نشانه‌های جعلی بودن یک اعتراف

آزاده اسدی

موضوعی که از دو روز گذشته مورد توجه رسانه‌های داخلی و خارجی بوده، بحث اعتراف سه شخصیت ایرانی‌ست در برنامه‌ای با عنوان «به اسم دموکراسی»‌ که از تلویزیون ایران پخش شد. نوع حرف‌هایی که مقابل دوربین بیان شد و از سرگیری پخش این اعتراف‌ها بعد از چندین سال، خاطرات خیلی از کسانی را زنده کرد که این دوران را قبلا پشت‌ سر گذاشته اند.

یکی از آنها فرج سرکوهی نویسنده، روزنامه‌نگار و سردبیر سابق ماهنامه‌ی «آدینه» است که قبل از دوم خرداد ۷۶و دردوران ریاست جمهوری آقای هاشمی در زندان اوین مجبور به اعتراف شد. سرکوهی سالهاست در آلمان زندگی می‌کند، ولی هنوز خاطرات و شرایط اعتراف‌گیری اجباری را فراموش نکرده است، هرچند که آن اعتراف‌ها هیچوقت پخش نشد.

گفت‌وگو را از اینجا بشنوید

فرج سرکوهی

از او می پرسم آیا شرایطی داشتید که مقاومت کنید و نشانه‌ای را مقابل دوربین بروزدهید که این اعترافات به زور از شما گرفته می‌شود؟

اصولا ساختار این اعترافات طوری‌ست که یک کد دارد. اولا یک‌نفر عقایدی داشته؛ ادبی، هنری یا فرهنگی و بر اساس آن عقاید به زندان می‌افتد. مثلا من، یک نویسنده بودم، بارها اعلامیه داده بودیم و مقاله نوشته بودم و گفتم من مخالف سانسور هستم و خواستار آزادی بیان. حالا من را گرفته‌ان دو مثلا می‌خواهند وادار کنند که خلاف چیزهایی را بگویم که به خاطرش به زندان افتاده‌ام. یکی از جملاتی که در آن مصاحبه بود تاکید داشت خواست آزادی بیان" که ما مطرح کرده‌ایم القای غربی‌ها بوده است".

او با اشاره به تفاوت پیام مصاحبه‌ها و اعترافات تلویزیونی دوره جدید می‌گوید:"حالا مسئله‌ی «انقلاب مخملی» پیام اصلی این مصاحبه‌هاست، آن موقع «تهاجم فرهنگی» پیام اصلی مصاحبه بود، پیامی که وزارت اطلاعات می‌خواست بگنجاند.

توجه کنید یک آدمی مثل من که مثلا سی‌سال کار قلم کرده بود و در همین سی‌سال هم گفته بود آزادی بیان، در عرض دوتا شش‌ماه می‌گوید که این آزادی بیان القای غربی‌هاست. این مساله به هر آدمی که به اصطلاح عقل داشته باشد و هرچیزی را نپذیرد و در مورد هرچیزی اول فکر کند و بعد بپذیرد، نشان می‌دهد که امکانپذیر نیست فردی چنین متحول شود. این بزرگترین کدی‌ست که در این مصاحبه‌ها وجود دارد."

سرکوهی ادامه می دهد:"اصولا آن فضا، دوربین، سوال‌ها وجملات و کلماتی که آنها می‌گنجانند، جملات و کلماتی‌ست که شما هیچوقت به‌کار نبرده‌اید. در همه‌ی این مصاحبه‌ها شما می‌بینید که جملات و کلمات همین جملات امنیتی‌ـپلیسی هستند و اصولا با نوشته، نثر، سخن‌گفتن یا شخصیت فرهنگی طرف قربانی که مصاحبه شده است هماهنگی ندارد.

همه‌ی اینها درواقع داد می‌زند که با یک ماجرای اجباری طرف هستید. اما در عین‌حال، حق با شما است. یعنی آدمی ضمن اینکه ضعیف و شکننده است و خرد می‌شود، اما یک نیروی مقاومت عظیم هم دارد و سعی می‌کند حتی در آن متنی که به او تلقین می‌کنند، دست ببرد و چیزهایی را بگنجاند که دوستان و آشنایانش بفهمند که کل ماجرا اجباری‌ست.

مثلامن هفت‌ـ هشت‌ـ ده‌تا کلمه در این مصاحبه اجباری گنجانده بودم و سه‌ بار تاریخ را عوضی گفتم تا دوستان بفهمند ماجرا اجباری‌ست.ولی آنها متوجه نشده بودند که من تاریخ را عوضی می‌گویم، برای اینکه حال من خیلی بد بود وبین کارسه‌ـ چهاربار استفراغ کردم و مجبور شدند قطع کنند و همه را گذاشتند به حساب اینکه حالم خیلی بد است. در همان شرایط هم خیلی چیزها گنجانده بودم بین جملات. مثلا مرتب به جای واژه‌ی فعل «کردن» می‌گفتم «نمودن». در حالیکه مقاله نوشته بودم در مورد فعل های فارسی و همه دوستان می‌دانستند این یکی از مباحثی‌ست که من ممکن نیست از کلماتش استفاده کنم.

خیلی کدهای دیگررا هم آدم در آن شرایط می‌گنجاند تا مقاومت کند و بگوید که این مصاحبه اجباری‌ست. حرکات، چشمان، دست‌ها...همه اینها نشان دهنده شرایط اجباری است. مرادم این است که می‌شود مقاومت کرد و اگر دقت کنید می بینید خیلی‌ها این کارها را کرده‌اند."

فرج سرکوهی درباره اعترافات جدیدی که شب‌های گذشته از تلویزیون ایران پخش شد و جنبه‌های متفاوت پخش این نوع اعترافات می‌گوید:"مسئله‌ی اعترافات تلویزیونی دو جنبه دارد. یک جنبه این است که اصولا از دهه‌ی شصت که سرکوب‌های جمهوری اسلامی شروع شد،‌ مخالفین و منتقدین سیاسی، فرهنگی خودشان را می‌آوردند جلوی دوربین.مصاحبه‌ها از حزب توده شروع شد و بعد همه را دربرگرفت.
سعید امامی یک‌بار اتاق یا سالنی را به من نشان داد که به اندازه‌ی یکی از کتابخانه‌های بزرگ دنیا درآن نوار ویدئویی بود و به من گفت اینها مصاحبه‌هایی‌ست که از همه گرفتیم و خیلی‌هایش را پخش نکردیم وهنوز وقتش نرسیده و تو با نامه‌ات این‌ها را بی‌اعتبار کردی."

اودر مورد کارکرد این نوع مصاحبه‌ها، ادامه می دهد:" این یکی از شیوه‌های سرکوب است. مصاحبه‌ها معمولا، از جمله مصاحبه‌های اخیر، یک‌سری هدف‌های ثابت و یک پیام مشخص دارد. پیامی که مقامات امنیتی یا آن تهیه‌کنندگان مصاحبه یا دستگاه‌های تبلیغاتی می‌خواهند به جامعه و جامعه بین‌المللی بگویند. این پیام‌ها دو بخش دارد. در همه مصاحبه‌ها یک‌سری پیام و کارکرد ثابت است. این‌ها وقتی شخصی را وادار به مصاحبه می‌کنند. اولین کاری که می‌کنند این است که این مصاحبه شخصیت اجتماعی، سیاسی و یا فرهنگی آن فرد را خدشه‌دار می‌کند و در واقع او را حذفش می‌کنند، به نوعی اعدامش می‌کنند. چون اگرشخصیت یک آدم سیاسی یا فرهنگی راخدشه‌دار کنید، در واقع اعدام شده است.

دوم این‌که همه این مصاحبه‌ها یک پیام به گروه خاص دارد. مثلا اگر یک نویسنده را می‌گیرند، پیامی‌ست به نویسندگان، به روزنامه‌نگاران و از هر قشر و لایه‌ای که فردی را می‌گیرند پیامی دارد به دیگران که بگوید اگر شما هم به انتقاد از بلند شوید یا نظر دیگری داشته باشید و به انتقاد از ما ادامه بدهید، شما را هم به این سرنوشت دچار می‌شوید. بنابراین می‌کوشند فضای رعب و وحشت ایجاد کنند برای خنثی‌کردن،‌ بی‌اثرکردن یا خانه‌نشین‌کردن یا افزایش خودسانسوری.

تسویه‌حساب‌های جناحی هم معمولا در این مصاحبه‌ها مطرح هست؛ اینکه یک جناح می‌خواهد با جناح دیگری تسویه حساب کند. وقتی از قانع‌کردن همه‌ی مردم در اوایل دهه شصت ناامید شدند، می‌خواستند هواداران خودشان را قانع کنند به اینکه آنچه ما می‌گوییم، یعنی" توطئه دشمنان"، درست است. بعد هم می‌خواهند نمونه‌های عینی برای" تئوری‌های توطئه" پیدا کنند.

مثلا اوایل معتقد بودند که «تهاجم فرهنگی» غرب وجود دارد و افراد فاسد به دست غربی‌ها،اجیرمی‌شوند. برای اینها باید یک نمونه، تولید کنند. یک نمونه تولید بکنند که بله! آن مورد انتزاعی که می‌گوییم نمونه‌ی عینی‌اش اینجا وجود دارد. بعد البته متناسب با هر شرایط علاوه بر این پیام‌های ثابت که در همه‌ی مصاحبه‌ها هست، یک‌سری پیام‌های اصلی وجود دارد.

مثلا در دورانی که من در ایران بودم، تنها لایه‌ای که علیه استبداد جمهوری اسلامی اعتراض داشت نویسندگان و روزنامه‌نگاران بودند که خواستار آزادی بیان بودند و با سانسور مخالفت می‌کردند.
جمهوری اسلامی عرصه‌ی فرهنگ را باخته بود و مرجعیت فرهنگی به دست روشنفکران غیرحکومتی افتاده بود و با مسئله‌ی فرهنگی روبه‌رو بودند. بنابراین تئوری «تهاجم فرهنگی» داشتند و تئوری هم این بود که کشورهای غربی برای براندازی جمهوری اسلامی ایران می‌خواهند ارزش‌ها و فرهنگ اسلامی را در جامعه تخریب کنند. بنابراین روشنفکران و روزنامه‌نویسان نقش ابزارغرب را بازی می‌کنند و خط می‌گیرند، پول می‌گیرند، فاسد هستند، روابط جنسی دارند، چه می‌دانم... معتادند و غیره و به دلیل همین فساد شخصیتی اجیر غرب شده‌اند. آن موقع این پیام اصلی مصاحبه بود.

فرج سرکوهی در مقایسه نوع مصاحبه و اعتراف‌گیری‌های آن زمان با مورد اخیر می‌گوید:"چند سال هست که پیام مصاحبه‌ها برگشته و تبدیل شده به «انقلاب مخملی» و «براندازی» و از این دست. حالا چرا؟ برای اینکه دیگر جمهوری اسلامی ایران با یک لایه روبه‌رو نیست، بلکه لایه‌های مختلف جامعه کارمندان، دانشجویان، کارگران، زنان و جنبش‌های مدنی در ایران رشد کرده‌اند‌ و خواسته‌های مدنی و مسالمت‌آمیز مطرح می‌کنند و خواستار به اصطلاح تحقق برنامه‌های جنبش مدنی در سطوح مسالمت‌آمیز هستند. بنابراین با اقشار گوناگونی روبه‌رو هستند.

حالا می‌گویند مسئله‌ی انقلاب فرهنگی را مطرح کنیم. یعنی درواقع می‌خواهد بگوید که جنبش مدنی ایران، نهادهای مستقل غیردولتی و خواسته‌های مدنی که زنان دارند برای برابری حقوق، دانشجویان دارند برای استقلال دانشگاه‌ها، روزنامه‌نگاران و نویسندگان دارن برای د آزادی بیان، همه اینها قطعاتی از یک پازل است که سی.آی.ا و پنتاگون و سازمان‌های مختلف جاسوسی تنظیم کرده‌اند بنام «انقلاب فرهنگی و مخملی».

در واقع پیامش این است که می‌خواهد بگوید، نارضایتی‌های بیان‌شده‌ی لایه‌های مختلف مردم و خواسته‌های جنبش مدنی ایران از زرادخانه های سازمان‌های جاسوسی غرب درآمده است.
به‌هرحال ایرانیانی هستند که در خارج از کشوردر مراکز تحقیقاتی نفوذ دارند و اشخاص سرشناسی هستند و طبیعتا با دوستان و همکاران خودشان هم در ایران ارتباط دارند که اینها همه امور طبیعی هست، اما به نظر من پیام اصلی منتسب کردن همه‌ی نارضایتی‌های مردمی و خواسته‌های جنبش مدنی به نهادهای خارجی‌ست."