«سقوط هواپیما، در مرحله ایمن پرواز بود»

آزاده اسدی

چهارشنبه، ساعت یازده و سی و سه دقیقه‏، سقوط یک فروند هواپیمای مسافری «توپولوف» در نزدیکی شهر قزوین اعلام شد. سقوط هواپیمایی از شرکت «کاسپین» به مقصد ایروان در ارمنستان و کشته شدن ۱۶۸ سرنشین آن، اولین سقوط در سال ۸۸ را رقم زد. این هواپیما از فرودگاه امام خمینی برخاسته بود.

فهرست اسامی ۱۵۳ مسافری که گفته می‏شود همه‏ی آنان در این حادثه جان باخته‏اند، در خبرگزاری‏های مختلف منتشر شد. در میان آنان، تعداد زیادی مسافر ارمنی، تعدادی مسافر ایرانی و برخی ایرانی ـ ارمنی بوده‏اند. غیر از این تعداد، پانزده خدمه‏ی پرواز نیز در میان جان‏باختگان هستند که هنوز اسمی از آنان منتشر نشده است.

اعضای تیم یازده نفره‏ی جودوی جوانان ایران، از مسافران این هواپیما بودند. تیم ملی جودی جوانان ایران برای شرکت در مسابقات ایروان و حضور در اردوی آماده‌سازی، قصد سفر به ارمنستان را داشتند.

لئون داویدیان که در دوره‏ی ششم مجلس شورای اسلامی‏، نمایندگی ارامنه‏ی شمال کشور را بر عهده داشت، نیز در این سانحه در میان مسافران بوده است. او رییس مجمع نمایندگان تهران هم بود.

این حادثه در حدود شش کیلومتری قزوین اتفاق افتاده است. محلی‏ها از صدای مهیب این سقوط، هنوز در بهت و شوک هستند. در اثر این سقوط، گودال بزرگی روی زمین به وجود آمده است و هنوز هوا پر از دود و غبار است.

برخی مسئولان گفته‏اند که خلبان هواپیما، برای فرود هواپیما دور از منطقه‏ی مسکونی، تلاش کرده و در نهایت قبل از رسیدن به زمین، بخشی از هواپیما آتش گرفته است. تا پیدا شدن دلیل اصلی این سقوط باید صبر کرد، ولی برخی خبرگزاری‏ها از قطع ارتباط خلبان با برج مراقبت، در آخرین دقایق قبل از سقوط می‏گویند.

سخن‏گوی سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرده است که هواپیما، شانزده دقیقه بعد از برخاستن از فرودگاه بین‏المللی امام خمینی، در منطقه‏ی روستای «جنت‏آباد» در استان قزوین سقوط کرده است. اما این زمان از یک پرواز عادی، دقیقا چه شرایطی دارد؟ آیا این شرایط موقعیت امن و قابل اعتمادی را به خلبان می‏دهد؟ یا احتمال خطر وجود دارد؟

کاپیتان امیر کسروی

کاپیتان امیر کسروی، یکی از خلبان‏های قدیمی ایرانی که بعد از سال‏ها پرواز در ایران، در حال حاضر در کانادا در «کمپانی بین‏المللی امنیت پرواز و آموزش خلبانی» (flight safety) به آموزش و به‏روز کردن خلبان‏ها مشغول است، در مورد شکل‏گیری یک حادثه در این زمان خاص از پرواز می‏گوید:

«هشتاد درصد حوادث پرواز هنگام بلند شدن و نشستن اتفاق می‏افتد و دقیقه‏ شانزده، معمولاً زمانی است که هواپیما مراحل اولیه‏ی خطرات را پشت سر گذاشته است. این هواپیما از آن مرحله گذشته بود. یعنی در مرحله‏ای بوده که معمولاً هواپیما ایمن‏تر است. چون هم از زمین فاصله دارد و هم کار خلبان‏ها سبک‏تر شده است. بنابراین، سانحه در مرحله‏ای اتفاق افتاده که هواپیما از خطر آماری رد شده است.»

در تصاویر نشان داده شده از تلویزیون ایران و «پرس تی‏وی»، هواپیمای تکه تکه شده‏ای را می‏بینیم که به سختی می‏شود اثری از قطعات بزرگ در بین این تکه‏ها دید. هواپیما خُرد شده بود و مسئولان اعلام کردند که این اتفاق در اثر برخورد با زمین افتاده و هواپیما را متلاشی کرده است.

کاپیتان کسروی معتقد است که دلایل مختلفی می‏تواند برای یک سقوط این شکلی وجود داشته باشد:

«راجع به این‌که واقعاً چه اتفاقی افتاده است، نمی‏شود به آن صورت صحبت کرد. فکر می‏کنم باید اطلاعات دقیق‏تری داشته باشیم. ممکن است اتفاقات خیلی مختلفی باعث شده باشد که این هواپیما سقوط کند؛ ممکن است این تکه تکه شدن در نتیجه‏ برخورد با زمین بوده باشد، ممکن است در هوا اتفاق افتاده باشد، ممکن است هواپیما کنترلش را از دست داده باشد.»

او ادامه می‌‌دهد: «ولی مسأله‏ای که در ارتباط با هواپیماها در ایران داریم این است که در ساخت هواپیماهای روسی ضوابط و معیارهایی که هواپیماهای اروپایی و آمریکایی دارند، رعایت نمی‏شود و این مشکلی اساسی است.»

عکس: ایسنا

«شبکه‏ی ایمنی هوانوردی ایران» گزارش داده که یک هزار و پانصد و سی سانحه‏ی هوایی در بین هواپیماهای ایران، بعد از انقلاب ۵۷، اتفاق افتاده است. تعداد زیادی از این حوادث، به خاطر کهنه بودن هواپیما بوده است.

«در حال حاضر، صنعت هواپیمایی ایران نه تنها همراه صنعت هواپیمایی دنیا، جلو نرفته بلکه حدود پنجاه سال عقب افتاده است. برای این‌که تعلیمات وجود ندارد. آموزش‏ها به آن صورتی که باید باشد، انجام نمی‏شود. هواپیما آن‏طور که لازم است، نگهداری نمی‏شود.»

کاپیتان کسروی در ادامه می‌گوید: «نوع هواپیماها هم از مشکلات است. صنعت هواپیمایی ایران در تحریم بسیار سختی به سر می‏برد که حتا به دست آوردن قطعات هواپیماها سخت است. مسایل متعددی در آن‏جا هست، ولی این‌که چه چیزی باعث این سقوط شده، خیلی زود است بتوان راجع به آن صحبت کرد.»

برخی مسئولان هر نوع مشکل فنی در این پرواز را رد کرده و اعلام کرده‏اند که هواپیما بعد از سقوط متلاشی شده است.

«حتماً هواپیما سقوط کرده. ولی چه عاملی باعث شده هواپیما در دقیقه‏ی شانزدهم که ارتفاعی نزدیک به هفده هیجده هزارپایی داشته است سقوط کند، باید بررسی شود. به این زودی نمی‏توان فهمید به چه علت هواپیما از آن ارتفاع دوباره به زمین افتاده است، مگر این‌که «جعبه‏ی سیاه» هواپیما پیدا شود و صحبت‏هایی که در کابین بین خلبانان انجام گرفته، شنیده شود تا مشخص شود چه اتفاقی افتاده است.»

کاپیتان کسروی که 44 سال است به عنوان خلبان پرواز می‏کند و سال‏ها است در یک شرکت بین‏المللی در کانادا، مشغول به‏روز کردن و آموزش خلبان‏های مختلف از سراسر جهان است، در مورد تعلیمات خلبان‏ها در ایران می‏گوید:

«صنعت هواپیمایی به شدت در حال تحول است. تکنولوژی جلو می‏رود و همین‏طور بسیاری از تعلیماتی که ناگزیر باید انجام شود تا هم‏پایه تحول صنعتی باشد، به اضافه‏ی تکنولوژی‏ای که وارد هواپیماها شده است، خیلی پیشرفته است. هواپیماهای به کار گرفته شده در ایران بسیار قدیمی و تعلیمات خلبان‏ها، بسیار عقب‏افتاده است.»

با وجود این‌که بسیاری از خلبان‏ها هنوز هواپیما را ایمن‏ترین و بهترین وسیله برای سفر می‏دانند، اطلاعات «شبکه‏‏ی ایمنی هوانوردی» از کشته شدن دست کم هزار و شصد و ده تن، در اثر سانحه‏های هوایی در ایران خبر می‏دهد.

در میان شانزده سقوط هواپیمایی از سال ۱۳۵۹ تا امروز، سه هواپیمای روسی از نوع توپولف وجود داشته است.
توپولوف شرکت روسی‏ای است که در صنایع دفاعی، هوا فضایی و ساخت هواپیماهای نظامی و تجاری فعالیت می‏کند.

این شرکت در سال ۱۹۲۲ بنیان گذاشته شده است و ایران هنوز از هواپیماهای قدیمی این شرکت استفاده می‏کند.
تعداد زیادی از مدل‏های هواپیمایی توپولوف از رده خارج شده‏اند و دیگر تولید نمی‏شوند. بخش زیادی از این هواپیماها در نوع جنگی، به خاطر تغییرات سیاسی نظامی، به خصوص بعد از جنگ سرد و فروپاشی شوروی، نابود شده‏اند.