رقص حروف فارسی در تایپوگرافی غربی

گفت‌وگو با کامبیز شافعی را از اینجا بشنوید.

تایپوگرافی چیست؟ در چند سال گذشته این کلمه بین بسیاری از گرافیست‌ها و دانشجویان ایران رد و بدل می‌شود، در حالی‌که هنوز معادلی فارسی برای آن پیدا نشده است.
چند نمایشگاه اخیر تایپوگرافی که در ایران، با موضوعات مولانا و همین‌طور ضرب‌المثل‌های ایرانی، برگزار شد مکانی بود برای حضور پررنگ و پرشتاب نیروهای تازه‌نفس که تایپوگرافی را به‌عنوان یکی ازدستمایه‌های گرافیکی برای خودشان انتخاب کرده بودند.

تایپوگرافی شاخه‌ای از گرافیک است که با استفاده از حروف چاپی روحیه و كاراكتر ثابتی را به حروف می‌دهد و با تغییرات مختلف، به مفهوم و هدف گرافیست نزدیک می‌شود.

این اواخر، تعداد زیادی نمایشگاه تایپوگرافی در ایران و کشورهای دیگر برگزار شده است که آثار ایرانی‌ در‌ آنها جایگاهی خاص و برجسته داشته‌اند.

در حال حاضر نمایشگاه «پنجاه سال تایپوگرافی و کالیگرافی در طراحی گرافیکی ایرانی» در مدرسه‌ی دیزاین بازل سوییس برپاست. این نمایشگاه از ۳۰ آوریل شروع شده و تا دهم مه ادامه دارد.

در کنار این نمایشگاه، سخنرانی‌ها و کارگاه‌های مختلفی نیز برگزار شده است و تا پایان نمایشگاه ادامه خواهد داشت. در این کارگاه‌ها، دانشجویان سوییسی زیر نظر استادان ایرانی کار کردند و تایپوگرافی را با حروف فارسی آزمودند. در این نمایشگاه آثار ۴۲ گرافیست از سه نسل گرافیست‌های ایرانی به نمایش گذاشته شد.

با کامبیز شافعی، یکی از گرافیست‌های ایرانی و مسئول برگزاری این نمایشگاه، در مورد وضعیت تایپوگرافی در ایران و سطح این هنر در کشورمان صحبت کردم:

چرا در سال‌های اخیر از تایپوگرافی ایرانی در نمایشگاه‌های بین‌المللی استقبال می‌شود؟

دلیل عمده‌اش این است که تایپوگرافی یکی از مهم‌ترین وجوه تمایز گرافیک ایران است؛ به خاطر این‌که رسم‌الخط ما نسبت به رسم‌الخطی که در کشورهای غربی استفاده می‌شود متفاوت است. این نوع کار برای بیننده و به‌خصوص طراحان گرافیک بین‌المللی خیلی جذاب است. صرفا به خاطر این‌که فرم رسم‌الخط متفاوت است و کاراکتر حروف و الفبای فارسی یا همان الفبای عربی بسیار جذاب است، چون غربی‌ها این حروف را به اندازه‌ی الفبای لاتین ندیده‌اند.

فیروز شافعی

و البته این در مورد خط چینی هم صدق می‌کند.

دقیقا. همین داستان در مورد خط چینی هم صدق می‌کند. به همین دلیل تایپوگرافی چینی و استفاده از خوشنویسی آنها در گرافیک هم خیلی مطرح شده و هم در دنیا مورد توجه است.

جوانان و گرافیست‌های ایرانی هم این روزها به شدت علاقه دارند این سبک از هنر را یاد بگیرند. دلیلش چیست که داخل ایران هم از تایپوگرافی استقبال می‌شود؟

تایپوگرافی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین رشته‌های گرافیک از حدود ۵۰۰ سال پیش در اروپا مطرح بوده و در طراحی گرافیک همه جای دنیا بسیار اهمیت دارد. یعنی فقط در ایران از این هنر استقبال نمی‌شود. تایپوگرافی نقش خیلی اساسی در طراحی گرافیک بازی می‌کند.

یعنی شما معتقدید که این استقبال از سال‌ها پیش در ایران نسبت به تایپوگرافی وجود داشت؟

این استقبال سال‌ها پیش در ایران از خوشنویسی ایرانی بوده و امروزه استفاده از تایپوگرافی در گرافیک جایگزین اهمیت و ارزش خوشنویسی در تاریخ و هنر ایران شده است.

این استقبال تا حدی هم به کامپیوتر برمی‌گردد و استفاده‌ی‌ ساده ازنرم‌‌افزارها.

مسلما. ولی پایه و مبنای کار نوشتار است. کامپیوتر تنها یک وسیله است، نقش دیگری ندارد در بخش تایپوگرافی یا حتا بخش تصویری.

بهزاد جوانبخت

تایپوگرافی ِ امروز با سال‌ها پیش چه تفاوتی پیدا کرده است؟

تایپوگرافی ایرانی رشته‌ی جوانی‌ست؛ چون همیشه در گرافیک ایران از خوشنویسی استفاده شده است. به گفته‌ی بسیاری از طراح‌های حرفه‌ای، ما بیشتر از پنج شش کار که خوب طراحی شده و قابل استفاده در این زمینه باشد نداریم. در نتیجه تایپوگرافی رشته‌ی بسیار جوانی‌ست در ایران.

الان فکر می‌کنید تایپوگرافی ایران در چه سطحی باشد؟

به عقیده‌ی من تایپوگرافی ایران احتیاج به تدریس مبانی ارتباط تصویری وگرافیکی دارد. این مبانی باید دوباره طراحی شود. به‌خصوص در بخش Type Face خیلی مشکل داریم. در واقع طراح در ایران، کسی کهType face را درست کار کند، نداریم و یکی از مشکلات عمده‌ی تایپوگرافی ایران همین است. ولی تا آن‌جایی که درتایپوگرافی از خوشنویسی استفاده می‌شود، آثار بسیار درخشان است و خیلی مورد توجه غربی‌ها قرار می‌گیرد.

شما تایپوگرافیست متخصص و جوان درایران سراغ دارید که به‌شدت مورد توجه غربی‌ها باشد؟

الان طراح‌های نسل چهارم گرافیک ایران،‌ مثل طبقه‌ی گرافیستی که گروه رنگ پنجم را دارد، بسیار موفق هستند؛ مثل ساعد مشکی، مجید عباسی، بیژن صیفوری و عزیز مصطفی‌زاده؛ این گرافیست‌ها در حال حاضر طراح‌های بسیار معتبری هستند که سه نمایشگاه خیلی عمده‌ی تایپوگرافی در ایران برگزار کرده‌اند. نمایشگاه صادق هدایت بود، مولانا و همین‌طور نمایشگاه در باره‌ی ضرب‌المثل‌های ایرانی از محل مشخص شناخت سبک و حرفه‌ی این تایپوگرافیست‌ها بود. این چهار طراح از تایپوگرافی در کارهایشان زیاد استفاده می‌کنند و جزو پایه‌گذاران تایپوگرافی نوین ایران هستند.

چرا سبک‌شان از دید شما نوین است؟

به دلیل این‌که تجربه‌های جدیدی را در کارهایشان شروع کرده‌اند.ساعد مشکی و مجید عباسی در طراحی جلد کتاب سبک جدیدی را شروع کردند. آنها روش‌های خاصی را با تجربه‌های جدید خودشان پیاده می‌کنند که در تایپوگرافی گذشته بسیار متفاوت است.

تفاوت نمایشگاه تایپوگرافی ایرانی، که شما در مدرسه‌ی دیزاین بازل سوییس برگزار می‌کنید، با بقیه‌ی نمایشگاه‌های بین‌المللی در این زمینه چیست؟

نکته این است که در کنار نمایشگاه یک کارگاه آموزشی دو روزه داشتیم به مدیریت ابراهیم حقیقی و مجید عباسی. موضوع اصلی این کارگاه آموزشی کار با تایپ فارسی بود. در دانشگاه سوییسی دیزاین بازل، که یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های اروپایی در زمینه‌ی هنر، به‌خصوص تایپوگرافی‌ست، ۴۰ دانشجوی خارجی به کار با تایپ فارسی پرداختند.

بعد ازاین کارگاه نتیجه چطور بود؟

نتیجه خیلی خوب بود و کار دانشجویان بسیار راضی‌کننده است.