ارتباط روی زمین با زیرزمین

ترجمه: مانی پارسا

متن زیر ترجمه بخشی از مصاحبه‌ای است که نشریه هلندی تِد با دی‌جی ایرانی مقیم هلند شهربانو انجام داده است. این نشریه با تیراژ ۱۵۰ هزار در آمستردام منتشر می‌شود:

شهربانو معروف به دی‌جی ایشتار در نوجوانی از ایران به هلند پناهنده شد. به عنوان دی‌جی او تا الان در آمستردام، کپنهاگ و حتی بمبئی اجرای برنامه کرده است. علاوه بر این او به عنوان جامعه‌شناس، تحقیقاتی بر روی تحولات موسیقی زیرزمینی در وطن شدیداً اسلامی خود انجام داده است.

زمانی که به خانواده‌ام گفتم «دی‌جی» شده‌ام آنان نمی‌دانستند یعنی چی. اول شوکه شدند بعد ...

شهربانو: ایرانِ بچگی‌هایم در خاطرات من جایی بسیار بی‌آب و رنگ و خاکستری به‌جا مانده. جنگ با عراق تازه تمام شده بود و زندگی بسیار سخت بود. خوشبختانه محیط خانوادگی‌ام خوب بود.

مادر شهربانو که نویسنده و فیلمساز است ناچار به فرار از ایران شد و شهربانو در ۱۲ سالگی به هلند رسید. شهربانو در کمپ پناهندگی زندگی افسرده کننده‌ای را تجربه کرده و موزیک برای او مانند پادزهر و ناجی او در آن دوره بوده است.

شهربانو می‌گوید: در مدرسه دوست‌های زیادی پیدا کردم و دوباره خوشحال شدم. در گروه موسیقی مدرسه آواز می‌خواندم و موزیک می‌نواختم و از سن ۱۹ سالگی به خیلی جاها در جهان سفر کردم. دوست داشتم موزیکی که در اینجا و آنجای جهان شنیده بودم را در دیسکوهای اینجا هم بشنوم بنابراین شروع کردم به برگزاری دیسکوها و جشن‌های موضوعی خودم و در آن‌ها موسیقی جهان را پخش کردم.

چندی بعد در آمستردام رستوران نومدز باز شد که فضایی شرقی دارد و غیر از رستوران بخشی به عنوان یله‌گاه (لانج) هم دارد. از آنجا که من مجموعه‌ای عالی از موسیقی شرقی جمع کرده بودم در آنجا اجازه کار گرفتم و موسیقی‌گذاری می‌کنم. صاحب نومدز شگردهای دی‌جی‌گری و هم‌آمیزی آهنگ‌ها را به من یاد داد و یواش یواش بیشتر به سمت موزیک دیسکویی رفتم.

زیرزمین

زمانی که به خانواده‌ام در ایران گفتم که دی‌جی هستم آن‌ها نمی‌دانستند دی‌جی چیست و موقعی که گفتم در یک کلوب کار می‌کنم یک لحظه شوک شدند چون که نام کلوب اغلب مسائل غیر اخلاقی را تداعی می‌کند. اما الان خانواده‌ام کار مرا پذیرفته‌اند. در ایران جوانان هم تا چهار سال پیش کلمه دی‌جی را نشنیده بودند. چندان عجیب هم نیست. فرهنگ موزیک پاپ در آنجا هنوز متأسفانه چندان پیشرفت نکرده.

هرچند تصورش مشکل است ولی در ایران همه نوع موزیکی که ما در اینجا می‌شناسیم ساخته می‌شود، از پانک/اسکا گرفته تا آر اند بی/هیپ‌هاپ، موزیک الکترونیک یا دث‌متال سنگین. شهربانو می‌افزاید: هرچه باشد جوانان ایرانی هم با ام.تی.وی بزرگ شده‌اند. بیشتر ایرانی‌ها تلویزیون ماهواره‌ای دارند. گاهی حکومت به خانه‌ها می‌ریزد تا آن‌ها را جمع کند و مردم برای حفظ دیش‌های خود دست به عجیب‌ترین کارها می‌زنند از جمله خاک کردن آن در زیر باغچه.

بنابراین در ایران همه‌چیز اتفاق می‌افتد ولی پنهانی. الکل و مواد مخدر هم همه‌جا هست و جشن و پارتی هم برقرار. موزیک زیرزمینی هم در آنجا اغلب به معنی واقعی کلمه زیرزمینی است.
تا چهار سال پیش هنوز در ایران دی‌جی نبود بلکه تنها یک عده افراد بودند که نوار و آهنگ می‌گذاشتند. اما الان دارد آرام آرام به صورت یک خرده‌فرهنگ با صحنه‌گذاری مخصوص در می‌آید. الان چند دی‌جی در ایران هستند که واقعاً به صحنه رقص زیرزمینی راه پیدا کرده‌اند.

نشریه تد می‌پرسد: اما چگونه می‌شود در چنین جشن‌هایی شرکت کرد وقتی که هر گونه تبلیغ برای آن مجازات دارد؟
شهربانو می‌گوید: تبلیغات آن زبان به زبان می‌گردد. در تهران یک یا دو شبکه وجود دارد. اگر جزء از آن باشی وضعت خوب است. البته نباید اینطور فکر کنید که هر شب جمعه ایرانی‌ها اکثراً به جشن و پارتی می‌روند. شرکت‌کنندگان در این پارتی‌ها بیشتر بچه‌های خانواده‌های پولدار هستند.

رفتن به پارتی زیرزمینی خطراتی هم دارد. اگر پلیس به درون جشن بریزد همه دستگیر می‌شوند، به آن‌ها شلاق زده می‌شود و باید ۲۰۰۰ دلار جریمه بپردازند تا دوباره آزاد بشوند. اکثراً از پیش به پلیس محل رشوه داده می‌شود تا به پارتی کاری نداشته باشند. اگر دستگیر بشوند بیشتر، شلاق را هم با پول می‌خرند. بعضی‌ها موقع حمله پلیس از راه پنجره بیرون زده و از درخت‌ها بالا می‌روند یا از بالکن به بیرون پریده و در خیابان‌ها گم می‌شوند. این تفریحی پرمخاطره است و پیش آمده که افرادی هم کشته شده‌اند.

اینترنت

با توجه به ممنوعیت پخش بسیاری از موزیک‌ها در ایران، اینترنت مثل یک ناجی عمل می‌کند. تارنماهایی مثل مای‌اسپیس برای این منظور عالی است. برای نمونه گروه ۱۲۷ که در سبک پانک/اسکا می‌زند توانست از طریق اینترنت با بیست‌هزار دانلود بسیار محبوب بشود. آن‌ها در خارج هم برنامه اجرا کردند و حتی با پیکسیز هم اجرای مشترک داشتند.
بنابر این رسیدن به موفقیت بین‌المللی امکان‌پذیر است فقط زحمت خیلی بیشتری دارد. فشار حاکم باعث شده که موزیسین‌های ایرانی خلاقیت خود را به کار بیندازند. یک بار گروه ۱۲۷ قرار بود در جشنواره بهار سبز شرکت کند ولی دو نفر از اعضاء آن که دانشجو بودند و مشمول خدمت نمی‌توانستند از کشور خارج بشوند. این گروه راه حلی برای این مسئله پیدا کرد و قرار شد یک ویدئوگذار (وی‌جی) تصویر زنده آن دو نفر را که همزمان در تهران نوازندگی می‌کردند به‌طور مستقیم روی پرده پخش کند. طوری شد که انگار آن دو نفر هم حضور داشتند.

شهربانو برای آن دسته از موسیقی‌کاران ایرانی که چنین فرصت‌هایی را ندارند مانند یک دریچه گریز عمل می‌کند.

شهربانو: من موزیک آن‌ها را اینجا در پارتی‌ها و جشن‌ها می‌گذارم و بعد به ایشان خبر می‌دهم که واکنش مردم نسبت به موزیکشان چه بود. آن‌ها خیلی از این کار لذت می‌برند.
همچنین در مورد پخش و توزیع آهنگ‌هایشان از طریق اینترنت به آن‌ها توصیه‌هایی می‌کنم. بعضی‌هایشان حتی روی آی‌تیونز هم آمده‌اند. این اواخر به یک موزیسین درباره تمام این امکانات توضیح دادم و او به من گفت: "تو فرشته منی. تو دوباره به من امید دادی".