لطفا ما را از این صفحه بیرون کنید

معصومه ناصری

محمد قائد، روزنامه‌نگاری که مقالات بلند، اما خواندنی می‌نویسد، در کتاب «دفترچه خاطرات و فراموشی» مقاله‌ای دارد با این عنوان که «این صفحه جای مناسبی برای شما نیست» و منظورش از «این صفحه» صفحه اول روزنامه‌هاست.

او معتقد است کشورهایی که در صفحه اول رسانه‌های جهان جایی ندارند، خوشبخت‌تر یا بی‌دردسرتر زندگی می‌کنند.

ما به عنوان شهروندان کشوری که سال‌های سال است در این صفحه ناخوشایند جا خوش کرده‌ایم، حال و روز مردمان کشورهای دیگر را به آسانی نمی‌توانیم درک کنیم. اما این‌طور که آقای قائد می‌گوید، هر چه هست، حال خوشی باید باشد.

این میزان توجه بین‌المللی در رسانه‌های جهان، انسان را دچار این شبهه می‌کند که ما از نظر رسانه‌ای اهمیت زیادی داریم. با این همه خبر داغ، این همه نقطه جذاب خبری، این همه اتفاق رسانه‌ای، انسان انتظار دارد ایران رسانه‌هایی جذاب، پرشور و پراهمیت در عالم رسانه‌ها داشته باشد؛ رسانه‌هایی که سری میان سرهای رسانه‌های جهان داشته باشند. اما واقعیت به نظر می‌رسد چیز دیگری است.

در آخرین روز کنفرانس رسانه‌های صلح‌ساز در شهر بن در حالی که بیش از ۸۰۰ نفر از نمایندگان رسانه‌های جمعی از بیش از ۹۰ کشور جهان حضور دارند، فهرست کشورهای شرکت‌کننده را می‌گیرم و می‌بینم حدسم درست است؛ فقط نام یک نفر از صدا و سیمای جمهوری اسلامی در فهرست هست که در طول این چند روز، اصلاً موفق به دیدارش نشده‌ایم.

اگر در کنفرانس بوده، نه حرفی از او شنیده‌ایم و نه اظهار نظری کرده است و نه هیچ؛ آن هم در جایی که روی سرخط‌های مورد علاقه صدا و سیما، یعنی عراق و فلسطین، بحث و گفتگو و مجادله بسیار است.

دور و برم البته رد و بدل شدن جملات فارسی را گاهی می‌شنوم؛ اما این‌ها هم نمایندگان رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران هستند.

اسم شیرین عبادی هم هست که سخنران روز اول کنفرانس بود و تا روز آخر، سخنران‌ها و شرکت‌کنندگان در نشست‌ها و کارگاه‌های مختلف با ارجاع به بخشی از سخنان او، استدلال‌شان را تقویت می‌کنند. اما فقط همین است و دیگر هیچ.

این‌ها همه در حالی است که از کشورهای دور و بر ما، نمایندگان رسانه‌های عربی با قدرت و به فراوانی حضور دارند. از الجزیره، العربیه، الحیات، بی‌بی‌سی و صدای آمریکا، نمایندگانی در عالی‌ترین سطح در این نشست شرکت کرده‌اند. از رسانه‌های آذربایجان، ترکیه، افغانستان، فیلیپین، سیرالئون، چاد، کنیا، نپال، یمن، عربستان سعودی، قطر و بسیاری از کشورهای کوچک و بزرگ، نمایندگان ارشد رسانه‌ها حضور فعالی دارند و در نشست‌های مختلف دخالت دارند.

«کسی شدن» در دنیای رسانه‌ای کار سختی است. گر چه رسانه‌های عربی به وفور پول خرج می‌کنند؛ اما واقعیت نشان داده که این کافی نیست. چرا که رسانه‌های ظاهراً بین‌المللی ایرانی هم کم پول خرج نمی‌کنند. مسأله «انزوای زبانی» هم نیست؛ چون بسیاری از رسانه‌هایی که کسی شده‌اند، به زبان محلی و منطقه‌ای منتشر می‌شوند.

سال‌هاست صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، شبکه‌های مختلف به زبان‌های مختلف راه‌اندازی کرده؛ اما هیچ‌کدام از آن‌ها در سطح بین‌المللی مثل الجزیره و العربیه گل نکرده‌اند. در بین رسانه‌های چاپی هم با این‌که سنت رسانه‌ای ما طولانی است، هیچ‌کدام از روزنامه‌هایمان، حتی آن‌هایی که جوان‌مرگ نشده‌اند، هم مثل روزنامه‌های الاهرام و الحیات و النهار به چشم نمی‌آیند.

در چند روز گذشته که میان نمایندگان رسانه‌های مختلف خبری نشسته‌ام و بحث‌ها را دنبال کرده‌ام مدام از خودم پرسیده‌ام پس ایران، ایرانی که تیتر یک همه رسانه‌های جهان است، کجاست؟

من گمان می‌کنم «کسی نشدن» در بی‌کرانه رسانه‌ای فقط ناشی از توطئه‌های استکبار جهانی و لابی صهیونیستی نیست.

سانسور شدید، کنترل فاجعه‌بار اطلاعات، ناامنی حوزه رسانه‌، جانب‌داری ناگزیر همه رسانه‌ها از سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی، حکومتی بودن و خارج نشدن از چهارچوب منافع گاهی مبهم نظام، فقدان آموزش‌های معمول رسانه‌ای، هرج و مرج حاکم بر نحوه اطلاع‌رسانی و مسئولیت روزنامه‌نگار، وابستگی شدید رسانه‌ها به یکی از جناح‌های سیاسی که در چهارچوب همان نظام، مایل است منافع سیاسی و اقتصادی‌اش حفظ شود و هزار مشکل دیگر، از رسانه‌های ایرانی موجوداتی رقت‌انگیز ساخته است.

آن‌ها که مایلند در این چهارچوب نقدی بنویسند و انتقادی منتشر کنند، یا «بی‌خیال» می‌شوند یا به انتقادهای محدود پر از استعاره بسنده می‌کنند.

یک روزنامه‌نگار هلندی خبرهایی را که اخیراً از ایران دریافت کرده، با من چک می‌کند تا می‌رسد به خبر بازداشت یک فرمانده ارشد پلیس به جرم بازداشت حین ارتکاب جرم و رابطه با دست‌کم شش زن فاحشه. ولی چنین خبری، جز از طریق اینترنت‌ اسیر فیلتر و رسانه هم‌چنان جذاب شایعه، امکان نشر پیدا کرده است؟

روزنامه‌نگاری خوب، نیاز به روزنامه‌نگاران خوب دارد؛ اما روزنامه‌نگاران خوب ایرانی کجا هستند؟ اگر هستند، در کدام رسانه‌ مستقل می‌توانند فعالیت کنند که وابسته به این مقام و آن مقام حکومتی و مجبور به حفظ منافع آن‌ها نباشد؟

در کنفرانسی جهانی که رسانه‌های مختلف نماینده دارند و بر لزوم آموزش روزنامه‌نگاری تأکید می‌کنند، نمایندگانی از رسانه‌های ایرانی شاید لازم نباشد شرکت کنند؛ چرا که تا اطلاع‌ ثانوی حرف زدن از رسانه‌های مستقل، شوخی بزرگی است که کسی را نمی‌خنداند.