ایران تجربه اروپا را در ضدمذهبی کردن مردم تکرار می‌کند

نخستین "میستیک فستیوال" روز دوم دسامبر در شهر اوترخت در هلند برگزار شد.
هفته گذشته حدود هفتصد نفر که علاقمند به اتفاق‌های عرفانی، به‌خصوص مولانا بودند در این فستیوال 12 ساعته جمع شدند و از ایرانی گرفته تا هلندی و مراکشی، مراسم خاصی را به افتخار مولانا در آستانه سالروز فوت او برگزار کردند.

این فستیوال، با هدف آشنا کردن افراد بیشتری در هلند، با افکار مولانا برگزار شد. شروین نکویی، جامعه شناس و یکی از ایرانیان معروف هلند "میستیک فستیوال" یا "فستیوال تصوف" را برگزار کرد.

او در مورد دلیل اینکه نخستین فستیوال را درباره مولانا جلال‌الدین بلخی رومی برگزار کرده، می‌گوید:" از طرفی سازمان یونسکو امسال را به مناسبت هشتصدمین سال تولد مولانا، سال مولانا اعلام کرده و از طرف دیگر اشتیاق شخصی من این بود که مولانا را در کشور هلند، بیشتر مطرح کنیم و مردم هلند را با اشعار، فلسفه و زندگی مولانا آشنا کنیم."

نکویی ادامه می‌دهد:" متاسفانه در کشورهای اروپایی و در جهان غرب، نظرات درباره‌ کشورهای اسلامی، جهان اسلام و فرهنگ‌ اسلامی، خیلی منفی است. به خصوص بعد از وقایعی که در سال 2001 پیش آمد می‌بینیم که بیشتر اسلام و مسلمین را با تروریسم و خشونت یکی می‌گیرند و متاسفانه پیش‌داوری‌های خیلی منفی در این مورد می‌شود. پیام مولانا، یک پیام جهانی و صلح و انساندوستی و برادری است و رسیدن این پیام به جوامع اروپایی و مردم اروپا می‌تواند زمینه‌ای باشد که دیدشان را نسبت به فرهنگ کشورهای اسلامی، تمدن اسلامی تغییر دهد."

از اینجا بشنوید.

شروین نکویی

به‌نظر شما به عنوان یک جامعه‌شناس، علاقه مردم به خصوص غربی‌ها به عرفان و نه فقط عرفان اسلامی، به چه دلیل در سال‌های اخیر شدیدتر شده است؟
این روزها افراد زیادی به هند می‌روند و دوره می گذرانند یا به تبت می‌روند و تلمذ می‌کنند و موارد جدید عرفانی را یاد می‌گیرند.

آیا این به خاطر ماشینی شدن زندگی جدید است یا به خاطر خسته شدن مردم یا اینکه اصلا ما قبلا همچین مراحلی را داشتیم و تاریخ دوباره تکرار می‌شود؟

فکر می کنم این موضوع به جهان غرب محدود نمی شود. در تمام جهان، آمار و ارقام هم این مسئله را نشان می‌دهد که علاقه بطور کلی به مذهب در حال گسترش است.

شاید برخلاف ایران؟

نه. با این هم موافق نیستم. این که در ایران آمار و ارقامی هست که نشان می‌دهد فعالیت‌های مذهبی در حالت سنتی مثل رفتن به مسجد، کم‌تر شده است.

در غرب هم رفتن به کلیسا کم شده است.

ما یک چیزی به نام امور کلاسه شده مذهبی، مثل کلیسا و مسجد رفتن داریم. در سال‌های گذشته این موارد مقداری از قدرت‌شان را از دست داده و اشتیاق به آنها کم شده است. البته این شرایط در همه جا یکسان نیست. در آمریکای جنوبی می‌بینیم که مذهب کاتولیک در حال رشد است. در آفریقا اسلام و همینطور مذهب کاتولیک در حال رشد است. ولی در قسمت‌هایی مثل کشور ایران و بخش‌هایی از اروپا که می‌شود گفت تجربه استبداد مذهبی را هم دارند، نظر در مورد پایگاه‌های مذهبی کلاسه شده و تعریف شده سنتی، منفی است ولی احساس مذهبی و اشتیاق در حال رشد است.

از طرفی جهانی شدن زندگی، مسئله‌ اینترنت و آزادی اطلاعات از طرق مختلف را می‌توان در کنار هم گذاشت که شاید به ما آزادی‌هایی بدهند اما این باز شدن و جهانی شدن، یک نیازی به ریشه داشتن ایجاد کرده است. ریشه‌های ما نمی‌تواند منطقه‌ای باشد. عرفان و مذهب یک‌سری ریشه‌هایی می‌دهد که به جا و مکان زیاد بستگی ندارد.

یک قسمت مهم قضیه هم همان چیزی است که خودتان گفتید. ماشینی شدن جامعه و به‌خصوص مسئله‌ منطقی که فقط بر اساس مادیات است. حتی تا آخرین دهه‌ قرن بیستم به هر حال یک جنگ ایدئولوژیکی در جهان بین کاپیتالیسم و مارکسیسم بود، حالا دیگر آن هم وجود ندارد. منطق زندگی روزانه ما از سیاست تا مسئله کالاهایش، زندگی روزانه ما یک زندگی است که کاملا منطق کاپیتالیستی گرفته و منطق بازار و کالا و قیمتها و... یعنی یک منطق کاملا مادی را درخود دارد. این منطق مادی هیچ‌وقت برای بشر کافی نیست.

رفتن به هند و تبت، فقط مسئله‌ اروپاییان نیست. درحال حاضر از ایران هم تعداد خیلی زیادی از جوانان به کشور هند می‌روند و به دنبال تحقیق در مورد عرفان هندی هستند.

به هر حال در ایران سابقه استقبال از عرفان شرقی، قوی‌تر از غرب است. غربی‌های زیادی این روزها برای شروع درک عرفان به سمت شرق می‌روند.

این به تعریف عرفان بستگی دارد. در مذهب کاتولیک، عرفان یک ریشه خیلی قوی و پیشینه‌ پررنگی دارد.

در غرب عرفان شرقی نبوده ولی در شرق نیز عرفان غربی نبوده است. عرفان جزیی از فرهنگ و معنی بشری است. نوعی که خودش را نشان می‌دهد در هر فرهنگ فرق می‌کند. عرفان با بشر بوده و خواهد بود. فقط واقعیتی که هست این است که در دوره‌های مختلف می‌بینید عرفان می‌تواند دوباره به اوج برسد و زمینه آن هم زمینه اجتماعی است. درحال حاضر مثل سال‌های اول قرن 21 میلادی، در شرایطی هستیم که این نیاز روز به روز گسترش پیدا خواهد کرد.

شما اشاره می‌کنید مذهب در حال قوی‌تر شدن است؛ اما حداقل در ایران، بر اساس تحقیقاتی که شده، اعتقادات جوان‌ها نسبت به مذهب و نسبت به 20 سال پیش کاملا برعکس شده و در نهایت تعداد خیلی زیادی از جوان‌های ایرانی هستند که در حال تغییر مذهب هستند؛ شاد به خاطر لجبازی! ولی رو به سمت عرفان آوردن بین جوان‌های ایران بسیار پیشرفت کرده است. عرفانی که جدای از مسائل مذهبی سنتی باشد. شما خودتان هم در صحبتهایتان اشاره کردید. در عین حال از طرف حکومت با این عرفان برخورد می‌شود و امکان پیشرفت آن حتی از جوانهایی که تازه می‌خواهند به این سمت بروند، گرفته می‌شود.

البته بحث خیلی مفصلی در مورد این کلمات هست. یعنی مذهب در ایران چیست و اسلام چیست .

دین را در ایران اسلام می‌دانیم و مذهب را شیعه.

من با شما موافقم و آمار آن را هم دارم. سنجش سراسری که در این سال‌ها در ایران شده، کاملا شمخص است. نوع رفتارهای مذهبی، تغییر کرده، که البته این اعتقاد نیست. رفتارهای مذهبی مثل نماز خواندن،روزه‌گرفتن، مسجد رفتن و کلا آداب مذهبی در این سالها کاملا کاهش پیدا کرده و می بینید که کاهش آن هم در بین نسل جوان سریع‌تر است. ولی این، جامعه‌ ایران را غیر مذهبی نمی کند.

ولی جامعه ایران را ضد مذهب می‌کند.

بله! اما ضد مذهبی که تعریف حکومتی دارد. جامعه ایران جامعه‌ای است که زمینه مذهبی خیلی قوی دارد و اسلام و دین زرتشتی و حتی هندویسم، در آن وجود دارد و اشتیاق به یک نیاز روحانی –مذهبی در جامعه ایران و فرهنگ ما خیلی قوی است.
مثال آن را خودتان زدید. به نظر من فقط لجبازی این جوانان نیست. این که جوانانمان مسیحی می‌شوند و یا به اعتقادات و نظریات اساتید هندی رو می‌آورند، نشان دهنده این است که ممکن است نوع مذهب عوض شود و اسلام نباشد ولی تفکیک کردن عرفان و مذهب ، یک تفکیک تئوریک است و در عمل این تفکیک خیلی مشکل‌تر از این حرفهاست.

منظورم این نیست که نمی‌شود و یا اینکه کسی را محکوم کنم که می‌گویند من اعتقاد مذهبی ندارم ولی اعتقاد عرفانی دارم، ولی داخل عرفان شرقی و مخصوصا عرفان ایرانی که بروید، می‌بینید که تفکیک اینها به این آسانی نیست.

اما در این مدت از طرف حکومت هم با عرفان مبارزه می‌شود.

دولت ایران اشتباه می‌کند. من فکر می‌کنم که هر کسی در ایران و یا خارج از ایران به نوعی اشتیاق یا علاقه‌ای به فرهنگ اسلامی دارد، باید تا آنجا که می‌تواند زمینه و فضای بازی داشته باشد. مخصوصا برای جوانان و نوجوانان که راه و رنگ خودشان را در این فرهنگ پیدا کنند. با سرکوب کردن و محدود کردن این راه‌ها در واقع این زمینه مذهبی رادیکال را در جوان‌ها و مردم ایجاد می‌کنند و این به نظر من یک اشتباه بزرگ است، نه فقط برای حکومت‌ها بلکه برای جامعه.

هر جامعه‌ای برای بالا بردن سطح انسانیت مردمش احتیاج به یک زمینه روحانی و عرفانی دارد. این تجربه متاسفانه در اروپا بوده است. تجربه کلیسای کاتولیک که به مردم ظلم کرد و مثلا در کشوری مثل فرانسه باعث شد که با انقلاب کبیر فرانسه، احساس تنفر و ضد مذهبی بودن شدید ایجاد شود.

این در واقع ظلمی است که کلیسای کاتولیک به مردم آن جامعه کرد و نیاز عرفانی آنها از را نادیده گرفت. برای همین واقعا قابل تاسف است. فرقی نمی‌کند چه کشور ایران و چه کشورهای دیگر، وقتی حکومت و دولتها به اشخاص فضا برای معنی دادن به مسئله‌ی روحانی ندهند، جای تاسف دارد.

درباره فستیوال تصوف یا میستیک در اوترخت