آیا بحران آب مشهد در تابستان آینده نیز تکرار خواهد شد

اردوان روزبه

در حالی که جواد آرین منش نماینده مشهد در مجلس شورای اسلامی روز سه شنبه با انتقاد به عقب بودن سهم بودجه حل بحران آب مشهد از برنامه چهارم توسعه، یکبار دیگربه کمبود آب این شهر اشاره می کرد. این پرسش در اذهان عمومی مطرح شد که با آنکه همه مسؤولان دولتی و مجلس می‌دانند آب در مشهد به بحرانی ملی تبدیل شده اما چرا گام جدی برای رفع آن برداشته نمی‌شود.

با توجه به آمار در هیج جای دنیا سهم آب شیرینی که صرف کشاورزی می‌شود به اندازه ایران یعنی ۹۲ درصد نیست، تابستان امسال زائران و مجاوران کلان‌شهر مذهبی مشهد حتی در مصرف کمترین مایحتاج آب خود در مضیقه و تنگنا بودند. شهر مشهد به عنوان دومین کلان‌شهر مذهبی دنیا با جمعیت ثابت بیش از ۵/۲ میلیون نفر و حضور حدود ۲۰ میلیون زائر، تابستان امسال با بالاترین کسری تامین آب شرب یعنی رقم ۳۴ درصد مواجه بود.

میانگین مصرف آب هر شهروند مشهدی ۱۸۰ و هر زائر۶۰ لیتر در روز بر آورد شده است. بر این اساس شهر مشهد در هر ثانیه به ۹۶۰۰ لیتر آب نیاز دارد که تمام ظرفیت استحصالی آن ۶۲۰۰ لیتر است یعنی مشهد در هر ثانیه با کمبود ۳۴۰۰ لیتر آب مواجه است.

مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد از تابستان امسال به عنوان یکی از سخت‌ترین سال‌ها یاد می‌کند و معتقد است: جمعیت رو به رشد مشهد، خشکسالی‌های متوالی، کاهش بارندگی، گرمای بیش از حد، سرازیر شدن سیل زوار به مشهد و از سویی خشک شدن سدهای کارده و طرق و وضعیت اسفبار افت سطح برداشت آب در دشت مشهد همه وضعیت تامین آب شرب مشهد را با شرایط بحرانی مواجه کرد. در همین حال فرماندار این کلان‌شهر به خاطر کمبود آب و طرح جیره‌بندی از مردم فقط عذرخواهی کرد.

طرح جيره‌بندی آب در مشهد، از ابتدای تابستان با بحرانی‌تر شدن منابع و ذخاير آبی به اجرا درآمد كه در قالب آن، شهر به هفت منطقه اصلی تقسيم و بر اساس آن، هر روز آب يكی از مناطق به طور كامل از هشت صبح تا هشت شب قطع می‌شد. طی این مدت بحران آب در کلان‌شهر مشهد تا حدی پیش رفت که حتی چارچوب جیره‌بندی را در هم نوردید.

بسیاری از مناطق مشهد علاوه بر روز نوبت بندی، ساعات مدیدی از شبانه روز را با قطع آب مواجه بودند. با سپری شدن ماه‌های خرداد و مرداد، در اوایل شهریورماه با خشک شدن سدهای طرق و کارده که در بالاترین ظرفیت ۱۸ درصد تامین آب مشهد را بر عهده دارند، افزایش دمای هوا و حضور بیشتر زائران از سوی دیگر باعث شد که بحران آب در مشهد شکل جدی‌تری به خود بگیرد. با تغییر وضعیت جیره‌بندی بیش از ۵۰ درصد جمعیت این شهر روزانه فقط ۱۲ ساعت آب داشتند چنانچه این شرایط علی رغم کاهش دما هنوز در برخی نقاط ادامه دارد.

گزارشات رسانه‌ها حاکی از نارضایتی و انتقادهای شدید مردم از نحوه توزیع و جیره بندی آب و سوء مدیریت در این زمینه است. با چنین شرایطی این واهمه مردم که مبادا سال آینده هم این بحران تکرار شود هر روز به واقعیت نزدیک‌تر می‌شود. به گفته مسؤول امداد آب شرکت آب و فاضلاب مشهد، آمار تماس‌های مردمی به خاطر کم آبی در تابستان امسال نسبت به سال گذشته ۵۰۰ درصد رشد داشته.

به گفته مسؤولان اين شركت، از ابتدای تابستان با وجود كم آبي‌ها،حجم زيادي از آب شرب به محدوده اطراف حرم كه جمعيت زيادي از مسافران و زایران را پذيراست منتقل مي‌شد .اما سوالی که بسیاری از مردم دارند این است که مگر مسوولان از کاهش ۳۰ درصدی بارندگی امسال در مشهد نسبت به پارسال اطلاع نداشتند؟ آیا خشک شدن سدهای کارده و طرق امری غیر قابل پیش بینی بود و نباید از قبل تدابیری اندیشیده می شد تا مردم به این وضعیت اسفبار گرفتار نشوند؟
در عین حال مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در روزهای پایانی تابستان هشدار داد:اگر تدابیر و راهکارهای لازم اجرا نشود ، مشکل واقعی بحران آب در شهر مشهد سال آینده بروز خواهد کرد.

طی تابستان امسال با همکاری استانداری و فرمانداری مشهد۶میلیارد تومان جهت مقابله با بحران آب در مشهد اختصاص یافت که در این رابطه حفر ۱۰۰ حلقه چاه آب در شهر مشهد پیش بینی شده ولی تاکنون فقط۲۵ حلقه از آن وارد مدار شده است .از سویی وضعیت دشت های اطراف مشهد به دلیل وجود بیش از چهار هزار حلقه چاه غیر مجاز که اکثرامتعلق به نهاد ها ودستگاه های وابسته به دولت هستند باعث شده که عمق چاه ها از ۱۶۰ متر به ۲۷۰ متر برای رسیدن به آب افزایش یابد.

توزیع روزانه ۱۵ هزار بسته آب رایگان در بین زائران و همچنین آغاز طرح توزیع آب معدنی یارانه ای با قیمت ۴۵ تومان از مهر ماه امسال به منظور نهادینه کردن فرهنگ جداسازی آب شرب از غیر شرب،دیگر اقدامات شرکت آب و فاضلاب طی این مدت بوده اما این راهکار ها هنوز فاصله زیادی تا تامین واقعی نیاز مردم دارد.

انتقال آب از سد دوستی راهکار کوتاه مدت بحران آب مشهد

انتقال آب از سد دوستی یکی از راهکارهای تامین آب شهر مشهد برای مدت حداکثر پنج سال عنوان شده.عملیات اجرایی پروژه خط انتقال آب سد دوستی (به طول ۱۶۰ کیلومتر) که در سال ۷۵ توسط شرکت آب منطقه ای خراسان آغاز شده هم اکنون از ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی برخوردار است، پیش بینی می شوداتمام این پروژه تا اسفند ماه سال آینده که الام گردیده نیز عملی نباشد.اما مشکل دیگری وجود دارد،اگر حتی آب سد دوستی تا پشت دروازه های شهر بیاید تا پروژه شبکه توزیع آن در شهر مشهد اجرا نشودامکان بهره برداری از این آب وجود ندارد.به گفته مسوولان عملیات اجرایی شبکه توزیع آب سد دوستی به دلیل تخصیص نیافتن اعتبارات لازم هنوز حتی طراحی آن نیزآغاز نشده و تابهره برداری از آن چندین سال طول خواهد کشید.

استاندار خراسان رضوي در این باره می گوید: با اعتبارات تخصیص یافته مشکل آب این استان حل نمی شود،از مجلس تقاضای همكاري در جهت تأمين بودجه موردنياز براي انتقال آب سد دوستي به مشهد را داريم و اميدواريم اين موضوع در متمم بودجه گنجانده شود. وی كسري بودجه موردنياز براي انتقال آب سد دوستي را ۶۰ ميليارد تومان عنوان می کند.با این حال مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد معتقد است : استفاده از آب سد دوستی یک راه حل اساسی نیست و وضعیت تامین آب شرب کلانشهر مشهد باید برای ۲۵ سال آینده به صورت کارشناسی روشن شود.محمد پرورش با اشاره به اینکه بحران آب مشهد یک مشکل ملی است از اینکه هم اکنون به این معضل منطقه ای نگریسته می شود انتقاد کرد.او اشاره کرد: نگاه مسوولان کشوری و حتی استانی به مشهد یک نگاه کلان و ملی نیست.به گفته وی مشکل آب مشهد حاصل سوء مدیریت های گذشته نیز هست و مدیران فعلی فقط این مشکلات را به ارث برده اند.

چاه‌هایی با نیترات بالا در مشهد

وجود نیترات بالا در چاههای آب شرب مشهد مشکل دیگر است،در حالی که طی سالهای اخیر مسوولان از اطلاع رسانی این موضوع واهمه داشتند در تابستان امسال نگرانی مردم در زمینه آلودگی آب مشهد بالا گرفت. مدير گروه بهداشت محيط مركز بهداشت استان خراسان رضوي مشاهده نيترات بالا در برخي از چاههاي آب شرب شهر مشهد را نگران كننده می داند.به گفته دكتر مرتضي احتشام‌فر طبق بررسی انجام شده از ۴۳‬برداشت نمونه آب در شهر مشهد در برخي مناطق نيترات بالاتر از ۱۹۰‬میلی گزارش شده است،این در حالی است که از نظر بهداشتي منابع آبي با نيترات بالاتر از ۵۰‬ میلی غير قابل مصرف محسوب می شود و براي سلامتي ضرر دارد. وي منابع آبي آلوده به نيترات بالا را بیشتر در مناطق با تراكم بالاي جمعيت در شهر مشهد عنوان كرد و گفت: نيترات بالا با تاثير بر هموگلوبين خون، اكسيژن رساني به سلول هاي بدن را با مشكل مواجه می سازد و آشاميدن اين آبها بويژه برای كودكان توصيه نمي‌شود.

در همین حال مسوولان شرکت آب و فاضلاب مشهد معتقدند که تعداد کمی از چاههای آب شرب به دلیل نفوذ فاضلاب خانگی دارای نیترات بالا هستند و به فکر اصلاح و از مدار خارج کردن آنها هستند،اگر اعتبارات مورد نیاز به آنهاداده شود به سرعت کار ایزوله کردن چاههای آلوده و نیترات زدایی را انجام خواهند داد .اسماعیل نیا یکی از مسوولان این شرکت اظهار کرد:دفع سنتي فاضلاب و كمبود منابع آبي يكي از علل بالا رفتن نيترات در چاهها است وچاههایي كه خارج از شهرحفر شده‌اند مشكل نيترات ندارند.کارشناسان مهم ترین راه حل را تکمیل شبکه فاظلاب می دانند،عملیات لوله گذاری این شبکه از ۱۰ سال قبل آغاز شده و تاکنون کمتر از یک سوم پیشرفت داشته.به گفته مسوولان با اعتبارات موجود اتمام این پروژه تا ۲۰ سال آینده طول خواهد کشید.از طرفی با انتشار اخباری در زمینه آلوده بودن آبهای بسته بندی توزیع شده در بین مردم موج تازه ای از نگرانی هم به راه افتاده است.سازمان استاندارد دو روز پیش طی اطلاعیه ای اعلام کرد که آب های بسته بندی با مارک" آبفام توس "که در طول تابستان بین مردم توزیع می شده،آلوده بوده.

دیگر راهکارهای حفظ منابع آبی:

در باب ضرورت و توجه جدی به حفظ منابع آبی در کشور باید گفت که با کاهش سرانه آب شیرین طی سالهای ۴۴ تا ۶۰ شمسی از ۶۲۰۳ به ۲۰۲۵ لیتر در سال،حداکثر تا ۱۵ سال آینده ایران از نظر منابع آبی با مشکل جدی مواجه خواهد شد.
فرهنگ سازی و آموزش مصرف،کاهش هدر رفت و اصلاح شبکه های فرسوده، استفاده از آب شرب بسته بندی از جمله راهکارهای حفظ منابع آبی است .همانطور که گفته شد در ایران میزان آب شیرینی که صرف کشاورزی می شود خیلی بالا بوده و کاهش این میزان یکی از راهکارهای اصولی حفظ منابع آبی است.

به گفته اکبرزاده مدیر عامل اسبق شرکت آب و فاضلاب مشهد سهم بالای مصرف آب کشاورزی درایران و ادامه این روند در کاشت محصولاتی همچون چغندر قند که به آب فراوان نیاز دارد منابع آب زیرزمینی را نابود می کند.در حالیکه با راهکارهای مناسب می توان شکر را از کشورهای همجوار وارد کرد و از شدت بحران کاست.حسینی مدیر عامل شرکت آب منطقه ای خراسان نیز معتقد است:در کشورهای پیشرفته میزان آب شیرینی که صرف کشاورزی می شود ۳۰ درصد و حتی در بین کشورهای عقب افتاده و کم درآمد این میزان ۸۲ درصد است اما ما در هدر رفتن آب شیرین برای کشاورزی حتی با کشورهای در حال توسعه نیز فاصله زیادی داریم.