جهان‌شهرها زير ذره بين

داریوش رجبیان

برنامه را اینجا بشنوید.

هرگز فکر نکرده‌اید که توسعه‌ی شهرها تا کجا جلو خواهد رفت و شکل و ریخت شهرها چه تاثیری بر کره‌ی زمین خواهد گذاشت،‌ و اینکه آیا می‌شود ساختار شهرهای بزرگ را بهبود بخشید تا مثلا تهران اینقدر آلوده نباشد و زندگی در شهرهای بزرگ قابل تحمل‌تر باشد؟

سازمان‌دهندگان نمایشگاه جهان‌شهرها توی نگارستان «تیت مدرن» لندن سر این پرسش‌ها بسیار اندیشیده اند و تصمیم گرفته‌اند ده بزرگشهر جهان را با پنج معيار بسنجند: اندازه، شتاب رشد، شکل و ریخت، چگالی یا تراکم و گوناگونی. جهان‌شهرهای برگزیده از این قراراند: قاهره، استانبول، ژوهانسبورگ، لندن، لس‌آنجلس، مکزیکوسیتی، مومبای یا بمبئی، سائو پائولو، شانگهای و توکیو.

تصویرهایی که از این ده شهر در کنار عکس‌های ماهواره‌ای و ماکت‌ها و نوارهای ویدئویی از آن شهرها به نمایش گذاشته شده، فضای آن شهرها را برایتان ایجاد می‌کند. مثلا یک نوار ویدئویی از قاهره تصاویری را نشان می‌دهد با داستان یک دختر روستایی که به پایتخت مصر آمده و تن‌فروش شده و برایش جالب است که برخلاف مردم روستایش، مردم قاهره به او کوچک‌ترین توجهی ندارند و هر کسی به فکر خودش است.

در مورد لس‌آنجلس، اینجا می‌خوانيم که آن در قلب یک انباشتگی خیلی بزرگتری واقع است که بیش از ۱۶ میلیون جمعیت دارد و دومین شهر بزرگ ایالات متحده آمریکاست. گفته می‌شود، رشد جمعیت‌اش ۹نفر در ساعت است که نصف رشد جمعیت در قاهره است و اما حدود پنج بار بیشتر از میزان رشد جمعیت توی لندن است. لس‌آنجلس اقتصاد خیلی قوی‌ای دارد. فعالیت‌های صنعتی و بندری مختلفی در این شهر صورت می‌گیرد و همچنین رسانه‌ها و صنعت سینمایش هم، آن‌طور که تمام جهان می‌داند، خیلی پیشرفته است.

نمایی از شهر لس آنجلس

این شهر هم اکنون دچار فشار دموگرافیک است، یعنی تعداد جمعیت‌اش در حال افزایش است و مجبور است یک‌خرده شکل و نمای خودش را عوض بکند تا به افراد بیشتری جا بدهد. بسیاری از جوامعی که توی این شهر بزرگ زندگی می‌کنند، به‌خصوص در جنوب لس‌آنجلس، از فضای باز محروم‌اند. خودروها یا ماشین‌های خصوصی از وسایل عمده‌ی حمل و نقل لس‌آنجلس است و وسایل حمل و نقل جمعی یا همگانی فقط هفت‌ درصد تردد مردم را تامین می‌کند، یعنی فقط هفت درصد افراد در طول روز از وسایل حمل و نقل جمعی در لس‌آنجلس استفاده می‌کنند.

و اما در مورد استانبول می‌خوانیم که استانبول هیجدهمین شهر جهان است که بیشترین میزان رشد جمعیت و بیشترین سرعت رشد را دارد. هر ساعت، هر یک ساعت که می‌گذرد، ۶۰ دقیقه که می‌گذرد در استانبول هفده ساکن جدید به دنیا می‌آید. هفده کودک به دنیا می‌آید. استانبول در حال حاضر ده میلیون و صد و بیست و نه هزار ساکن دارد. البته در حال حاضر که می‌گویم، مدتها گذشته از موقعی که این سرشماری را در استانبول انجام داده‌اند و احتمالا تعدادش خیلی بیشتر از این است، خیلی که نه،‌ یک‌خرده بیشتر از این است. و این شهر قدیمی بزرگ‌ترین شهر ترکیه است.

نمایی از شهر استانبول

استانبول در میان اروپا و آسیا واقع است. یک آبراهه‌ی بسفور است که آسیا را از اروپا جدا می‌کند در استانبول. در طول پنجاه سال اخیر استانبول ۹۰۰ درصد رشد جمعیت داشته است و بیست و هفت درصد در ده ساله‌ی اخیر. برآورد شده است که در دهساله‌ی بعدی رشد جمعیت ۵.۱ میلیون نفر در استانبول خواهد بود. یک‌سوم جمعیت شهر استانبول در زمینه‌ی صنایع مختلف کار می‌کنند و یک‌سوم کارخانه‌های ترکیه هنوز هم توی استانبول واقع است. درحالی‌که برخی از کارخانه‌ها به حواشی شهر منتقل می‌شود،‌ بسیاری از این اماکنی که در گذشته کارخانه‌های صنعتی بوده، به نهادهای فرهنگی و موسسات مختلف اجتماعی ترکیه تبدیل شده؛ به‌خصوص در قسمت آسیایی استانبول.

و برویم سراغ لندن؛‌ شهری که صدای ما را از آنجا می‌شنوید، از برنامه‌ی «زمانه با بیگ‌بن»‌. توی نگارستان «تیت مدرن» توی این نمایشگاه می‌خوانیم جمعيت لندن ۶.۷میلیون است. لندن در گذشته رشد جمعیت یکهویی داشته، ولی بعدش هم متوقف شد. در هر صورت لندن سیصد و شصتمین شهر جهان است که رشد جمعیت‌اش زیاد است. در هر ساعت ۳.۲ساکن اضافه می‌شود در این شهر.

خب، منظور این است که ۳.۲ میانگین رشد جمعیت در ساعت است در لندن که کمتر از یک‌دهم رشد جمعیت در شانگهای هست. لندن سال ۱۹۳۹، ۶.۷ میلیون جمعیت داشته و در واقع کم شده جمعیت‌اش توی دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی. تصور می‌شود که طی یک دهه‌ی آینده حدود ششصد هزار ساکن دیگر به لندن اضافه خواهد شد. و این تصور باعث شده است که شهرداری لندن و سردمداران دولت اینجا فکر کنند که شکل شهر را چطور عوض کنند و اخیرا هم که شنیدیم گردن براون اعلام کرد که هفتادهزار خانه در سال ساخته خواهد شد. این یکی از مشکلاتی‌ست که الان با آن روبه‌رو هستند، ولی به‌هرحال چون در سال ۱۹۳۹، ۶.۸ میلیون جمعیت داشته است،‌ احتمال دارد که بتوانند چنین ظرفیتی را برای شهر تامین بکنند.

درباره‌ی توکیو هم نوشته که بعد از جنگ جهانی دوم اقتصاد ژاپن یکباره پیش رفت و توکیو واقعا هم بزرگ‌ترین منطقه‌ی شهری در جهان است که دچار تحولات خیلی شدیدی بعد از جنگ جهانی دوم شده. فرصت‌های شغلی‌ خیلی زیاد هست، مراکز تجاری خیلی زیاد هست و همچنین سیستم مترو و قطارش خیلی خوب کار می‌کند و رشد جمعیت همچنان رو به افزایش.

نمایی از شهر توکیو

ولی توکیو در قبال حوادث طبیعی مصون نیست، بلکه درست برعکس، حوادث طبیعی اینجا خیلی بیشتر صورت می‌گیرد. در طول یکسال، مثلا بیست و هفت توفان در سواحل ژاپن اتفاق می‌افتد. برای همان هم حواشی شهر خیلی استحکام محکمی در برابر سیل دارد. جمعیت توکیو نسبتا برابر و مساوی پخش شده در سطح شهر. برای همین هم فضای باز و آزاد تقریبا نمانده، چون تعداد ساختمان‌ها خیلی زیاد است و فضای سبز کمتر از پنج‌درصد را تشکیل می‌دهد.

حالا خط مشی‌ای که دولت ژاپن دارد این است که آهنگ رشد جمعیت را مهار بکند تا بتواند برای میلیون‌ها نفری که در توکیو زندگی می‌کنند، فضای مناسب‌تری برای زندگی به‌وجود بیاورد.

نمی‌دانم شما قبلا شنیده‌اید یا نه، که برای ورود به مرکز شهر لندن در روزهای کاری، یعنی غیر از شنبه و یکشنبه، در ساعات مشخص، یعنی از صبح تا شب باید پول بپردازید. یعنی در واقع جریمه می‌شوید، اگر با ماشین‌تان بخواهید مرکز شهر بیایید. قبلا پنج پوند بود که حدود ۱۰ دلار می‌شود و حالا هشت پوند شده که حدود شانزده دلار است. در سال ۲۰۰۵ این برنامه را پیاده کرده‌اند و حالا شهرداری لندن می‌گوید که خیلی موفق بوده در این مورد و اینجا اعداد و ارقامی را می‌گوید. مثلا، آمار داده‌اند که بعد از اینکه خودروها خصوصی جریمه شدند به‌خاطر ورود به مرکز شهر، میزان تراکم ماشین‌ها توی مرکز شهر در ساعات پرتردد ۲۵ درصد کاهش یافته و تعداد اتوبوس‌های مسافربری از سال ۲۰۰۳ تا حالا تقریبا دو برابر شده است.

گوشه‌هایی از نمایشگاه جهان‌شهرها در نگارستان «تیت مدرن» لندن را باهم تماشا کردیم. تنها چیزی که در این نمایشگاه به چشمم نخورد، سهم هرکدام از این ده بزرگ‌شهر در تولید گازهای گلخانه‌ای و در نتیجه گرمایش کره‌ی زمین بود.

این نمایشگاه تا ۲۷ اوت ۲۰۰۷ باز است.

مطلب مرتبط در جديد ميديا