تئاتر ایرانی "پیکر زن، همچون میدان نبرد" در هلند

در میان برنامه‌های مختلف فرهنگی و هنری فستیوال "هنر در جنگ" هلند، گروه تئاتر ایرانی Utopia خوش درخشید.
بعد از دو هفته برگزاری فستیوال ادبیات، فیلم، موسیقی، هنرهای تجسمی، تئاتر اروپا، بالکان و خاورمیانه این گروه تئاتر توانست با اجرای نمایش "پیکر زن، همچون میدان نبرد" استقبال تماشگران را جلب کند.

این نمایشنامه که توسط نویسنده رومانیائی ساکن فرانسه "ماتی ویسنی" (Matei Visniec) نوشته شده، به خاطر متن قوی و تاثیرگذار، توانسته از اقبال بالائی در ترجمه و اجرا به بسیاری زبان‌ها برخوردار باشد.

این‌که از میان این همه اجرا و گروه‌های مختلف، تئاتر ایرانی اجرا کننده نمایشنامه برای شرکت در فستیوالی بین‌المللی برگزیده و دعوت شده، به خودی خود گویای سطح حرفه‌ای کارگردانی و بازیگری آن است. به‌خصوص که پدیده تئاتر ایرانی در صحنه بین المللی فی المثل در مقایسه با فیلم ایرانی پدیده نسبتا نوظهوری است.

هر چند موضوع نمایشنامه در وهله اول زنان در جنگ بوسنی است اما نمایش خلاق و ملموس آن در واقع موضوع زنان را در وجهی وسیع‌تر مطرح می‌کند. این نمایشنامه به فارسی اجرا شد اما به طور هم‌زمان برای تماشاچیان ترجمه شده بود.

در این نمایش، یکی از زنان روانشناس است و به دیگری تجاوز شده. درون اطاق تاریک است و بیرون آن جنگ زبانه می‌کشد. این‌ دو در کشاکش بحث عمیقا درگیر قضاوت‌هایشان حول جنایتکاران و قربانیان، مردان و زنان، خوب و بد، اقوام و ملیت‌ها و ... می‌شوند. در گذار شب اما نقش‌ها به‌کل معکوس می‌شود. چه کسی کمک دهنده است؟ و چه کسی در جست‌وجوی انتقام؟

مریم شیرازی در مقام کارگردان موفقی که اولین کارش با چنین اقبالی روبه‌رو شده، چرایی انتخاب این موضوع و متن نمایش را این‌طور شرح داد: "ما خودمان در گذشته نه خیلی دور یک جنگ را پشت سر گذاشتیم. پس تصاویر و خاطراتی در ذهن‌مان مانده به اضافه این‌که من یک زن هستم و مسائل زنان برایم مهم است. کل این قضایا و محکم بودن این متن نمایشی برایم جالب بود. از یک جهت هم من فکر می‌کنم که نمایشنامه "ماتی ویسنی" فقط در مورد این نبوده که به زنی تجاوز شده است و حالا او با بچه و پرستار مسأله دارد. من فکر می‌کنم که او به این موضوع خیلی وسیع‌ و جهان شمول‌تر فکر کرده است."

در سالن نمایش تئاتر به ازای هر 9 اروپایی یک ایرانی حضور داشت. هر چند هر دو گروه از زاویه خود به این نمایش موفق می نگریستند اما هر دو در تحسین بی چون و چرای اجرای خلاق و قدرتمند آن اتفاق نظر داشتند.
از جمله بیننده‌ای اروپائی چنین گفت: "در میانه تئاتر دنبال کردن متن را رها کردم. من مسخ بازیگری خیره کننده این بانوان شده بودم و دیگر به ترجمه نیاز نداشتم." یک تماشاچی ایرانی با موشکافی بیشتر نظرش را این‌طور بیان کرد: "این تئاتر بی اختیار خلاقیت و انطباق شاعران ایرانی را در اختناق دهه50، با شعری که بتواند در آن برهه منتشر شود، برایم تداعی کرد. به‌خصوص وقتی که بازیگر زن ایرانی است. موضوع بوسنی حداقل علنی و مورد توجه بوده، اما دریغ که انبوه وقایع مسکوت و پنهان ِ از این بدتر در کشور خودمان هرگز تصویر نشده و در حریم ممنوعه‌هاست. اما همین‌که با به‌کارگیری یک سناریوی خارجی موضوعی که در کشور خودت هم به نوعی وجود دارد را نشان بدهی، خودش هنر هست."

مریم شیرازی، کارگردان نمایش، در جلسه‌ای تحت عنوان "زن مسلمان و جنگ" به سوال‌های علاقه‌مندان پاسخ داد.

علی رضا کاظمی