چرا اسلام گرایان با شادی و تفریح مخالفند؟

محمد تاج‌دولتی

شاد بودن، خوش گذاراندن، تفریح کردن و فعل​هایی از این دست همیشه و همه جا بخشی از زندگی و رفتارهای انسان​ها بوده و هست. اما اینکه برخی از گروه​های انسانی از جمله ما ایرانی ها به دلایل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و باورها و اعتقادات مذهبی چه نقش و اهمیتی در زندگی های شخصی و اجتماعی مان برای شادی قائلیم، و چرا تعدادی از افراد یا گروه​ها یا قدرت​های حکومت کننده خصلت ضد شادی دارند، محتوی سخنرانی و جلسه بحث و گفت و گوی پروفسور آصف بیات استاد و رئیس انستیتو بین المللی مطالعات اسلامی در دنیای مدرن در دانشگاه لیدن هلند بود. این جلسه روز چهارشنبه 18 آوریل به دعوت بخش تاریخ و مطالعات خاورمیانه دانشگاه تورنتو با عنوان "اسلام گرایی و سیاست​های شادی" برگزار شد

دکتر آصف بیات در پاسخ به این پرسش که آیا اصولا شادی و تفریح جزئی از ارزش های اجتماعی هست یا نه می​گوید:

* از نظر جامعه شناسی وقتی به کشورها و فرهنگ های مختلف نگاه می​کنیم متوجه می​شویم که شادی و تفریح بخشی از ارزش​های اجتماعی محسوب می​شود و افراد بطور طبیعی با آن برخورد می​کنند. فقط در برخی از کشورهای خاورمیانه و متاسفانه در ایران، در افغانستان در زمان طالبان و همین طور در عربستان سعودی مسئله شادی و کیف و حال کردن مسئله​ای سیاسی شده است.

- بخشی از مطالعات شما در کشورهای اسلامی بوده و در حوزه مسائل اجتماعی کشورهای اسلامی کار و تدریس کرده​اید. به نظر شما شادی و تفریح چه جایی در اندیشه و تفکر اسلامی دارد؟

* وقتی می گوییم شادی و تفریح در تفکر اسلامی دو موضوع مطرح می​شود. یکی اینکه در سنت اسلامی، یعنی مراجعه به احادیث و شریعت و نیز تفاسیری که از شریعت صورت می​گیرد و بطور کلی هم مردم و هم علما تفاسیر متعدد و گاه متضادی دارند. موضوع دیگر خود مسلمانان هستند بعنوان کنشگر. آنها هم خودشان تفکر خاصی دارند و تا آنجا که من می دانم افراد مسلمان در کشورهای مختلف اسلامی برایشان شادی و تفریح بخشی از زندگی عادی شان محسوب می​شود و مهم است. در برخی از کشورها مانند مصر طبیعت شادی طلبی در انجام فرایض مذهبی شان مثل ماه رمضان تاثیر گذاشته و آنرا تبدیل به ماه بسیار شادی کرده است مثل نوروز خودمان.

ضدیت با شادی نشانه ترس است

* اگر بطور تاریخی نگاه کنیم، ادیان دیگر هم مثل مسیحیت یا یهودیت به هرحال تفاسیر ضد شادی داشته​اند. آنها هم مانند اسلام اصولگرا داشته​اند، اما در پروسه تاریخی، آن افراد و گروه​ها و نظراتی که جنبه های ضد شادی مذهب را بزرگ می​کردند، تضعیف شدند و با تبدیل شدن این کشورها به لیبرال – دموکراسی مسئله شادی در سیستم زندگی​شان نهادینه شده است.

- چرا اسلام گرایان اصرار دارند شادی​های طبیعی زندگی را از مردم دریغ کنند؟

* باعث تاسف است که ما می بینیم هم در ایران و هم در برخی از کشورهای اسلامی که جنبش​های اصول​گرا قوی هستند این مشکل مطرح می​شود. به نظر من مهمترین مسئله این است که این گروه​ها احساس می​کنند طبیعت شادی و زمینه​ای که شادی می​طلبد و خصلتی که شادی دارد، بویژه مسئله خودجوشی شادی و ارتباط آن با فردیت، پارادایمی را ایجاد می​کند که این پارادایم با منطق و درک اسلام​گرایان از قدرت و سیاست خوانایی ندارد و احساس می کنند حالت رقابتی پیش می​آید. در واقع یک ترسی وجود دارد که انگار شادی، افراد مسلمان را از زیر نفوذ آنها بیرون می​آورد و به یک حیطه ِ اجتماعی و فکری و اندیشه دیگری متصل می​کند. احساس کاهش نفوذ آنها روی مردم مسلمان اساس این تعارض است.

- نظر گروهی که معتقدند اسلام در اصول با هرگونه شادی و تفریح مخالفت دارد آیا درست است یا خیر؟

* مسئله این است که وقتی نگاه می​کنیم به نطر یک گروه در باره اسلام، باید ببینیم چطور و چه تفسیری ارائه می​دهند. این که درست یا غلط است، طبعا آن گروه بخصوص فکر می​کند درست است. اما چیزی که باید مد نظر قرار داد این است که تفاسیر دیگری هم از اسلام صورت می​گیرد که معتقد است اسلام دین شادی است و هیچ تعارضی بین شادی یک فرد مسلمان با مسلمان بودنش وچود ندارد و دلیلی هم وجود ندارد چنانکه میلیون​ها نفر مسلمان در کشورهای مختلف، هم می​خواهند زندگی شادی را داشته باشند و هم مسلمان باقی بمانند.
جنبش چپ ایران هم ضد شادی بوده است

- ضدیت با شادی و تفریح آیا منحصر به مذهبیون است یا اینکه افراد سکولار هم با شادی و تفریح مخالفت کرده و می کنند؟

* پرسش جالبی است به خاطر اینکه در برهه​هایی از تاریخ جنبش های سکولار، چه سکولار بورژوایی و چه سکولار کمونیستی، ما شاهد تعارض بین این جنبش ها و مسئله شادی مردم بوده ایم و برای مثال "ژاکوبن"​ها از انقلاب فرانسه به شادی مردم به آن صورتی نگاه می​کردند که اسلام گراها و اصول گرایان کنونی نگاه می​کنند. و حتی "بولشویک"ها وقتی به قدرت رسیدند با مردمی که می​خواستند آواز بخوانند، می​خوارگی کنند و یا موزیک خاصی مثل جاز اجرا کنند یا گوش کنند، مسئله پیدا کردند و قادر به پذیرش آن نبودنند. بنابراین ضدیت با شادی منحصر به جنبش​های مذهبی نیست و جنبش های سکولار هم در مقطعی از تاریخ شان چنین خصلتی داشته​اند.

- آیا در تاریخ معاصر ایران هم این ضدیت، مثلا در جنبش​های چپ ایران در مقطع انقلاب و قبل از آن دیده شده است؟

* بله. جنبش چپ ما، مثلا چریک​های فدایی چنانکه از نوشته​های خودشان برمی​آید، رهبرانشان راضی نبودند که اعضای سازمان بخندند یا جوک بگویند و تفریح کنند و می خواسته​اند افراد همیشه با جدیت رفتار کنند و حتی زیاد غذا مصرف نکنند و در واقع آن لذت​های بی آزار و روزانه​ای که ما داریم از اعضای​شان دریغ کرده بودند و به هرحال این رفتار را بعنوان یک عمل انقلابی می​دیدند، چون جدیت برای​شان مهم بود.

- آیا جدی بودن درزندگی اجتماعی مغایرتی با شادی و تفریح دارد یا نه؟

* نه مغایرتی ندارد. به خاطر اینکه انسان به جدیت نیز برای کار ِ خود، برای کمک به دیگران و انواع کارهای اجتماعی نیاز دارد. یکی از خصلت​های چیزی که در زبان انگلیسی به آن "Fun" گفته می​شود در واقع خودجوشیدگی شادی است و یک موقعیت موقت که در زندگی روزانه بوجود می​آید. خندیدن، قهقهه سردادن، با دیگران خوش و بش کردن و جوک گفتن و به هرحال خوشی گذارانی را وقتی مقایسه می​کنیم با کارهای جدی که افراد در زندگی روزانه انجام می​دهند، در واقع لحظات موقتی هستند.

- گرایشی که در حال حاضر بخشی از نسل جوان ایران به شادی و تفریح دارد، با توجه به شرایط فرهنگی-اجتماعی جامعه داخل ایران آیا روند طبیعی خود را طی می​کند یا نوعی واکنش در برابر ممنوعیت​هایی است که در طول سال​های گذشته به زندگی اجتماعی مردم تحمیل شده است؟

* به نظر من آن نوع شادی که جوان​های ایران می​خواهند، غیر عادی نیست و وقتی مقایسه می​کنیم وضعیت جوان​های ایران را با جوان​های کشورهای دیگر می​بینیم جوان های ایران چیز خارق​العاده ای نمی​خواهند و مایل​اند مانند دیگران زندگی کنند و زمانی که برای آنها محدودیت ایجاد شود، طبیعی است که این​ها گاهی زیاده روی می​کنند و به نظر من خطری است که باید کسانی که در راس کار هستند متوجه آن باشند.

اين گفت و گو رااینجا بشنوید.