مجله آسیای میانه بی‌بی‌سی «دیگر به صرفه نبود»

مجله‌ی آسیای میانه‌ی رادیو بی‌بی‌سی که ماه نوامبر سال ۲۰۰۳ تا کنون برای شنونده‌های بخش فارسی در تاجیکستان پخش می‌شد، روز سی‌ام ژوئن گذشته، آخرین برنامه‌اش را پخش کرد و بسته شد. این برنامه قبلاً هم البته در ترکیب برنامه‌های بی‌بی‌سی وجود داشت و شامل رویدادهای افغانستان، تاجیکستان و سایر کشورهای آسیای میانه می‌شد. اما بعداً به یک برنامه‌ی ۴۵ دقیقه‌ای ویژه‌ی تاجیکستان تبدیل شد. در همین زمینه با بهروز آفاق، رییس بخش جهانی آسیا و اقیانوسیه بی‌بی‌سی گفت و گو کردم.

می‌شود لطفاً دلیل تعطیل شدن برنامه‌ی ویژه‌ی تاجیکی را توضیح دهید؟

برنامه‌های فارسی بی‌بی‌سی،‌ برنامه‌های کلی ما به زبان فارسی البته همیشه در تاجیکستان شنونده داشته و مردم در تاجیکستان می‌توانستند این برنامه‌ها را بشنوند و بفهمند؛ به هر حال زبان ما یکی است.

منتها چند سال پیش که ما توانستیم با مقامات تاجیکستان به توافق برسیم و فرستنده‌های FM، یکی در شهر دوشنبه و یکی در خجند بگذاریم، به این فکر افتادیم که چون این فرستنده‌های FM آن‌جاست و صدای خیلی بهتری خواهند شنید و به هر حال، رادیوی FM رادیوی خیلی خصوصی‌تر و شخصی‌تر و نزدیک‌تری به شنونده است، ما یک سری برنامه‌های روزانه هم درست کنیم که خاص تاجیک‌ها باشد؛ علاوه بر همه‌ی برنامه‌های فارسی دیگر که به هر حال تاجیک‌ها می‌شنوند. و این برنامه‌ها شروع شد.

منتها متأسفانه مدت کوتاهی بعد از اینکه این برنامه‌ها پخش می‌شد، ‌مقامات تاجیکستان نظرشان را عوض کردند و دیگر اجازه ندادند که ما برنامه‌هایمان را روی FM پخش کنیم. ما چندین سال مشغول مذاکره با مقامات تاجیکستان بودیم و می‌خواستیم که این برنامه‌ها روی FM پخش بشود؛ منتها آن‌ها موافقت نکردند و به این دلیل، تعداد شنونده‌های ما در تاجیکستان خیلی کم شد.

بنابراین دیگر کار به صرفه‌ای نبود که ما هر روز برنامه‌ی خاصی برای مردم در تاجیکستان درست کنیم؛ چون دیگر FM نداشتیم. این است که تصمیم گرفتیم که برنامه‌هایی را که برای تاجیکستان درست می‌کنیم، فعلاً قطع کنیم.

البته همه‌ی برنامه‌های دیگر فارسی هست منتها به جای آن سایت فارسی تاجیکی‌مان را تقویت کنیم که همه‌اش به خط سیریلیک باشد که مردم در تاجیکستان بتوانند ببینند، بخوانند. بعد هم امیدوار هستیم که به زودی با تلویزیون فارسی که راه‌اندازی خواهد شد، آن هم در تاجیکستان بیننده داشته باشد و البته برنامه‌ها و مطالبی که از تاجیکستان می‌آید، در آن خواهد بود و آن‌ها دسترسی خواهند داشت.

این به این معنی نیست که ما تعهدمان را به تاجیکستان کم کرده‌ایم؛ به هیچ وجه. برای این‌که ما می‌خواهیم از تاجیکستان هر چه بیشتر اطلاع و خبر بیاید، برنامه‌های از تاجیکستان در رادیوی فارسی ما، سایت اینترنتی و ان‌شاءالله تلویزیون ما بیاید. برای همه‌ی فارسی زبان‌ها و از جمله تاجیک‌ها.

احتمالاْ از این‌که تعداد شنونده‌های بی‌بی‌سی در تاجیکستان چه قدر است، ارزیابی دقیقی وجود داشت؟

تقریباً. ما آخرین ارزیابی‌ای که داشتیم، برمی‌گشت به همان اوایل دوره‌ی FM،‌ تعداد شنونده خیلی کم بود. یعنی تعداد شنونده به نسبت رادیو کم بود. فکر می‌کنم چیزی در حدود دو درصد مردم در تاجیکستان به این برنامه‌ها گوش می‌کردند.

ولی شاید تاجیک‌ها در سایر کشورهای شوروی پیشین مثل روسیه، ازبکستان و قزاقستان هم به برنامه‌ها گوش می‌دادند. این طور نیست؟

حتماً آن‌ها هم گوش می‌دادند. منتها ما داریم در مورد کاری صحبت می‌کنیم (یعنی اگر من به شما یکی دو تا رقم بدهم برای مقایسه) مثلاً ما در افغانستان برنامه‌هایمان ۶۰ درصد شنونده دارد؛ یعنی به طور متوسط ۶۰ درصد کسانی که در سن رادیو گوش کردن، یعنی ۱۵ سال به بالا هستند،‌ مرتب به برنامه‌های ما گوش می‌کنند.

یا مثلاً در یک کشوری مثل پاکستان یا بنگلادش، ‌چیزی در حدود ۱۵-۱۴ درصد گوش می‌کنند. یا مثلاً در هند ما حدود ۲۰ میلیون شنونده داریم. البته این حدود دو درصد جمعیت بالغ است؛ منتها چون هند کشور بزرگی است، این تعداد خیلی زیاد می‌شود. بنابراین در مقایسه با این تعداد شنونده‌های ما، در تاجیکستان این تعداد خیلی زیاد نبود.

در ایران چند درصد است؟

در ایران حدود پنج درصد است.

گفتید که آنلاین به خط سیریلیک می‌شود. درست است؟ یا خط فارسی هم خواهد بود؟

به هر حال، آنلاین فارسی ما که هست. در آن مطالب تاجیکستان هم هست. علاوه بر آن، یک صفحه‌ای در آنلاین فارسی داشتیم که خاص تاجیکستان است که این صفحه دوخطه است و این معمولا خوب عمل نمی‌کند و بعد هم آدرسش، جزیی و زیرمجموعه‌ای از برنامه‌ی ایران است.

کاری که ما می‌خواهیم بکنیم، این است که ما مطالب راجع به تاجیکستان را به زبان فارسی و به خط فارسی برای کسانی که خط فارسی را راحت می‌خوانند، خواهیم داشت؛ ولی می‌خواهیم که یک صفحه‌ای هم به اصطلاح تاجیک آنلاین داشته باشیم که سیریلیک باشد و تقویت بشود و مطالب بیشتری در آن بیاید که تاجیک‌ها به آن دسترسی داشته باشند.

در اعلامیه‌ای که آندره سیلوس، رییس بخش فارسی و پشتو بی‌بی‌سی در مورد بسته شدن برنامه‌ی مجله‌ی آسیای میانه برای کارمندان خودشان در بخش منتشر کرد، آمده بود که در تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی هم برنامه‌ی منظمی درباره‌ی تاجیکستان و برای تاجیکستان خواهد بود. می‌خواستم ببینم که آیا مشخص است که این چه برنامه‌ای است؟ آیا روزانه خواهد بود یا هفتگی یا شاید گزارش‌های پراکنده و جداگانه است که به طور نامنظم پخش خواهد شد؟

در تلویزیون فارسی،‌ یک تلویزیون خواهد بود. ببینید، ما الان در رادیو برنامه‌های فارسی داریم و سعی می‌کنیم که بعضی از برنامه‌ها بیشتر متوجه افغانستان باشد؛ بعضی از برنامه‌ها متوجه ایران باشد و در مورد تاجیکستان هم یک برنامه‌ی کوچکی داشتیم که فقط متوجه تاجیکستان بود.

در تلویزیون ما این کار را نمی‌توانیم بکنیم. امکاناتش را نداریم؛ ولی یک تلویزیون فارسی‌زبان خواهد بود که متوجه فارسی‌زبانان در هر سه کشور خواهد بود و بنابراین تاجیکستان هم و مطالبی از تاجیکستان خواهیم داشت که این مطالب از تاجیکستان فقط برای تاجیک‌ها نخواهد بود. ایرانی‌ها و افغان‌ها هم این برنامه‌ها را خواهند دید؛ هم‌چنان که برنامه‌های دیگر ما را هم تاجیک‌ها در تاجیکستان خواند دید و خواهند پسندید.

به این معنی نیست که ما هر روز یک ستون خاص برای ایران داشته باشیم؛ یک ستون،‌ یک مجله یا یک برنامه‌ی خاص برای افغانستان یا تاجیکستان داشته باشیم. چیزی که خواهد بود این است که ما در تاجیکستان امیدوار هستیم که خبرنگار داشته باشیم؛ تهیه‌‌کننده داشته باشیم و بسته به این‌که چه قدر بتوانند مطالبی را مرتب بفرستند و ما این مطالب را مرتب پخش کنیم. نه تنها اخبار،‌ بلکه برنامه‌های فرهنگی هم.

یک عده از شنونده‌های رادیو بی‌بی‌سی در تاجیکستان که با من و دوستان تماس گرفتند، در مورد بسته شدن مجله‌ی آسیای میانه ناراحت بودند و می‌گفتند که این موضوع بر فقر اطلاعاتی کشور خواهد افزود. همین حالا یک رادیو آزادی در پراگ باقی مانده که برنامه‌های ویژه‌ی تاجیکستان دارد. این رادیو هم فعلاً در تاجیکستان دچار یک مشکلاتی شده که موضوعی دیگر است. در حالی که کشورهایی چون ایران و افغانستان به اضا‌فه‌ی رسانه‌های متعدد داخلی‌شان، برنامه‌های مختلفی را هم از چندین کشور خارجی دریافت می‌کنند. این افراد که صحبتشان را کردم، نگرانند که با بسته شدن مجله‌ی آسیای میانه، تاجیکستان دچار فقر اطلاعاتی بیشتر خواهد شد. شما هم با این نظر موافق هستید؟

البته خب من می‌فهمم این موضوع را و طبعاً وقتی که ما مثلاً یک برنامه‌ی خاص روزانه داریم، وقتی این برنامه قطع می‌شود، شنونده‌های آن برنامه ناراحت می‌شوند و احساس کمبودی در آن زمینه می‌کنند.

منتها یکی دو نکته را من اضافه می‌کنم. اولاً ما به مقدار زیادی در روز برنامه‌های فارسی داریم که این‌ها همه‌اش در تاجیکستان قابل شنیدن است و این شنونده‌ها می‌توانند به این برنامه‌ها گوش کنند. به این معنی نیست که ما برای تاجیکستان برنامه پخش نمی‌کنیم؛ برنامه پخش می‌کنیم. روزی حدوداً چهار پنج ساعت برنامه‌ی فارسی هست که در تاجیکستان شنیده می‌شود.

منتها این‌که یک برنامه‌ی خاص متمرکز و متوجه تاجیکستان باشد، نداریم؛ وگرنه اطلاعات بسیار زیادی در برنامه‌های ما هست. اخبار جهانی هست؛ اخبار منطقه‌ای هست؛ اخبار کشورها هست€ اخبار خود تاجیکستان هم هست و برنامه‌های فرهنگی و هنری و تفریحی که در تاجیکستان شنونده‌های ما می‌توانند هم روی موج کوتاه و هم روی موج متوسط استفاده کنند. یعنی این به این معنی نیست که ما برای تاجیکستان برنامه نخواهیم داشت.

جدا از آن، این است که وقتی که تلویزیونمان راه‌اندازی بشود،‌ به تلویزیونمان هم دسترسی خواهند داشت و اطلاعات و برنامه‌های بیشتری امیدوار هستیم که روی سایت اینترنتی هم داشته باشیم. یعنی من فکر می‌کنم که بعد از این‌که تلویزیون ما راه بیفتد و بعد از این‌که صفحه‌ی تاجیکستان سایت ما تقویت بشود، من فکر می‌کنم عده‌ی بیشتری در تاجیکستان به اطلاعات بیشتری در مقایسه با امروز دسترسی خواهند داشت.

یعنی در مجموع مقدار اطلاعی که به مردم تاجیکستان از طریق بی‌بی‌سی خواهد رسید و فکر می‌کنم که بینندگان و شنوندگان و خوانندگان ما خیلی بیشتر از این خواهد بود که امروز هست. یعنی من فکر می‌کنم بعد از راه‌اندازی تلویزیون، یکی دو سال بعد اگر ما در تاجیکستان آمارگیری کنیم خواهیم دید که در مقایسه با امروز، عده‌ی بیشتری دارند از بی‌بی‌سی استفاده می‌کنند.

آیا این تحولات هیچ تأثیری بر روی تعداد کارمندان بخش فارسی بی‌بی‌سی در تاجیکستان نخواهد گذاشت؟

تا آن جایی که من می‌دانم، فعلاً به هیچ وجه قرار نیست که از تعداد کارمندان ما یا از مقدار کاری که از تاجیکستان تولید می‌شود، تغییری ایجاد شود.