«زنده بودن سهراب‌ها، رهبران را می‌ترساند»

محمد تاج دولتی

در پی فراخوان «کمیته‏ی اتحاد برای ایران در خارج از کشور» برای اجرای برنامه‏هایی به مناسبت روز جهانی حقوق بشر، چند نهاد و سازمان دانشجویی و غیردانشجویی فعال در زمینه‏ی حقوق بشر و حمایت از جنبش آزادی‏خواهانه‏ی مردم ایران، روز شبنه‏ ۱۲ دسامبر مراسمی با عنوان «هنر برای حقوق بشر» در شهر تورنتو برگزار کردند.

از پویا علاقه‏بند، از دانشجویان فعال و پرانرژی شهر تورنتو که از هماهنگ‏ کنندگان این برنامه بود، می‏پرسم که فکر ترتیب و اجرای چنین برنامه‏ای چگونه شکل گرفت؟

مدت زیادی بود که از سوی «اتحاد برای ایران» از همه‏ی شهرها خواسته شده بود که چنین برنامه‏ای را برگزار کنند. ما نیز از چند وقت پیش با گروه‏ها و نهادهای مختلف شهر مانند گروه همبستگی با ایران، انجمن دانشجویی دانشجویان تورنتو، عفو بین‏الملل کانادا و گروه دانشجویان دانشگاه یورک صحبت کردیم که با هماهنگی آنان بتوانیم این برنامه را برگزار کنیم.

از هنرمندانی مانند نیک‏آهنگ کوثر و ساسان قهرمان که در تورنتو زندگی می‏کنند دعوت کردیم و هم‏چنین هنرمندانی خارج از کانادا؛ آقای مانا نیستانی از مالزی و خانم گلرخ از لندن نیز در این برنامه شرکت کردند که طی این شش ماهه نقاشی‏های بسیار زیبایی برای جنبش کشیده‏اند.

نمونه‏هایی از کارتون‏هایی نیک‌آهنگ کوثر در برنامه «هنر برای حقوق بشر»

در آغاز برنامه‏ی هنر برای حقوق بشر، نیک‏آهنگ کوثر، کارتونیست و روزنامه‏نگار مقیم کانادا، با نمایش نمونه‏هایی از کارتون‏هایی که در چند ماه گذشته در رابطه با رویدادهای ایران کشیده است صحبت کرد.

بخش دوم برنامه‏ی ویژه‏ی نهادهای دانشجویی و غیردانشجویی ایرانی در تورنتو به مناسبت روز جهانی حقوق بشر، شاهنامه‏ خوانی و نقالی ساسان قهرمان بود که داستان رستم و سهراب را نقل کرد:

حال داستان از این‏جا بشنو که رستم کمی پیش از این، از پروردگار توانا خواسته بود که سهمی از زور او را بستاند تا بلکه بتواند آسوده‏تر بر زمین گام نهد و زورش زمین را نلرزاند:

بدان‏سان که از پاک‏یزدان بخواست
زنیروی آن کوه‏پیکر بکاست

شاهنامه‏ خوانی و نقالی ساسان قهرمان

چنین بود؛ چنین بود که از پس نبردی سهم، سهراب به‏ناگاه نیروی جوانی به‏کار بسته، دست در کمر تهمتن بگیراند و او را از جای برکند و پشت‏اش بر خاک نهاد. دست برد و خنجر آخته برآورده با جان رستم آشنا سازد که رستم نعره برآورد: ای جوان! این نه بر رسم ماست که در نخستین هم‏آوردی، آخرین خواهش دل پرکین برآوریم. در خاک مایی، بر رسم ما باش!

سهراب لحظه‏‏ای در چشم‏های رستم نگریست. دل جوانش پذیره شد و از جا برخاست.

دو رزم‏آور دگرباره یک‏دگر را سراپای برانداز کردند. لبخند شادکامی و غرور در چشمان غمگین سهراب لانه کرد؛ زهر خشم در نگاه رستم.

سهراب بر تیزتک خود بنشست و چون باد به سوی لشکر تاخت. رستم در شگفت از چنان پهلوان جوانی که در برابری او را هم‏آورد می‏نمود، دل به ترس داد!

چو باد آن‏چنان کار پیش‏ آمدش
دل از بیم سهراب ریش آمدش

پس گام در راه نهاد؛ به سوی معبد شتافت. زانو بر خاک نهاد، دستان زهم بگشاد و دل به مهر ایزد یکتا بیاراست…

«کشتن سهراب، فاجعه کشتن جوانی است»

به رسم و سنت نقالان شاهنامه که هنگام نقل داستان رستم و سهراب و در زمان کشته شدن سهراب به دست رستم، نقال یا خود داستان را قطع می‏کرد و یا شنوندگان داستان از نقال می‏خواستند که ادامه‏ی داستان تراژیک کشته شدن سهراب را متوقف کند، ساسان قهرمان نیز نقالی‏اش را متوقف کرد و با گریزی از شاهنامه به وضعیت کنونی جامعه‏ی ایران گفت:

اصل مطلب در جامعه‏ی ما در این چند هزار سال، از آن‏چه فردوسی را تکان داده تا شاهنامه را نوشته تا هزار سال بعد که من را تکان داده و من آن را تقلید می‏کنم، همین است؛ سهراب است. یعنی جوانی!

کشتن سهراب فاجعه‏ی پسرکشی نیست؛ فاجعه‏ی کشتن جوانی است. فاجعه‏ی ایستادن سنت در مقابل جوانی است، در مقابل تغییر، در مقابل ترکیب. سهراب کیست؟

سهراب نماینده‏ی ترکیب و نماینده‏ی تغییر است. همان چیزی که شما هستید. تهمینه تورانی است و سهراب از ترکیب ایران و توران؛ جوانی است که برای تغییر آمده است.

متاسفانه رستم پاس‏دار سنت‏ها است. رستم شخصیت بدی نیست. رستم بر خلاف برادرش شغاد، شخصیت بدی نیست. اما پاس‏دار سنت‏ها است و سهراب پاس‏دار سنت‏ها نیست. سهراب می‏خواهد نگاه کند ببیند امروز چه اتفاقی دارد می‏افتد.

سهراب، جوان خواستار تغییر ما، خود رستم است؛ می‏خواهد کاووس را کنار بگذارد و در اصل رستم را که پاس‏دار کاووس است، دوباره شاه ایران بکند. برای این که با خوبی‏ها، با پهلوانی‏ها، با مهر به وطن، مهر به مردم مخالف نیست. سهراب با کاووس مخالفت می‏کند.

دیدن این تغییر، دیدن این ترکیب، همان چیزی است که امروز در کشور ما، در جامعه‏ی ما و در شماها اتفاقاتی را موجب می‏شود که به هیچ شکل دیگری، روزهای قبل از این، بیست سال پیش، تصورش نمی‏رفت. در یک لحظه اتفاق می‏افتد.

ساسان قهرمان در پایان صحبت‏های خود و پیش از ادامه‏ی نقل داستان رستم و سهراب گفت:

«گرچه سهراب در شاهنامه کشته شده و امشب در این نقالی نیز کشته خواهد شد، اما زنده است. همین که تقریبا هزار سال پس از آفرینش شاهنامه که خود داستان‏های هزاران سال پیش است، در کانادا، من که ۲۵ سال است در کشورم نیستم و در کنار شما‏ها که بعضی‏هایتان ۲۵ ساله هم نیستید، ایستاده‏ام و این حرف‏ها را می‏زنم، یعنی که سهراب زنده است و این همان چیزی است که از آن می‏ترسند.

چیزی که وحشتی در رهبران ایجاد می‏کند که دست به هرکاری بزنند؛ از کشتن سهراب‏ها گرفته تا گفتن هر دروغی؛ تا این که تغییر را به عقب بیاندازند. آن طرف ما ترس را داریم و این طرف، امید و تغییر را».

در پایان برنامه نیز بهاره، یکی دیگر از اعضای کمیته‏ی برگزار کننده‏ی این مراسم، متنی از سوی گروه دوچرخه‏سواران حامی حقوق بشر، در رابطه با روی‏دادهای ایران، قرائت کرد:

ما امروز در شرایطی روز جهانی بشر را پاس می‏داریم که تلاش برای تحقق حقوق بشر و ساختارهای اجتماعی و حکومتی ایران جریانی تازه را با خود می‏بیند.

اگر سال گذشته در چنین روزی ممکن بود، تنها از بخشی از گروه‏ها و فعالین اجتماعی سخن بگوییم که برای تحقق حقوق اجتماعی و سیاسی تلاش و کوشش می‏کنند، امروز بخش بزرگی از جامعه‏ی ایرانی را می‏بینیم که مبارزه برای دمکراسی، حقوق بشر و آزادی را زندگی می‏کنند.

امروز مطمئن هستیم که اگرچه ممکن است خشونت و سرکوب عریان بسیاری را از حضور مستمر در تجمعات و اعتراضات باز دارد، اما دغدغه‏ی دمکراسی و حق تعیین سرنوشت، ریشه‏ای عمیق‏تر در جامعه‏ی ایران یافته است.

در چنین شرایطی، ما در کمپین دفاع از حقوق بشر در ایران، امیدواریم که بتوانیم در مسیر رسیدن جامعه‏ی ایرانی به حقوق خود، همراه و یاری‏رسان آنان باشیم.