چیزهایی که در۳۰ سال گذشته اتفاق افتاده است، هرکدامشان درمقطع خودشان می‌توانند مصداق جنایت علیه بشریت باشند.

از اعدام‌های بی‌رویه و بدون محاکمه و آن‌چه که از فردای ۲۲ بهمن، حتا در قبال نظامیان یا ساواکی‌ها یا حتا وزرا و افراد بی‌گناه انجام گرفته است، که بدون پروسه‌ی حقوقی، انجام گرفته و مصداق نقض حقوق بشر است؛ تا کشتار کردستان در سال ۵۸، یا کشتار وسیع سال ۶۰ را درنظر بگیرید؛ قتل عام ۶۷ که خودش یکی از بزرگ‌ترین مصادیق جنایت علیه بشریت است؛ تا اتفاقاتی که در قتل‌های زنجیره‌ای افتاده‌است و این اتفاقاتی که در همین روزها دارد می‌افتد که هنوز ابعاد آن را کسی نمی‌داند.

بنابراین موضوع این است که طرح حقوقیِ مسأله‌ی جنایت علیه بشریت می‌تواند وجود داشته باشد، ولی تا زمانی که شما اقدامی انجام ندهید در مورد شناساندن واطلاع‌رسانی، آگاه کردن و بعد بردن آن به مراجع قضایی که این اصلاً ساده نیست و کار خیلی نفس‌گیر و طاقت‌فرسایی است؛ این محکومیت انجام نمی‌گیرد یا با این عنوان شناسایی نمی‌شود. برای همین الان تلاش ما این است.

در واقع نقشی که الان این شبکه‌ی جوانان با برگزاری این میزگردها دارد بازی میکند، این است که این بحث را بیشتر به جامعه‌ی آکادمی و جامعه سیاسی این‌جا ببریم و تلاش کنیم که این بحث را بشناسانیم و ضرورت این‌که باید در این رابطه اقدام بشود را برجسته کنیم.

اشاره کردید که این برنامه در هلند و لایدن در پی برنامه‌ای که شبکه جوانان در برلین برگزار می‌کنند، برگزارمی‌شود. آیا هدف خاصی در این همکاری دنبال می‌شود؟ فکر می‌کنید که برنامه‌های مشترک بعدی را هم بتوانید در همین راستا برگزار کنید؟ این همکاری را چطور باید دید؟

در حقیقت، این همکاری، هیچ همکاری سازمان‌دهی‌‌‌شده‌ای نیست. در واقع آنها هم جمعی هستند از دانشجویان و جوانان مختلف، ما هم به همین شکل. آشنایی ما هم خیلی اتفاقی بوده است؛ از آن‌جایی که ایده‌هایمان ایده‌های یکسانی بوده است، با جوانان کلن، برلین و بلژیک در ارتباط قرار گرفتیم. ولی این‌که به صورت سازمان‌دهی‌شده، بخواهیم فرض کنیم تصمیم‌گیری واحد و مشترکی داشته باشیم، نه! با این‌که با هم همکاری میکنیم.

ضمن این‌که چه اهداف آنها، چه اهداف ما، گذشته از این‌که سعی می‌شود تمرکز آن روی تحولات داخل کشور و نیازهای فعلی جامعه باشد، ولی می‌تواند از همه سنخ، از کارهای فرهنگی تا فعالیت‌های حقوق بشری و فعالیت‌های اجتماعی باشد. بنابراین ما هیچ برنامه‌ی ثابت یا کمپینی را دنبال نمی‌کنیم. ما تلاش‌مان این است که متناسب با نیاز روز و آن چیزی که در حد امکانات و توان‌مان است، فعالیت‌هایی را ترتیب دهیم.

آیا متن سخنرانی‌های روز یکشنبه و بحث‌هایی که صورت می‌گیرد منتشر خواهد شد؟

الان، برنامه به این شکل است که در واقع سه بخش است؛ بخش اول سخنرانی است، که سخنرانی افراد میزگرد سخنرانی‌ای‌ طولانی نخواهد بود، بلکه سخنرانی کوتاهی خواهد بود. ما متن سخنرانی‌ها را درخواست کرده‌ایم. عموم سخنرانان گفته‌اند که سخنرانی‌شان زنده خواهد بود و متنی در اختیار ما قرار نداده‌اند. البته ما مشکل ترجمه داشتیم و به همین دلیل به متن آنها نیاز داشتیم.

قسمت دوم که قسمت بحث و گفت ‌و گو است که طبیعتاً غیرقابل پیش‌بینی است و همان‌جا به طور زنده انجام میشود. این‌که این‌ها به صورت مکتوب منتشر بشوند، به همت ما بستگی دارد که بعد بتوانیم این متن‌ها را پیاده و منتشرکنیم؛ ولی هنوز اطلاعی نداریم.

ماریچه سخاکه

در آخر، در مورد شبکه‌ی جوانان پیشرو ایرانی در هلند برای ما توضیح بدهید و بگویید که از چه کسانی تشکیل شده‌ است. چگونه یک چنین شبکه‌ای در هلند پدید آمده است؟

اول، همان‌طور که از اسم‌اش پیدا است، این یک شبکه است. یعنی گروه، انجمن یا سازمان نیست. همه‌ی اعضای شبکه مثل هم هستند. دوم، آن‌طور که از انتخاب اسم‌اش مشخص است، فراگروهی است. یعنی اساساً هیچ تعلق سیاسی، گروهی و سازمانی ندارد. تنها چیزی که هست، این است که وقتی شما علیه نقض حقوق بشر فعالیت می‌کنید، طبعاً دیگر نمی‌توانید با آن ناقضین حقوق بشر در یک خط قرار بگیرید. ما فراتر از این دیگر اصلی را مبنا قرار نداده‌ایم.

ما، اصول اعتقادی اصلی‌مان، دموکراسی وعدالت اجتماعی و پایبندی به فعالیت‌های جامعه مدنی است. علاوه براین، به این علت می‌گوییم «جوانان»، چون هم تشکیل‌دهندگان آن عموماً دانشجوهای دانشگا‌های مختلف هلند هستند و گذشته از این هم، به لحاظ این که فضایی نو هست ومی‌خواهند فعالیتی نو سازمان بدهند؛ از این بابت است که نام آن «شبکه جوانان» است. و این که پیش‌رو هم هست، یعنی این‌که محافظه‌کار نیست؛ یعنی نمی‌خواهد پایبند مسائل سنتی سابق بماند و می‌خواهد که حرفی نو داشته باشد.