ایران بزرگترین مصرف کننده مواد مخدر در جهان

اردوان روزبه

سازمان ملل اعلام کرده است که مصرف نیمی از مواد مخدر جهان در ایران، روسیه و اروپا است. این سازمان طی گزارشی در روز چهارشنبه بیست و نهم اکتبر اعلام کرد که در سال 2008 چهارده تن هروئین و حدود 450 تن تریاک تولید شده در کشور همسایه ایران یعنی افغانستان در ایران مصرف شده است که این کشور را به همراه چند کشور دیگر از جمله روسیه در فهرست بزرگترین مصرف کنندگان مواد مخدر در جهان قرار می‌دهد.

این سازمان با اشاره به این که کشور ایران یکی از بزرگترین کشورها است که با مسئله مواد مخدر و مصرف آن روبرو است ادامه داده که یکی از دلایل عمده ی همه گیر شدن بیماری ایدز در این کشورها از جمله آسیای مرکزی و میانه علتش مصرف مواد مخدر است .
این گزارش ادامه می‌دهد که بازار 65 ملیارد دلاری مواد مخدرکه بخش عمده ای از آن در کشور افغانستان و پاکستان تولید می شود 15 ملیون نفر را در جهان معتاد کرده است که نیمی از این افراد در ایران، روسیه و اروپا هستند.

سازمان ملل ادامه می دهد که بیش از نود درصد تریاک جهان در کشور افغانستان یعنی همسایه ایران تولید می شود که معادل 3500 تن از این مواد مخدر از کشور افغانستان خارج می شود. دو سوم این مواد مخدر قبل از خارج شدن از کشورهای آسیای میانه به هروئین تبدیل می شود و بقیه به صورت تریاک در بازار مصرف می شود. گزارش ادامه می دهد که: «اگرچه که دولت ایران تلاش هایی برای جلوگیری از حمل مواد مخدر از کشور همسایه می کند اما رقم جلوگیری بسیار نسبت به میزان موادی که عبور می کند ناچیز است.»


بخش عمده ای از هروئین مصرفی در جهان از طریق سه کشور پاکستان، ایران و آسیای میانه منتقل می شود. اما چرا ایرانیان مواد مخدر مصرف می کنند؟ و چرا طی گزارشی که سال 2008 از سازمان ملل منتشر شده، ایران بالاترین رقم مصرف مواد مخدر را در جهان دارد. کشوری که 70 ملیون جمعیت دارد و مصرف ماده مخدر در آن سال‌ها است که جرم به حساب می‌آید.

در بسیاری از موارد حمل مواد مخدر در ایران حکمش اعدام است و نیروهای نظامی و انتظامی سال ها است که در مرزهای شرق کشور با ورود مواد مخدر مبارزه می کنند. مصرف این ماده در بخشی می تواند جنبه های روانی و آسیب اجتماعی داشته باشد. در همین زمینه دکتر مهدیس کامکار از جنبه های آسیب شناسانه ی مصرف مواد مخدر چنین توضیح می دهد:

مسائل سی سال اخیر در ایران یعنی بی ثباتی و غیرقابل پیش بینی بودن شرایط اجتماعی به لحاظ سیاسی و خیلی مهم تر به لحاظ اقتصادی یعنی این که حتا نمی شود پیش بینی کرد که فردا شرایط اقتصادی چه قدر بدتر خواهد بود از دلایل افزایش مصرف مواد مخدر است. وقتی که بی ثباتی وجود دارد انسان به عنوان یک موجود زنده نمی تواند ساز و کار های روانی‌اش را برای تطابق به کار بگیرد. وقتی که نتواند ساز و کار های روانی و فیزیکی اش را برای تطابق به کار بگیرد یک تئوری هست به نام درماندگی یا ناامیدی که تئوری پایه ی افسردگی است.

در یک آزمایش فرد یک موش را در دستش می گیرد . اول خیلی فشار می دهد، موش خیلی سعی و تقلا می کند که حرکت کند. بعد موش از حرکت می ایستد. فشار را برمی دارد باز موش حرکت نمی کند. بعد حتا دستش را باز می کند و موش حرکت نمی کند. این یک تئوری است که اگر سازوکار های اجتماعی و روانی فرد به محیط اش قالب نشود آن وقت دچار درماندگی و نا امیدی می شود.

درماندگی و ناامیدی هم باعث اضطراب و افسردگی می شود. یکی از خوددرمانی هایی که اصولن به صورت سنتی در جوامع بشری وجود دارد استفاده از داروهایی است که یک جوری اضطراب و افسردگی را تسکین می دهد که این ها تخدیر کننده هستند. در تمام جوامع هم وجود دارد.
به عنوان مثال کوکائینی که برای کارگران معدن در برزیل به کار می بردند یا در آمریکای لاتین، همین موضوع است. برای این که آدم ها بیشتر کار کنند و کمتر نا امید باشند. اصولن کسانی که خوددرمانی با داروهای غیر قانونی می‌کنند در 90 درصد اوقات کارشان توام با سندروم های روان پزشکی یعنی اضطراب افسردگی مشکلات شخصیتی قبلش یا هم‌زمان یا بعدش همراهش است.

این نشان می دهد که این قبیل افراد نیاز به درمان های روان پزشکی دارند و چون به صورت سنتی خوددرمانی می کنند فکر می کنند که مواد مخدر اول کمکشان می کند که واقعا اول کمکشان می کند اما بعد فشار ها و مشکلات خودش را به همراه دارد. دارویی سو مصرف حساب می شود و علائم وابستگی روانی و فیزیکی دارد عامل کاهش توانمندی های فردی است. به شرایط انسان نگاه کنید مسئله بی ثباتی و غیرقابل پیشبینی بودن شرایط فرهنگی اقتصادی سیاسی و مسئله ی تبعیض شهروندی همه به این مشکل دامن می زند. ببینید فقر یک بحث و تبعیض یک بحث دیگر است. شرایطی که ما در زمان اوایل انقلاب و جنگ داشتیم شرایطی بود که حداقل به شکل متعارف یا رونمای شهروندی همه به دلایل جنگی در مضیقه بودند. اما بعد از آن اتفاقاتی که افتاد تبعیض شهروندی یعنی شهروند درجه یک و دو بودن خیلی آزار دهنده اشد حداقل برای جامعه جوان ما که فکر کنید چهل ملیون زیر سی سال داریم.

با توجه به این که 92 درصد تریاک جهان در افغانستان تولید می شود، آیا این اشکالات و مسائل اجتماعی و یا آسیب های اجتماعی در آن جا وجود ندارد؟

در افغانستان بی ثباتی خیلی زیادتر است. ولی بیشتر به عنوان شغل و حرفه به کاشتن خشخاش نگاه می شود. درست مثل این که فرض کنید کسانی که در قاچاق مواد مخدر هستند خودشان تمیز هستند و حواسشان جمع است. کسی که شغلش است معمولن خودش مصرف نمی کند. در افغانستان یک شغل سنتی است و راه رزق و روزی آن ها است. همین مشکلی که در دولت های اخیرشان برخوردند که تا زمانی که جایگزینی برای کشت و زرعشان نداشته باشند نمی توانند جلوی کاشت خشخاش را بگیرند. اما ایران در همان مثلثی است که خیلی راحت از طریق افغانستان و پاکستان میتواند به آن قاچاق بشود.

از سویی اطلاعات سیاسی و آگاهی مردم ایران خیلی بالاتر است و اصولن آگاهی موجب رنج بیشتر هم می شود. مسئله ی مهمی است که آدم ها از شرایطی که دارند آگاه باشند و نارضایتی از شرایط عمومی خودشون داشته باشند اما نتوانند کاری انجام بدهند. و این آدم ها را سوق می دهد به همین خوددرمانی که عنوان شد. به خصوص در دهه های اخیر اطلاعات عمومی شهروندی در ایران خیلی بالا رفته است و وقتی آدم آگاهی اش بیشتر باشد و توان عکس العملش کمتر باشد، شرایط آدم را سوق می دهد به نارضایتی و احساس ناامیدی و درماندگی که پایه ی اضطراب و افسردگی است که موجب خوددرمانی می شود. بنابر این خیلی مهم است که سطح بهداشت روان از لحاظ مسائلی که موجب بروز یا تشدید هرجور بیماری ای می شود بالا باشد، چون می دانید که ما مصرف هرجور مواد غیر قانونی را جزء بیماری های روانی می دانیم.

سیاستمداران و حکومتمداران باید به این مسائل توجه داشته باشند، یعنی شرایطی را به وجود بیاورند که ناامیدی و احساس درماندگی خیلی پکمتر بشود و آدم ها به آینده خوشبین تر باشند و بتوانند برای خودشان آینده ی بهتری برنامه ریزی بکنند و شرایط اجتماعی سالم تری داشته باشند. این ها خیلی مسائل مهمی است. اگر این اتفاقات نیفتد مسلم است که جامعه ی جوان و نسل جوان یک سیر قهقرایی دارد.

----

در حالی که این گزارش تهیه می شود، دو گزارش پیاپی از کشورهای آسیای جنوب شرقی هم نگران کننده به نظر می رسد.
اولین گزارش در ارتباط با دستگیری 10 ایرانی در مرزهای هوایی کشور اندونزی که مشغول حمل مواد مخدر از ایران بودند و دومین از کشور مالزی. گروهی از ایرانیان در مالزی به کار تولید مواد مخدر شیمیایی اشتغال داشته اند. در گزارش اول اشاره شده ده ایرانی که هشت زن محجبه در بین آن‌ها بوده‌اند در فرودگاه جاکارتا پایتخت اندونزی دستگیر شده اند. آن‌ها 27 کیلوگرم کریستال یا شیشه و بیش از 20 لیتر انواع مواد مخدر مایع را با خود حمل می کردند.

اما چرا مصرف مواد مخدر؟

شاید شنیدن صحبت های یک مصرف کننده هم به ریشه یابی کمک کند. محمد یکی از کسانی است که اینک به قولی «پاک» است ولی در گذشته اعتیاد داشته است. او با برداشت های شخصی اش از دلایل مصرف مواد مخدر در بین ایرانیان می گوید:

یک معتاد - کاری ندارم که ایرانی است یا خارجی و داخل ایران زندگی می کند یا خارج از ایران - به خاطر یک سری از مسائل و کمبود‌هایی که در زندگی اش دارد رو به مواد مخدر می آورد و مواد مخدر هم در اوایلش که ما به آن دوران طلایی می گوییم که دورانی است که ما به مواد مخدر دستور می دهیم یعنی اختیار مواد مخدر دست ما است، آن کمبود ها را در ما از بین می برد.

به عنوان مثال اعتماد به نفس نداریم ، مواد مخدر کاری می‌کند که ما اعتماد به نفس پیدا کنیم یا کمبود محبت احساس می‌کنیم، این خلا را پر می کند. به هر دلیلی هر کمبودی که ما داریم، مواد مخدر این خلا های درونی ما را پر می کند. در ایران فشارهای روانی زیادتر از جاهای دیگر وجود دارد. فکر می کنم یکی از دلایل دیگرش هم مسائل اقتصادی است و مسائلی مثل این که تفریح برای جوان کم است و برای تخلیه ی هیجانات خود جایی را ندارند در بیرون از خانه، رو می آورند به مواد مخدر که هم راحت می شود مصرفش کرد و هم احتیاج به جایی ندارد که مزاحمتی برای کسی ایجاد کند یا کسی مزاحم‌شان بشود.


به نظر شما دسترسی به مواد مخدر در ایران آسان است یا سخت؟

من فکر می کنم یکی از آسان ترین چیزهایی که در ایران می توان به دست آورد مواد مخدر است. یعنی دسترسی به مواد مخدر در ایران بسیار آسان است. شما در هر محلی که هستین، حتا منی که الان معتاد نیستم و کسی را نمی شناسم، اگر بخواهم نهایت امر در عرض یک ربع الی نیم ساعت برایتان تهیه می کنم.

نمی خواهم مسائل سیاسی را عنوان کنم ولی به هر حال با مواد مخدر جوانان یک سری از مسائل را بی خیال می شوند و یک سری چیز ها را ندیده می گیرند. من نمی خواهم بگم که خودشان سعی در گسترش این مسئله دارند ولی یک سری شعارهایی هم که می دهند فقط شعار است. عمل در آن نیست. تنها چیزی که در ایران توانسته است جواب بدهد و یک مقداری بچه ها را سمت خود بیاورد و از مواد مخدر دور کند ام ای یا معتادین گمنام است.

عمده ی نوع مواد مخدری که در ایران مصرف می شود چه نوع موادی است و قیمت این مواد چه قدر است؟

زمانی که عقلم نمی رسید یکی از عمده ترین موادی که پخش می شد و می کشیدم تریاک بود. به قول بچه های ترک مصرف کرده مواد سیاه بود. در طی سال ها تریاک یواش یواش کنار رفت و مواد افیون سفید وسط آمد. مثل هروئین. کسانی که یک مقدار از لحاظ مادی وضع بهتری داشتند کوکائین، و الان هم که کراک و کریستال بیداد می کند.

راست است که می گویند کراک و کریستال واقعن بدن را از بین می برد و ادم را می کشد؟

بچه ها فیلم های متعددی برای من آوردند که نشان می دهد بدنشان زخم می شود، عفونت می کند و از جای عفونت ها کرم بیرون می آید.

بعضی ها می گویند که قیمت مواد مخدر مصرفی یعنی آن چیزی که دست مصرف کننده می رسد در طول سال های گذشته نه تنها گران نشده است بلکه با توجه به این که هزینه ها در ایران خیلی بالا رفته و چند برابر شده، ارزان تر شده است...

بله. نسبت به سال های گذشته قیمتش پایین تر آمده است. مواد افیون سیاه به کیلویی یک ملیون دویست رسیده بود. الان فکر می کنم دویست یا سیصد هزار تومان باشد.

یعنی با دویست هزار تومن می شود یک کیلو تریاک در ایران خرید؟

بله. شایدم کمتر. ببینید . یک سری آمار رسمی می دهند یعنی کسانی که در زندان ها یا بازپروری ها ثبت نام شدند. این آمار های رسمی است که این ها می دهند. ولی ما خیلی ها را داریم که هنوز دستگیر نشده اند و اسمشان به عنوان یک معتاد نیست و خیلی هم هستند. قدیمی ها که هنوز مصرف مواد سیاه را دارند. ولی الان در جوان ها بیداد می کند.

شاید بهتون بگم کراک از سن چهارده پانزده سال کشیده شده تا چهل و پنجاه ساله. ولی بیشتر در جوان ها بیداد می کند. قربانی آن بیشتر جوان ها هستند. مواد قدیمی چیزی بود که بیشتر با جسم ما بازی می کرد. درد روحی هم داشت یعنی بعد از ترک وسوسه هم داشتیم برای شروع کردن مجدد. ولی این مواد جدید درد جسمی اش خیلی کم است ولی از لحاظ روانی خیلی با آدم بازی می کند. به خاطر همین هم است که از هر صدنفری که برای ترک می آیند شاید یک نفر موفق به ترک بشود.

----
نباید فراموش کرد که در ایران مصرف مواد مخدر رو به افزایش است. اگر چه برخی به خاطر فشارهای روانی و برخی مشکلاتی مانند ناامیدی و عدم امید به آینده و برخی دیگر دلایل بسیاری را برای این افزایش در نظر می گیرند اما آن چه که نباید فراموش کرد این است که این قطار با سرعت زیاد در ایران رو به حرکت است و هر روز سن مصرف مواد مخدر در ایران کاهش پیدا می کند.