تاریخ انتشار: ۸ شهریور ۱۳۸۹ • چاپ کنید    

دستور خط زمانه، نگارش نخست

فرید حائری‌نژاد

یکی از راهبردی‌ترین سیاست‌های رسانه‌ای زمانه، مشارکت شهروندان ِ روزنامه‌نگار در تولید رسانه‌ای است. در چهار ماه گذشته تلاش ما در زمانه این بود که راهکارهایی تعیین کنیم تا به رغم مشارکت همگانی، گزارش‌ها و مقالات و مصاحبه‌هایی که در سایت منتشر می‌شوند از استانداردهایی مشخص و قابل سنجش پیروی کنند. در وهله‌ی نخست ما به دستور خط فارسی فکر کردیم و در سرمقاله‌ای که به این موضوع اختصاص دادیم، دستور خط فارسی و پیشنهادهای گوناگونی را که در این زمینه وجود دارد به بحث گذاشتیم. همزمان یک گروه کاری تشکیل دادیم. وظیفه‌ی این گروه این بود که با توجه به عادت‌های نویسندگان، مشکلات انتشار فارسی در اینترنت و پیشنهادهایی که درباره‌ی دستور خط وجود دارد، یک دستور خط تلفیقی که مورد توافق همکاران باشد تدوین کند. اکنون این کار به انجام رسیده است.

دستور خط زمانه را ما به بحث گذاشتیم و پیشنهادهای همکاران را حتی‌المقدور در نظر گرفتیم. برخی پیشنهادها بسیار منطقی بود، ولی با این حال در عمل متوجه شدیم مشکلات ما را کاهش نمی‌دهد و برعکس بر احتمال خطا اضافه می‌کند.

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها جدانویسی کلمات مرکب است. کلماتی مانند عملکرد، گزارشگر، روشنفکر و امثال آن که اتفاقاً در نوشته‌ها و گزارش‌های همکاران ما زیاد به کار می‌رود.

یکی دیگر از چالش‌ها مسأله‌ی پساوندهایی مثل «مند» در کلماتی مانند روشمند و مسأله‌ی استفاده از همزه بود که همواره بین همکاران محل اختلاف بود.

گروه کاری زمانه دستور خطی را که امروز از این مراحل گذشته بر اساس پیشنهادهای فرهنگستان تدوین کرده است.

پیشنهادهای فرهنگستان، درست یا نادرست در ایران عمومیت دارد و کتاب‌های درسی را بر اساس دستور خط مصوبه‌ی فرهنگستان تألیف می‌کنند. با این‌حال مصوبه‌ی فرهنگستان هم در بسیاری از موارد در دستور خط حاضر تغییر کرد و با عادت‌های نویسندگان زمانه و انتشار فارسی در اینترنت تطبیق داده شد.

باید در نظر داشت که هدف ما به هیچ‌وجه اصلاح خط فارسی نیست. ما می‌خواهیم فقط خط رسانه را یکدست کنیم و احتمال خطا را در انتشار اینترنتی کاهش دهیم. برای همین یکی از معیارهایی که گروه کاری برای خودش تعیین کرد، کاهش نیم‌فاصله بود. یکی از مهم ترین مشکلاتی که ما در انتشار چاپی و اینترنتی متون فارسی داریم، مسأله‌ی نیم‌فاصله است. گروه کاری متوجه شد که هر چه بر جدانویسی کلمات مرکب بیشتر تأکید کنیم، بر تعداد نیم‌فاصله‌ها هم افزوده می‌شود و احتمال خطا هم به همان نسبت بالا می‌رود.

دستور خط زمانه، نخستین گام در تدوین استانداردهایی برای تولید رسانه‌ای است. در گام‌های بعدی ما در گزارش‌هایی که جداگانه منتشر خواهند شد، به خوانندگانی که مایل به همکاری با ما هستند، اطلاع خواهیم داد که مقالاتی که برای ما می‌فرستند در نظر ما، چه ویژگی‌هایی می‌بایست داشته باشد.

ما استانداردهای خبرنویسی را در یک گروه کاری جداگانه تألیف کردیم و به بخش خبر ابلاغ کردیم. در نوشتن گزارش‌ها، نقدها و مقالات اما دست نویسندگان بازتر است.

تعیین استانداردهایی برای رسانه مطلقاً به این معنا نیست که فردیت نویسندگان را در نظر نداشته باشیم. در نوشته‌های خلاق مانند داستان و شعر مطلقاً در نثر نویسندگان دست نمی‌بریم. علاوه بر این در زبان‌های لاتین در اغلب مواقع دستور خط مشخصی وجود دارد که مورد توافق همگان است و با این حال نویسندگان غربی دارای نگاه و بینش فردی هستند.

به هر حال، هدف ما این است که با چنین اقداماتی نه تنها بر بهبود کیفی زمانه بیفزاییم، بلکه بتوانیم مشارکت شهروندان در تولید رسانه‌ای را در چارچوب‌های مشخص مطبوعاتی تضمین کنیم.

در آینده شاهد دگرگونی‌های گسترده‌تری در سایت زمانه خواهید بود. این دگرگونی‌ها در این جهت است که شهروندان علاقمند بتوانند در یک فضای حرفه‌ای اندیشه و عقاید و نظرات خود را بیان کنند.

اگر درباره‌ی دستور خط حاضر نظری دارید، با ما در میان بگذارید. نظر شما را به بحث می‌گذاریم و نظرات سازنده را در نگارش‌های بعدی دستور خط زمانه به کار خواهیم برد.

دستور خط یک زمانه را از این‌جا دریافت کنید.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

نوشته‌اید: «یکی از مهم‌ترین چالش‌ها جدانویسی کلمات مرکب است. کلماتی مانند عملکرد، گزارشگر، روشنفکر..»
فکر می‌کنم جدانویسی برای این است که مفهوم کلمات مشخص شود و کلمه از نظر معنایی خواناتر شود. بنابراین وقتی در کلمات‌ِ ترکیبی جدانویسی اِعمال می‌شود که جدانوشتن این حاصیت را داشته باشد یعنی کلمه‌ی ترکیبی از دو واژه‌ی معنادار ساخته شده باشد مثلِ «روشن‌فکر» اما مثلاً در مورد «گزارشگر» گزارش+گر --> این‌جا «گر» پسوند است و سازنده‌ی اسم‌فاعل و هیچ بار معنایی ندارد و خودش معناساز است و قاعدتاً پسوند و پیشوندی که جدانویسی‌ش سودی برای درک کلمه نداشته باشد باعثُ سخت‌نویسی می‌شود.برعکسِ پسوند‌های جمع مثل «ها»، یا «می» در ساخت افعال که جدانویسی‌ش باعث درک سریعِ زمان فعل می‌شود.

-- هومن ، Aug 30, 2010

یکی از مواردی که من در نوشتارهای زمانه دیدم کم و بیش رعایت میشه استفاده از علامت جمع فارسی به جای عربی است(استفاده از ها به جای ات، ان و...) که این خودش خیلی خوبه.
به این مسئله هم دقیقا اشاره کردید که « گروه کاری متوجه شد که هر چه بر جدانویسی کلمات مرکب بیشتر تأکید کنیم، بر تعداد نیم‌فاصله‌ها هم افزوده می‌شود و احتمال خطا هم به همان نسبت بالا می‌رود.» من خودم در تایپ فارسی با این جدانویسی کلمات مرکب واقعا مشکل دارم ولی برای زیبایی کار مجبورم این فاصله گذاری رو رعایت کنم.
وبسایت زمانه یک مشکل اساسی تر هم داره و اون نامرتب بودن نوشته هاست.یعنی بصورت Justify باید دربیاد.این کار باعث زیبایی بدنه اون نوشتار میشه.
و در پایان میخوام بگم اگه نوشته های صفحه اصلی سایت رو یه خورده تغییر بدید بدک نیست تا از این یکنواختی و دست نخوردگی چندین ساله دربیاد.برای تنوع مفیده.منتها به قالب سایت نباید دست بزنید.قالب سایت همین جوری که هست خوبه.

-- مازیار ، Aug 30, 2010

دستور خط نگارش مطالب رو خوندم.جالب بود.حالا تا چه حد این رعایت بشه اون دیگه بستگی به نویسندگان و به ویژه ادیتورهای زمانه داره.نکته دیگه ای که میخواستم بازگو کنم اینه که در ماه های گذشته در وبسایت زمانه مقاله ای گذاشته شد که مضمونش راجع به تدوین یک کتاب نامه از بکارگیری واژگان معادل فارسی به جای عربی چه در زبان نوشتار و چه در زبان گفتار بود که فکر میکنم در فرانسه مشغول به انجام این کار بودن.اگه زمانه بتونه چنین رویه ای رو هم در وبسایتش پیش بگیره که البته میدونم کار سختیه، تاثیر بسیار خوبی در خوانندگان خواهد گذاشت و به نوعی پاسداشت از زبان فارسی مستقل از عربی خواهد بود.

-- نوشین ، Aug 31, 2010

به نظر من حرکت بسیار شایسته ایست. شیوه نامه هم اصولی تنظیم شده است.
همانطور که یکی از دوستان هم اشاره کرده بود، justify کردن مطالب به زیبایی آن کمک می کند. ضمن اینکه به نظرم بایستی علاوه بر اهمیت دادن به شیوه نگارش یکدست، به خطاهای زبانی نوشته ها توجه بیشتری شود. برای مثال کلماتی مثل خطر یا نظر که سه حرفی هستند، نباید با "ات" جمع بسته شوند.
یک مصداق از ایرادهای نگارشی در صفحه اول رادیو زمانه: (به کار بردن لفظ توسط)
سالانه صدها هزار گونه‌ی کمیاب و یا در حال انقراض از مناطق مختلف دنیا توسط قاچاقچیان به کشورها و یا حتی قاره‌های دیگر منتقل می‌شود.
که بایستی به این شکل ویرایش شود:
قاچاقچیان سالانه صدها هزار گونه کمیاب و .. را به کشورها و یا حتی قاره ها منتقل می کنند.
با آرزوی موفقیت

-- حمیده ، Sep 2, 2010

دوست عزیز دیگر معلو شده‌است که زبانها همه خواه با ناخواه از همدیگر تاثیرپذیرند و این باعث غنای هرچه بیشتر زبان می‌شود مثال می‌زنم در مورد نثر تکرار بیش از حد بعضی کلمه‌ها در متن باعث خستگی و جمود متن می‌شود ولی با در دست داشتن چند کلمه مشابه فارسی یا وارداتی که در طول سالها و گذشت زمان جزوی از میراث زبان مقصد شده‌است نوآوری و جذابیت متن را بیشتر می‌کند.در زبان‌های فرانسوی و انگلیسی و استرالیایی و ایتالیایی و ترکی این مذیت و امکانات زبان محسوب می‌شود نه کمبود.

-- آیدین ، Sep 3, 2010

نظر بدهید

(نظر شما پس از تایید دبیر وب‌سایت منتشر می‌شود.)
-لطفا به زبان فارسی کامنت بگذارید.
برای نوشتن به زبان فارسی می توانید از ادیتور زمانه استفاده کنید.
-کامنتهایی که حاوی اتهام، توهین و یا حمله شخصی باشد هرز محسوب می شود و منتشر نخواهد شد.


(نشانی ایمیل‌تان نزد ما مانده، منتشر نمی‌شود)