"ضایعات الکترونیکی" خطر بزرگ زیست محیطی

محمد تاج‌دولتی

دانشگاه سازمان ملل متحد اخیرا با همکاری نهادهای دیگر وابسته به این سازمان برنامه ای را آغاز کرده به نام "حل مشکل ضایعات الکترونیکی". هدف این برنامه از سویی افزایش مدت زمان استفاده از دستگاه​های کامپیوتر و دیگر وسایل خانگی الکترونیکی ست و از طرف دیگر کاهش آلودگی​هایی ست که بر اثر ازبین بردن و بازیافت این ضایعات در محیط زیست بوجود می​آید.

هریک از دستگاه های الکترونیکی در محیط کار و زندگی، که یا مجهز به باطری هستند یا با برق از آنها استفاده می​کنیم، مثل کامپیوتر، تلویزیون، تلفن همراه، دستگاه های ضبط و پخش دیجیتالی و غیره که پس از خراب شدن یا قدیمی شدن آنها را دور می​اندازیم، منابع با ارزشی است که هدر می​رود.

حجم ضایعات الکترونیکی در تمام کشورهای جهان به میزان غیرقابل تصوری رسیده است. علاوه بر آن دستگاه های الکترونیکی که به کشورهای عقب مانده و غیر صنعتی صادر می​شود، پس از استفاده به شیوه​های خطرناکی مثل سوزاندن نابود می​شود که نه تنها قسمت​های با ارزش و قابل بازیافت آنها ازبین می​رود بلکه دود ناشی از سوزاندن این وسائل گازهای سمی و خطرناکی را در هوا منتشر می​کند.

در کنار فلزات با ارزشی مثل طلا، پالادیوم و نقره که در ساختن این دستگاه ها بکار رفته، مواد نادر دیگری مثل فلز " ایندیوم" هم در ترکیب ِ قسمت های مختلف ِ بیش از یک میلیارد وسیله الکترونیکی مانند صفحات " ال سی دی" کامپیوتر یا تلفن​های همراه بکاررفته که ارزشی گاه بیشتر از طلا و نقره دارند.

در طول پنج سال گذشته، قیمت فلز "ایندیوم" شش برابر شده و در حال حاضر از قیمت نقره هم بیشتر شده است و با اینکه معادن جهانی این فلز به تدریج رو به تخلیه شدن است، اما فقط چند کارخانه در آمریکا و بلژیک و ژاپن قادرند این فلز با ارزش را بازیافت کنند و بقیه این ماده بکار رفته در دستگاه​های الکترونیکی برای همیشه نابود می​شود.

بسیاری از کارشناسان محیط زیست از جمله مدیران پروژه دانشگاه سازمان ملل معتقدند تنها کمبود منابع معدنی فلزات نادر نیست که بازیافت آنها را ضروری می​کند، بلکه روش های کاملا نا به جا برای نابودی ضایعات الکترونیکی مشکلات بسیار زیست محیطی و امکان بروز بیماری​های مختلف را ایجاد می​کند. سوزاندن جعبه​های کامپیوتر و یا کابل​های برق وسایل الکترونیکی و ترانسفرماتورها که موجب آسیب​های جبران ناپذیر به سیستم عصبی انسان و بروز انواع سرطان​هاست.

در کشورهای توسعه نیافته انسان های بسیاری هستند که زندگی شان از راه بازیافت انواع ذباله ها و ضایعات مصرفی می​گذرد و تقریبا در تمام موارد مردان و زنان و کودکان ِ کارگر بدون هیچ وسیله ایمنی با این مواد در ارتباط هستند. به همین جهت یکی از هدف​های پروژه جدید دانشگاه سازمان ملل تهیه و توزیع جهانی راهنمای ِ از هم باز کردن ِ قسمت های مختلف دستگاه​های الکترونیکی ِ از کار افتاده است.

۱۸۰۰ کیلو مواد اولیه = یک کامپیوتر کوچک

آژانس اروپایی محیط زیست پس از یک بررسی و محاسبه انجام شده در همه ِ کشورها گزارش داده که حجم سالانه ضایعات الکترونیکی که در سال گذشته حدود ۴۰ میلیون تن بوده، سه برابر سریعتر از مجموع ضایعات و زباله های تولید شده توسط انسان در حال اضافه شدن است و اگر مجموع ضایعات الکترونیکی یک سال را در کامیون​های حمل زباله بار کنند و این کامیون ها بدون فاصله در یک خط مستقیم قرارگیرند خطی به اندازه نیمی از پیرامون کره زمین ایجاد خواهد شد.

یک گزارش منتشر شده دیگر از سوی سازمان ملل با عنوان کامپیوتر و محیط زیست نشان می دهد هرچه عمر استفاده از وسایل الکترونیکی طولانی ترباشد، به حفظ محیط زیست بیشتر کمک می شود. در این گزارش آمده که برای تولید یک کامپیوتر معمولی با اکران، به اندازه ده برابر وزن آن انرژی فسیلی مثل نفت و گاز مصرف شده است. در مقایسه باید توجه داشت که مثلا برای تولید یک اتومبیل یا یک یخچال معادل یک یا دوبرابر وزن آنها انرژی فسیلی مصرف شده است. به معنی دقیق تر تولید یک کامپیوتر با مانیتور ۱۷ اینچی معادل ۲۴۰ کیلوگرم نفت، ۲۲ کیلوگرم مواد شیمیایی و ۱۵۰۰ لیتر آب، یعنی در مجموع حدود ۱۸۰۰ کیلوگرم مواد اولیه مصرف شده است.

آقای "هانس وان جینکل"، رئیس دانشگاه سازمان ملل گفته وقت آن رسیده که مشکل افزایش ضایعات الکترونیکی در سطح جهان را بطور جدی حل کنیم، چون هم محیط زیست همه ِ ما سالم تر خواهد شد و هم تولیدکنندگان وسایل الکترونیکی با بازیافت مواد ساخته شده سود بیشتری خواهند برد و مصرف کنندگان نیز به جای دورانداختن وسایل الکترونیکی شان قسمت هایی از آن را که نیاز به نو شدن دارد تعویض می کنند.

فایل صوتی را اینجا بشنوید.